روناس یا طلای سرخ را دریابید

شهرستان اردکان در پهن دشت کویر مرکزی ایران قرار گرفته, هوایش گرم است و آ بش شور نه دریایی دارد که از نعمات فروان آنها بهرمند شوند و نه چشمه و کوهساری که ازآب و هوای دل انگیز دمی بیاسایند آسمانش بخیل است و زمینش کویر امالطف خدای مهربان باعث گردیده تا از نعمت مردمهای سخت کوش و مقاوم , تیز هوش و مبتکر بهرهمند گردد و این خصوصیات در مجموع سبب گردیده تادر کشت و زراعت نیزخلاقیت و ابتکار از خود نشان دهند و دردل زمین کویری گیاهی به عمل آورند که به طلای سرخ مشهور گردد

شهرستان اردکان در پهن دشت کویر مرکزی ایران قرار گرفته، هوایش گرم است و آ بش شور نه دریایی دارد که از نعمات فروان آنها بهرمند شوند؛ و نه چشمه و کوهساری که ازآب و هوای دل انگیز دمی بیاسایند آسمانش بخیل است و زمینش کویر امالطف خدای مهربان باعث گردیده تا از نعمت مردمهای سخت کوش و مقاوم ، تیز هوش و مبتکر بهرهمند گردد و این خصوصیات در مجموع سبب گردیده تادر کشت و زراعت نیزخلاقیت و ابتکار از خود نشان دهند و دردل زمین کویری گیاهی به عمل آورند که به طلای سرخ مشهور گردد. روناس آن طلای سرخی است که کشاورزان اردکان با همت و تلاش خوددراین پهن دشت کویرمی کارند و پرورش می دهند و می سایند و به خارج صادر می نمایند و عجیب این است که حتی یک گرم آن نیزبرای استفاده درشهرخودشان استفاده نمی نمایند . این ابتکار و خلاقیت موجب رونق کشاورزی ، صنعت وتجارت در منطقه گردیده است و عدم صادرات آن در سالهای اخیر موجب رکودکارکشاورزان وضرروزیان تجارو صنعتگران وغیره شده است واندک توجهی به این گیاه صنعتی می تواند در اشتغال زایی و رونق اقتصادی منطقه نقش چشمگیری ایفا نماید .

این مقاله حاصل مطالعات میدانی وسیع ومراجعه به چند نشریه وکتابچه وغیره می باشد ودر تدوین آن سعی گردیده علاوه بر بیان کشت ، داشت ، برداشت ، خرد کردن وصادرات روناس ، به تاثیر اقتصادی آن در گذشته وامروزنیز پرداخته شود.

امید آنکه صاحب نظران ودست اندرکاران اقتصاد کشور بتواند برای بهبود وضعیت صادرات واستفاده بهینه از این گیاه ، در صنایع داخلی ، قدمهای مؤ ثری برداشته ودر رونق اقتصادی اردکان نقش بیشتری ایفا نمایند .

روناس تنها گیاه صنعتی موجود در شهرستان اردکان می باشد که نقش اشتغال زایی آن در گروهها ی مختلف اعم از کشاورزان ، صنعتگران تجار وبخش حمل ونقل چشمگیر وقابل توجه می باشد وبارونق یافتن بازار صادرات آن، اقتصاد اردکان رونق می یابد وبا کاهش بازار صادرات آن رکود چشمگیری در اقتصاد اردکان مشاهده می گردد . لذا هدف از تدوین این مقاله توجه دادن به مسؤ لین ودست اندر کاران نظام واستمداد از آنها برای یافتن راهکارهای جدید برای توسعه صادرات این گیاه ارزشمند می باشد . زیرا در سالهای اخیر با رکود بازار صادرات روناس وضعیت اقتصادی اردکان به خصوص وضعیت کشاورزان اردکان بسیار تحت تأ ثیز قرار گرفته ودر حقیقت بخش وسیعی از جامعه شهری اردکان که در کشت روناس نقش بیشتری داشته اند دچار وضعیت اقتصادی نامطلوبی گردیده اند وامید است این نوشته بتواند هدف اصلی نگارنده که همان استمداد از مسؤ لین برای توجه بیشتر به این گیاه صنعتی وتوسعه صادرات آن می باشد تأ مین نماید ودر صورت تحقق چنین امری رشد وشکوفائی بخش وسیعی از جامعه شهری وروستائی اردکان را فراهم خواهد آورد واین همان هدف مقدسی است که خواست تمامی مسؤ لان نظام مقدس جمهوری اسلامی می باشد .

روناس گیاهی صنعتی می باشد که در آب شور خوب رشد می کند وبخش وسیعی از زمینهای کشاورزی شمال اردکان از قدیم تاکنون زیرکشت این گیاه می باشد واشتغال زائی بخش وسیعی از کشاورزان اردکان را فراهم آورده است واین گیاه دو تا سه سال در زمین می ماند وسپس ریشه آن را از زیر خاک بیرون آورده خشک می کنند ودر کار گاه های روناس کوبی خرد کرده به نقاط مختلف کشور وبه برخی از کشور های صنعتی جهان صادر می گردد و بیشترین مصرف آن برای تولید رنگ می باشد این گیاه به علت رشد ونمو در آب وخاک شور وبازدهی بسیار مطلوب اقتصادی آن باعث گردیده تا مردم اردکان به آن طلای سرخ بگویندودر سالهای اخیر به علت رکود بازار خرید آن بخش وسیعی از مردم اردکان دچا رمشکلات اقتصادی گردیده اند واز مسؤو لین در خواست کردند تا در ایجادئ رونق در بازار خرید وفروش وصادرات آن تحول عمده ای در اقتصاد اردکان به وجود آورند

● تاریخچه

تاریخ دقیق کشت روناس در اردکان واینکه از چه زمانی کشت این گیاه در اردکان دایر گردیده مشخص نیست اما به نظر می رسد همزمان با آغاز کشاورزی در اردکان که همان نقطه آغاز تأسیس اردکان در این منقطه می باشد کشت روناس هم رواج یافته است زیرا روناس جزء چهار گیاه اصلی می باشد که در چهار فصل سال مطرح بوده ورعیت های اردکان باید به ارباب ها وصاحبان زمین بدهند . بعضی در گذشته وحتی هنوز هم کسانی که زمین در ارباب کشت می کنند شامل این قانون می گردند که در سال می بایست چهار جنس بابت اجاره زمین به ارباب تحویل داده شود آن عبارت بود از گندم ، جو ، پنبه و روناس واین نشانگر این است که کشت این گیاه صنعتی همراه با گندم وپنبه در اردکان رواج یافته است ودر سالهای اخیر به علت حفر چاه های عمیق در منطقه چاه افضل ودم کفتار وزیاد شدن کشت روناس نیز افزایش یافته وتا سال ۱۳۷۵ رونق چشمگیری داشت اما از آن سال تاکنون به علت رکود بازار صادرات وعدم صرفه اقتصادی کشت این گیاه به بیش از نصف کاهش یافت وهم اکنون حدود ۴۰۰هکتار از زمینهای کشاورزان ار دکان زیر کشت

روناس می باشد وتولید سالیانه محصول آن فعلا حدود ۳۰۰۰تن است. هم زمان با تولید روناس در اردکان برای خرد کردن آن نیز کار گاههاهی به نام «ازاری» تاسیس گردیده که زمینه اشتغال افراد زیادی را فراهم می آورد .

● نقش اقتصادی روناس در زندگی مردم اردکان

شهر اردکان به خاطر موقعیت خاص جغرافیایی از جمله شهرهایی است که وضعیت اقتصادی آن باعث بوجود آمدنش گردیده است یعنی حیات شهری اردکان وابسطه به رونق اقتصادی آن میباشد واقتصاد اردکان در گذشته بر پایه سه محصول اصلی یعنی پسته ، روناس وانار پایه ریزی شده بوده است . پسته وروناس در شمال اردکان که دارای زمینهای شور ونامرغوب وآب شور ونامناسب بوده کشت می شده وانار درزمینهای جنوب که ازآب وزمین بهتری برخوردار بوده است به عمل می آ مده امادر سالهای اخیر به علت حفر چاههای عمیق قناتهای جنوب اردکان خشک گردیده و باغات انار بیشتربه منازل مسکونی تبدیل شد ه و در حقیقت بخش اعظمی از صادرات اردکان از گردونه اقتصاد این شهر خارج گردیده است. اما در عوض براثر حفر چاههای عمیق در شمال اردکان کشت پسته و روناس توسعه یافته و چون محصول پسته پس از چند سال به دست می آید در نتیجه اغلب زمینهای شمال مخصوصا زمینهای تازه دایر شده وابسته به کشت روناس می باشد و تنها منبع در آمد بخش وسیعی از کشاورزان شمال روناس است همچنین کشت و برداشت روناس در اشتغال زایی نقش چشمگیری دارد و در اواخر فصل زمستان و اواسط فصل پائیز برای کشت و برداشت روناس بخش وسیعی از کشاورزان مشغول به کار می شوند و علاوه بر آن کارگاه های روناس کوبی که به مازاری مشهور است در اشتغال زایی وتامین معاش بخشی از جامعه نقش چشمگیری داشته ودارد ،همچنین افراد زیا دی به عنوان تاجر روناس در شهر وجود دارند که با خرید رو ناس به صورت سلف کمک شایانی بر تامین زندگی کشاورزان می نمایند ،حتی کشاورزانی که زمین زراعی از خود ندارند می بایست روی زمینهای زراعی ارباب کشت نماید ؛یکی از محصولاتی که بابت اجاره زمین می بایست به ارباب بدهند روناس می باشد؛ یعنی سالیانه می بایست مقدار معینی گندم ، جو ، پنبه وروناس به ارباب تحویل دهند وکاهش قیمت روناس بر در آمد صاحبان زمین نیز تأ ثیر مستقیم دارد وبا توجه به اینکه تمامی روناس تولیدی اردکان به شهرهای مختلف کشورحمل می گردد و حتی به خارج از کشور صادر می شود توسعه کشت روناس در حمل ونقل اردکان نیز می توان مؤ ثرمی باشد. با این وصف مشخص می شود که اقتصاد بخش وسیعی از جامعه اردکان تحت تأ ثیر کشت روناس و وابسته به این گیاه صنعتی می باشد. به همین دلیل در سالهای اخیر کاهش نرخ روناس باعث گردیده تا حتی روناسهای کاشته شده نیز برداشت نگردد ودر حقیقت زیان ناشی از این ناحیه برای کشاورزان اردکان وسایر دست اندر کاران این صنعت بسیارقابل توجه بوده است که جبران آن کاری بس مشکل می باشد واز طرفی دیگر هنوز برای کشت جانشین روناس گیاهی شناخته نشده است؛ زیرا کشت روناس علاوه بر اینکه از نظر اقتصادی دارای بازدهی بسیار مناسبی می باشد و در آماده سازی زمین کشاورزی که در اصطلاح محلی به آن آباد کردن زمین می گویند نقش بسیار مؤ ثری دارد وحتی زمینی که روناس از آن برداشت شده به علت اینکه ریشه روناس خاصیت تثبیت ازت هوا را داردبرای کشت بعدی که اکثر گندم می باشد به کود اوره نیاز ندارد ومحصول بسیار خوبی به دست می آید. این امر نیز از نظر اقتصادی بسیار مورد توجه کشاورزان می باشدبه هر حال روناس یکی از نعمتهای خداوند است که به مردم این منطقه عطا شده است وتأ ثیر آن در اقتصاد مردم به حدی است که به آن طلای سرخ می گویند .

● مشخصات گیاه شناسی

روناس به ضم «را » گیاهی است دو تاسه ساله دارای برگ های نوک تیز بیضی شکل کرکدار که بلندی آن گاهی تا دو متر می رسد وگلهای آن کوچک ، زرد رنگ و خوشه ای است . ساقه آن دارای مقطع چهار گوشی وکرک دار می باشد ، ریشه ای سرخ رنگ دارد و در رنگرزی به کار می رود .

رویِناس ، روغناس ، ریناس ، رودین ،رودن ، رودنگ ،و روینگ و زغنار نیز گفته شده است . (۱) ودر عربی قوه، عروق الخمر ، عروق الصباغین و عروق ضمر نیز می گویند۱ .

▪ روش کشت:

برای کشت روناس ابتدا در فصل زمستان زمین را کود داده به صورت عمیق شخم می زنند سپس آن را به حال خود رها کرده ودر اسفند ماه دوباره آن را آبیاری می کنند وپس از چند روز که زمین گاو رو شد یا به اصطلاح محلی (خش آمد ) بذر روناس را به این صورت می کارند ؛ ابتدا یک نفر با بیلچه ای به طول وعرض ۱۲*۱۰ سانتی متر که به بیل روناس کاری مشهور است گودی هایی به عمق ۳ ا لی ۴ سانتی متر به فاصله ۲۰الی ۲۵ سانتی متر به صورت ردیفی در زمین ایجاد می کند که به عمل «گوده برداری» گفته می شود ؛ پس از او یک نفر در هر گودال ایجاد شده ۱۰ الی ۱۵ عدد بذر روناس که به اندازه دانه تسبیح گرد وکوچک وسیاه رنگ است می ریزند ودو نفر باماسه نرم نم دار روی بذرها را می پوشانند و مقدار بذر لازم برای هر هکتار حدود ۲۵۰کیلو گرم می باشد ؛وبه کارگر روناس کار علاوه بر دستمزد مقداری حاجی بادام ، یا شیرینی دیگری هم می دهند که به« سر تخمی »مشهور است زمان کشت روناس از اول اسفند ماه تا ۲۰ اسفند می باشد وپس از آن بلافاصله زمین را آبیاری می کنند تا ماسه های روی تخم ها را باد نبرد وبه آن آب «ریگ بند» می گویند وسپس چهار روز بعد بار دیگر زمین را آبیاری می کنند وبه آن «آب روز» می گویند .

پس از آن بر مدار ۱۲ روز روناس را آبیاری می کنند. بعد از یک ماه معمولاً جوانه های روناس آماده بیرون آمدن از زمین است واگر آب یا باران ریگهای روی جوانه هارا بشوید روناس به راحتی از زمین بیرون می آید وگرنه باید سله شکنی کنند وبه آن «کُل ور کنی۱» می گویند پس از بیرون آمدن روناس مدت چهل تا ۵۰روز نباید آْبیاری کرد ودر اصطلاح

۱) فرهنگ عمید ص۵۵۵،دهخدا حرف« ر» ص۱۹۳

محلی می گویند روناس «بچه» اگر آبش بدهی زرد می شود؛ این امر در طویل شدن ریشه روناس که مورد استفاده می باشد بسیار مؤثر است؛پس از آن آبیاری بر مدار ۱۲روز آغاز می شود تا آبان ماه ادامه می یابد .

▪ کاشت ریشه ای :

یکی دیگر از روشهای معمول در کشت روناس روش ریشه ای می باشد که در اصطلاح محلی به آن روش «بوته ای یا بُده های » گفته می شود وبه آن زمین نوگیر گفته می شود بکار می رود وبرای کشت ریشه ای ابتدا زمین را مانند قبل آماده می کنند ودر هنگام بیرون آوردن ریشه های روناس قسمتی از ریشه که دارای جوانه است به عنوان« بوته یا بُده» از ریشه جدا کرده در محلی زیر خاک می کنند ودر اوائل اسفند آن را بیرون آورده ودر زمینی که قبلاً آماده شده بصورت ردیف در زیر خاک قرار می دهند به این روش (بوته ریزی یا بده ریزی ) می گویند . توضیح اینکه کلیه قسمتهای ریشه روناس باید در زیر خاک قرار بگیرند وسپس زمین را مانند روش قبلی آبیاری می کنند.روناسی که به این طریق کشت شود هم محصول بیشتری دارد وهم رنگ حاصل از آن زیاد تر می باشد .

ریشه روناس برای کشت بعدی مدتی به این صورت در زیر خاک می ماند

● روپوش

در آبان ماه علفهای روناس که به «سر روناس» مشهور است جمع آوری می نمایند و اگر در سال اول بذر کرده بذر آن را می گیرند وعلفهایش را نیز برای تعلیف چهار پایان استفاده می کنند وسپس مقداری ماسه نرم که در اصطلاح محلی (ریگ) نامیده می شودبا کود مخلوط کرده روی زمین روناس زار می پوشانند وبه این عمل روپوش گفته می شود وسپس هر ۲۴روز یکبار روناس راآبیاری می کنند واز اول فروردین بار دیگر آبیاری بر مدار ۱۲روز انجام می گیرد وتا اواخر مهر ماه ادامه دارد

ودر آبان ماه فصل برداشت روناس آغاز می شود وبه روناسی که حدود ۱۸ماه از کشت آن گذشته باشد روناس دوساله گفته می شود واگر محصول آن قابل توجه نباشد بذرو علفهای خشک آن که به کال مشهور برداشت می کنند وبار دیگر آن را مانند سال گذشته روپوش می کنند تادر سال بعد برداشت گردد وبه روناسی که دوبار روپوش شود سه ساله گفته می شود

● روش برداشت

فصل برداشت روناس ازاول ماه آبان تا اوائل دی ماه می باشد اگر چه هرچه برداشت روناس به فصل زمستان نزدیکتر شود محصول بیشتری می دهد اما چون ممکن است بر اثر سرما یخ بزند ناگزیر در آبان ماه برداشت می نمایند. به روش برداشت روناس (روناس کنی )گفته می شود ؛ برای این کار دو تا سه نفر بابیلهای نوک تیز بلند که به متی مشهور است ریشه های روناس را از زمین بیرون می آورند (متی معمولاً ۵۰ الی ۶۰ سانتی متر طول ودر قسمت فوقانی آن ۱۱ تا ۱۵ سانتی متر عرض دارد وقسمت تحتانی آن باریک ونوک تیز می باشد ) ریشه روناس که به صورت قلمهای قرمز رنگ است به طول ۴۰الی ۵۰سانتی متر همراه با خاک از زیر زمین بیرون می آید ودو تاسه نفر روی زمین نشسته ریشه ها را از خاک جدا می کنند ویک نفر نیز ریشه هایی مناسب وجوانه دار «بوته » را از سایر ریشه ها جدا کردهبه صورت کپه در می اورند و بعد با خاک روی آن را می پوشاند ودو نفر هم ریشه ها را از سطح زمین جدا کرده در محل مناسبی در معرض تابش نور خورشید به صورت کپه های کوچک که در اصطلاح محلی به آن «سوهه» گفته می شود در می آورند؛ریشه روناس حدود ۲۰روز باید در معرض آفتاب باشد تا خوب خشک شود وبرای جلوگیری از پوسیدگی در این مدت چند بار کپه ها را وارونه می کنند؛ با توضیح اینکه در این مدت نباید روناس یخ بزند یاباران وآب به آن برسد لذا لازم است از قرار دادن در معرض باران وهوای خیلی سرد خودداری کرد.

دورنمائی‌ازروناسهای کپه شده که برای خشک شدن در معرض آفتاب قرار گرفته است.

● مازاری

روناس خشک شده را به محل مناسبی حمل کرده ودر انبارهای سرپوشیده نگهداری می کنند ودر وقت لزوم برای سائیدن به مازاری منتقل می کنند .

مازاری کارگاه بزرگی است که در آن روناس سائیده وبسته بندی می شود وشامل قسمتهای مختلف می باشد که عبارت است از انبارهای بزرگ برای نگهداری روناس خشک ، انبارروناس سائیده شده ، انبار علوفه برای شتر ، محل نگهداری شتر ، وکارگاه اصلی روناس کوبی

کارگاه روناس کوبی یک محوطه سر پوشیده دایره شکل به قطر ۱۰ الی ۱۲ متر می باشد که در وسط آن یک سکو به قطر ۶تا۷متر وارتفاع ۸۰سانتی متر تعبیه شده است که شتر به دور آن می چرخد .در وسط این سکو یک سنگ ضخیم به طور افقی به عنوان سنگ زیرین نصب شده ودر روی آن سنگ بزرگ مازاری به صورت عمودی حول محور یک چوب قطور می چرخد .

سنگهای مازاری معمولاً ۳ تا ۵ تن وزن دارند وقطر آنها ۱۲۰تا ۱۵۰سانتی متر وضخامت آنها بین ۳۰تا ۵۰سانتی متر می باشد . این سنگ به وسیله یک تیر چوبی به پشت شتری که در خارج از سکو قرار دارد متصل می شود وهر نفر شتر در روز ۴ساعت می بایست دور این محور بچرخد وهر ساعت حدود ۶کیلومتر راه می رود ودر این مدت ۶۰کیلو روناس می ساید ودر هر مازاری چند نفر شتر نگهداری می شود تا بتوانند حداقل روزانه از دو نفر از آنها استفاده نموده وحداقل ۱۲۰کیلو روناس بسایند .

● طریقه خرد کردن روناس

وقتی روناس را برای فروش یا خرد کردن به مازاری حمل می شود ابتدا توسط فردی که به «کیال » مشهور است میزان خاک موجود درآن تخمین زده می شودو از وزن آن کسر می گرددوبه انبار مازاری منتقل می شود ؛و زمانی که می خواهند روناس خرد کنند ابتدا روناس را چند روزی در معرض آفتاب قرار می دهند تا رطوبت انبار از آن بیرون رود وخوب خشک شود وسپس با غربال بزرگی الک می شود وخار وخاشاک وخاکهای اضافی آن گرفته می شود وقتی روناس آماده خرد شدن شد کارگر روناس کوب که به «مازار» مشهور است روناسها را به زیر سنگ مازار می ریزد وآنها را خرد کرده بر اساس نوع جنس آن به سه درجه تقسیم می نماید .

▪ درجه یک یا ممتاز

ریشه روناس ازدوقسمت تشکیل شده است و برای تهیه روناس درجه یک یا ممتاز ابتداروناس را درزیرسنگ مازاری می ریزند و پس از آنکه کمی خرد شد پوسته از مغز جدا شده آن را جمع کرده ومغز آن را خرد می کنند. این نوع روناس که به «مغزه» مشهور است داری رنگی متمایل به زرد می باشد و خالصترین نوع روناس محسوب می شود .

▪ درجه دو

برای تهیه روناس درجه دو مقداری پوست ریشه روناس نیز به مغزه اضافه می شود و رنگ آن تیره تر از رنگ روناس درجه یک می باشد .

▪ درجه سه

محصول درجه ۳کلا از پوست ریشه روناس تهیه می شود و رنگ آن قرمز می باشد و از دو نوع یاده شده تیره تر است و به آن «پوسته» یا «پُخه» نیز گفته می شود .

روناس ساییده شده الک می شود وبه صورت پودر در کیسه های بزرگ بسته بندی شده به نقاط مختلف صادر می گرددد .

● موارد مصرف داخلی

روناس سائیده شده عموماً جهت رنگ آمیزی پشم وکرک وتهیه رنگ لاکی قالی در ایران به مصرف می رسد وبرای تثبیت بعضی از رنگهای دیگر که از کاه وپوست انار وپوست گردو به دست می آید استفاده می شود .

همچنین برای تهیه ماهی دودی ورنگ آمیزی دیوار در قدیم از روناس استفاده می کرده اند وبامخلوط کردن با ماسه وآهک یک نوع روپوش قرمز رنگ به دست می آورند که برای تزیین دیوار با دم گیری گچ به کار می برده اند ونمونه بارز آن در مسجد قدیمی« زَردُگ » اردکان که از بناهای قرن پنجم یا ششم ه. ق می باشد دیده می شود. خریداران روناس ساییده شده اردکان بیشتر تجار شهرهای اصفهان ، کا شان ، یزد وشیرازمی باشند .

● صادرات روناس

روناس سائیده شده به کشور های تر کیه ، هند ، پاکستان وکشورهای آسیای میانه صادر می گردد وحتی قلم روناس به کشور آلمان صادر می شود ودر سال ۱۳۷۵مقدار زیادی بذر روناس به کشور چین صادر گردید واین امر باعث شد تا در چین کشت روناس رواج یابد وبه کشور های دیگر صادر نماید ودر نتیجه صادرات روناس اردکان در چند سال اخیر به همین علت به بسیارکاهش یافته وحتی در بعضی مواقع به صفر می رسد.

● مراکز تولید روناس

"کشت روناس در قدیم در اروپا وآسیا بیشتر معمول بوده در ایران در شهرهای تبریز ، ارومیه ، اراک ، فارس ، ویزد کشت می شده است .هم اکنون در اکثر نواحی کشت روناس به فراموشی سپرده شده ولی در استان یزد در شهرستانهای اردکان وبافق کشت می شود

● نحوه تهیه رنگ از ریشه روناس

ریشه ساییده شده روناس در کار خانجات وکارگاه های تولید رنگ طبیعی به وسیله اسید سولفوریک عمل می شود تا رنگ قرمز آن که موسوم به آلیزارین طبیعی است استخراج گردد.

ریشه روناس دارای گلوکزیدی به نام اسید روبه ریتریک ، آلیزارین ، پورین، روبیادین ، گلوکز ، مواد پکتیکی ، مواد رزینی ، مواد چرب وغیره است .

چنانچه پودر ساییده شده روناس با اسید سولفوریک رقیق یا قلیائیات دیگر عمل شود اسید روبه ریتیک ، موجود به آلیزارین وگلوکز تجزیه می شود ودر نتیجه رنگ قرمز خوش رنگ وثابت آن که مورد استفاده در صنعت رنگرزی است حاصل می گردد.

در رنگرزی باروناس ،می توان مقداری آهک با آب مخلوط کرده وبه آب مورد استفاده اضافه نمود .

آلیزارین به حالت آزاد در ریشه خشک روناس وجود دارد که با الکل جوشان قابل استخراج است ۱"

رنگ استخراج شده از ریشه روناس قرمز پررنگ وثابت بوده که در رنگرزی به خصوص رنگ کردن الیاف قالی مورد استفاده قرار می گیرد .

● وضعیت کشت روناس در گذشته وحال

همان گونه که قبلاً گفته شدروناس یکی از اقلام مهم صادراتی اردکان می باشد واز منابع اصلی تأ مین مخارج قشر وسیعی از مردم اردکان محسوب می شود . در گذشته بیش از ۷۰۰هکتار از زمینهای کشاورزی اردکان زیر کشت روناس بوده وبیش از ۲۲کارگاه روناس سایی در اردکان مشغول به کار بوده است که همه بوسیله شتر کار روناس کوبی را انجام می دادند وحتی در سالهای اخیر تاقبل از سال ۱۳۷۵به علت نیاز روز افزون به روناس سائیده ومشکلات نگهداری شتر ،بیشتر مازاری ها سنتی به برقی تبدیل گشته ودستگاه های برقی نیز چنان طراحی شده که یک چرخ اتومبیل به جای شتر سنگ مازاری را به چرخش در می آورد وبه آن (شترک )گفته می شود وسرعت شترک دوبرابر شتر است وهزینه آن تقریباً نصف شتر می باشد. اما از سال ۱۳۷۶به علت نزول قیمت روناس کشت در اردکان به نصف تقلیل یافته خرید وفروش آن به ندرت صورت می گیرد وانبارهای مازاری وتجار پر است از روناس نساییده واین امر رکود اقتصادی زیادی در پی داشته ودارد.در حال حاضر هفت دستگاه مازاری برقی در اردکان وجود دارد که اغلب به علت نداشتن شتر تعطیل می باشد وتنها یک دستگاه مازاری شتری دایر می باشد که آن هم آخرین روزهای کاری خود را می گذراند وانبارهای تخریب شده وفضای نامناسب محیط مازاری خبر از بی توجهی ها ودلسردی صاحب آن رامی دهد واین امر نشانگر تعطیلی قریب الوقوع مازاری سنتی در اردکان می باشد .

میزان محصول روناس در کشتخوانها ی اردکان متفاوت است وبستگی به وضع زمین ، آب ،کود وسایر عوامل طبیعی دارد ولی میانگین روناس دو ساله در هر هکتار بین ۱۰ تا ۱۵ تن ریشه خشک می باشد ومیزان بذر تولیدی در هردوره درهر هکتار بین ۱/ تا ۳/۱تن می باشد.قیمت روناس معمولاً در نوسان می باشد اما قیمت آن در سال ۱۳۷۵به اوج خود رسید وهر کیلو روناس نساییده ۱۲۰۰۰ریال خریداری می گردید وهر کیلو روناس ساییده تا ۱۵۰۰۰ریال بفروش می رسید.وبا توجه به اینکه سالیانه بیش از ۴۰۰۰تن روناس از اردکان صادر می شد ومبلغ قابل توجهی به بخش کشاورزی اردکان روانه می گردید اما متأسفانه پس از آن مخصوصاً در سال های ۸۰و۸۱این مبلغ به ثلث تقلیل یافت و قیمت قلم روناس به هر کیلو گرم۴۰۰۰ریال خریداری می گردید واین مبلغ حتی گاهی هزینه برداشت روناس را تأمین نمی کرد وعده زیادی از کشاورزان مجبور گردیدند تا روناسهای خود را برداشت ننمایند.امادر سال جاری(۸۲) نسبت به گذشته، قیمت روناس وضعیت بهتری یافته ودر حال حاضر(آبان ماه ۸۲) هر کیلو قلم روناس مبلغ ۷۵۰۰ ریال خرید وفروش می گردد ، اما این مبلغ نیز قیمت واقعی روناس محسوب نمی گردد وباعث شده تا اغلب کشاورزان روناسهای خود را در انبارها نگهداری کنند. توضیح اینکه قلم روناس در طول زمان هیچگاه خراب نمی شود ، نمی پوسد ، موریانه نمی خورد ، ورنگ نمی بازد، بلکه هر چه زمان بر آن بگذرد رنگش بهتر وثابت تر می شود وکسانی که توان مالی دارند از فروش آن خود داری می نمایند تا به قیمت واقعی خود برسد . اما نگهداری روناس در انبار هم محدود یت هایی دارد که همه قادر به انجام آن نمی باشند واگر مسؤولین امر نسبت به رفع مشکلات روناس کاران وایجاد زمینه برای صادرات مجدد آن فراهم ننمایند به زودی زود کشت روناس در اردکان نیز مانند دیگر شهر ها به فراموشی سپرده می شود ویکی از منابع اصلی درآمدکشاورزان و صنعتگران وتجار اردکان از میان خواهد رفت.

علی سپهری اردکانی