طرح حذف و ساماندهی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی از ایده تا عمل

چند سالی است پای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی به صورت مهمانان خوانده یا ناخوانده بر سر سفره و زندگی مردم باز شده است

چند سالی است پای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی به صورت مهمانان خوانده یا ناخوانده بر سر سفره و زندگی مردم باز شده است . شاید شما هم پس از مراسمهای مذهبی مانند روزهای تاسوعا و عاشورا و یا روزهای ملی مانند بیست دوم بهمن و ۱۴؛۱۵ خرداد و ایام جشن های ماه شعبانیه و ولادت ها از نزدیک شاهد ریختن ظروف یکبار مصرف پلاستیکی مانند بطری های نوشابه ؛ لیوان ؛ ظروف غذا ؛ قاشق و چنگال در پیاده رو ؛ کوچه ؛ خیابان ؛ نهر؛ ؛ جوی و کانال آب باشید و همچنین در جشن های و غم های خانوادگی و خرید های روزانه مواد غذائی از مراکز فروش و اغذیه فروشی ها از این ظروف زیاد استفاده می شود و شاید این موضوع افزایش مصرف مواد غیر قابل تجزیه در طبیعت باعث دل نگرانی و ناراحتی شما نیز شده باشد.

اگر تا چند سال پیش به علت فانتزی بودن ظروف یکبار مصرف پلاستیکی؛ مردم فقط در موارد خاص از آنها استفاده می کردند ولی درچند سال اخیر به علت گرایش مردم به مصرف این ظروف ؛ روز به روز ظروف پلاستیکی درمدل های جدید و با تنوع و سایزهای مختلف ولی با کاربرد یکسان تولید می شوند و اگر در سالهای گذشته از مواد پلاستیکی فقط برای تولید نایلکس و وسایل بسته بندی استفاده می شد؛ ولی امروز برای بطری های آب و نوشابه ؛ظرف غذا ؛ قاشق ؛ چنگال ؛ لیوان ؛ سفره نان و برای بسته بندی مواد غذای مانند شیر ؛ پنیر؛ ماست ؛ خامه ؛ عسل و بقیه مواد خوراکی و همچنین برای انواع بسته بندی ها مانند مواد داروی ؛ بهداشتی و صنعتی نیز استفاده های زیادی می شود حتی برای بسته بندی تنقلات کودکان ( با توجه به حساسیت سلامتی آنان ) مانند چیس ؛ پفک ؛ لواشک و دیگر هل هول ها از این ظروف استفاده می شود.

از پیداش و شروع استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در کشورمان بیش از سی سال نمی گذرد . ولی در عرض چند سال اخیر سرعت تولید این ظروف آنچنان سرسام آور بالا رفته است که میزان تولید آن به بالای ۵۷۰ هزار تن در سال می رسد با یک حساب سر انگشتی به ازای هر ایرانی ( از کودک؛ نوجوان و پیر) در سال تقریبا" ۱۰ کیلو مواد نفتی به پلاستیک یکبار مصرف تبدیل می شود که با توجه به جدی نگرفتن بازیافت پسماند این مواد در ایران ؛ میزان خیلی زیادی از این مواد پس از مصرف در طبیعت رها می شود و هر ساله به همین مقدار یا بیشتر ظروف پلاستیکی به مواد باقیمانده در طبیعت اضافه می شود. طبق پیش بینی کارشناسان محیط زیست در صورتیکه روند تولید ظروف پلاستیکی همچنان ادامه داشته باشد در چند سال آینده یک قشری از خاک سطح زمین های کشاورزی کشوری ایران به این مواد آغشته می شود که می تواند باعث خسارتهای غیر قابل جبران به محیط زیست ؛ منابع طبیعی و سلامت مردم وارد کند .

● فعالین محیط زیست و ظروف یکبار مصرف پلاستیکی

در چند سال اخیر که تولید ظروف یکبار مصرف پلاستیکی با روند رو به رشد شدیدی مواجهه شده است ؛ این افزایش تولید؛ باعث دل نگرانی های شدید دوستداران محیط زیست شده است لذا در دو سه سال اخیر جمعی از فعالین محیط زیست برای حل معضل زیست محیطی ظروف یکبار مصرف پلاستیک فعالیت های فرهنگی و اجرائی را شروع کرده اند که اجرای طرح فرهنگی " حذف و ساماندهی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی " از جمله فعالیتها می باشد . با توجه به اینکه اجرای این طرح دو مرحله ای می باشد که شامل :

الف) حذف : ابتدا فعالیتها روی موارد حذف ( یک کار فرهنگی می باشد ) این ظروف شروع شد لذا از مردم در خواست شد با عدم مصرف و یا کاهش مصرف خود و یا با جایگزینی ظروف گیاهی و یا ظروف چند بار مصرف در این طرح فرهنگی شرکت کنند ولی با توجه به اینکه ظروف پلاستیکی چنان در زندگی مردم وارده شده اند که حذف آنان در کوتاه مدت ناممکن است همچنین در کشور میزان تولید ظروف گیاهی نسبت به ظروف پلاستیکی کم می باشد ( پنج در صد به نود پنج در صد ) و لذا بحث ساماندهی استفاده از این ظروف نیز در دستور کار قرار گرفت .

ب) ساماندهی : در این مرحله از طریق کار اجرای از قبیل "تفکیک ؛ جمع آوری ؛ بازیافت و استفاده مجدد " به ساماندهی و استفاده از ظروف پلاستیکی مصرفی پرداخت می شود. در این مرحله از مردم خواسته می شود به جای ریختن این ظروف در میان زباله های دیگر و یا در معابر عمومی و جوی آب ( که در نهایت آنان از زمینهای کشاورزی سر در می آورند و باعث آلودگی محیط زیست مناطق کشاورزی شوند) آنان از زباله های معمولی جدا کرده و با تحویل به سازمان بازیافت ؛ با بازیافت مجدد این ظروف (که با این کار ظروف مصرفی دو باره به چرخه تولید برگشت داده می شوند) هم از حجم تولید سالانه این ظروف کاسته می شود( همان مقدار ۵۷۰ هزار تن در سال ) و هم مفهوم کلمه طلای کثیف در باره آنان تحقق می یابد .

تاریخچه و محل اجرای طرح فرهنگی حذف و ساماندهی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی

در سال ۱۳۸۷ فعالین محیط زیست تصمیم به اجرای طرح فرهنگی گرفته اند آنان بهترین ایام جهت اجرای طرح فرهنگی " حذف و ساماندهی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی " را ایام ماههای محرم و صفر در نظر گرفتند ( بعلت بالا بودن مصرف این ظروف در نذری ها ) . لذا با کمک گرفتن از تشکلهای زیست محیطی و سازمانهای دولتی مرتبط با محیط زیست ( مانند شهرداری ها ؛ شورای شهر ؛ سازمان محیط زیست ؛ سازمان بازیافت ؛ دانشگاه های علوم پزشکی و وزارت بهداشت ) و نهاد های مذهبی ؛ دینی ( مانند سازمان تبلیغات اسلامی و ستاد امور مساجد و هئیت های عزاداری ) و مردم طرح عملیاتی شد .

جهت عملیاتی کردن این طرح فرهنگی سه مرحله کار می بایستی انجام می شد که عبارتند از .

الف) ابتدا باید برای اجرای طرح ؛ ستادی تشکیل می شد واعضای ستاد انتخاب می شدند همچنین اعضای ستاد باید از کسانی انتخاب می شدند که هم کارشناس و صاحب نظر باشند وهم به توانند این موضوع را به صورتی در جامعه مطرح کنند که خدای نکرده توهینی به مراسم دینی نمی شد و هم مورد سوء استفاده بعضی ها قرار نمی گرفت و در مرحله بعد پیدا کردن محلی جهت تشکیل ستاد و برگزاری جلسات بود ؛ با توجه به اینکه سرکار خانم دکتر ابتکار( ریاست سابق سازمان محیط زیست در دو دوره قبل ) یکی از اعضای شورای شهر تهران می باشند و چند سالی است با تشکلهای زیست محیطی همکاری خوبی دارند و همچنین با راه اندازی کمیته محیط زیست شورای شهر؛ پی گیر رفع مشکلات زیست محیطی شهر تهران می باشند لذا برای همکاری ایشان با این طرح فرهنگی با ایشان مکاتبه شد؛ که با استقبال گرم ایشان روبرو شد و ایشان به غیر از قول همکاری خود همچنین قول همکاری کمیته محیط زیست شورای شهر را نیز دادند همچنین با در اختیار قرار دادن سالن جلسات شورای شهر تهران برای اجرای طرح ؛ مشکل محل ستاد را نیز حل نمودند.

ب) تشکیل ستاد فرهنگی و برگزاری همایش : ستاد با حضور سرکار خانم دکتر ابتکار ؛ فعالین محیط زیست ؛ متخصصین و اساتید محیط زیست ؛ بهداشت و علوم دینی تشکیل شد و جلسات نیز درسالن جلسات شورای شهر تهران با موضوع " حذف ؛ ساماندهی استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در هیئات مذهبی " برگزار شد که در جلسات با حضور نمایندگان و کارشناسان سازمان تبلیغات اسلامی ؛ سازمان بازیافت ؛ ستاد رسیدگی به امور مساجد ؛ ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران ؛ نمایندگان محیط زیست ۲۲ منطقه شهرداری تهران؛ وزارت بهداشت ؛تشکلهای زیست محیطی ؛ اداره سلامت شهرداری تهران ؛ نمایندگان دانشگاه های علوم پزشکی (تهران ؛ ایران و شهید بهشتی ) ؛ نماینده اداره محیط زیست شهر تهران و یکی از تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف گیاهی حضور داشتن . در این جلسات بیشتر مشکلات این ظروف از نظر علمی ؛ بهداشتی و زیست محیطی بررسی می شد و در پایان پیشنهاد یک همایش نیز داد شد که این همایش در سالن همایشهای منطقه ۱۰ شهرداری تهران که با حضور اعضای ستاد و جمعی از ائمه جماعت شهر تهران و مردم برگزار شد.

برای برگزاری همایش جناب آقای کارگر(مسئول محیط زیست شهرداری منطقه ۱۰ ) زحمات زیادی کشیدن که با توجه به فرصت کم آن زمان ولی نتیجه ای خوبی گرفتیم شاید اگر هم نارسائی های وجود داشت ولی به هر حال هر کار بزرگ که شروع می شود ابتدا باید از حداقلها استفاده کرد .

ج) همزمان با پی گیری موضوع کار فرهنگی ظروف یکبار مصرف در کمیته محیط زیست شورای شهر همچنین با نمایندگان تعدادی از مناطق شهرداری شهر تهران که در جلسات ستاد حضور داشتن مذاکره شد تا تعدادی از نواحی جهت اجرای طرح به صورت پایلوت انتخاب شوند و این طرح فرهنگی در این نواحی اجرائی شود که در نهایت مناطق ۱۵ و ۱۹ شهرداری تهران( ناحیه یک منطقه ۱۵ و ناحیه پنج منطقه ۱۹ ) جهت اجرای شدن این طرح فرهنگی انتخاب شدند و در مرحله اجرا فقط شهردار محترم ناحیه ۵ منطقه ۱۹ جناب آقای رنجبر و همکارانشان در آن ناحیه مسئولیت اجرا طرح را قبول کردند و با همکاری خوبی آنان برای اجرای طرح که عبارت بود از برگزاری جلساتی در آن ناحیه برای ساکنین جهت آشنای آنان با طرح فرهنگی و همچنین آموزش زیست محیطی برای ائمه جماعت ؛ مداحان ؛ هئیت امنای مساجد ؛ تکایا ؛ حسینیه ها ؛ اعضای شورایاری و دیگر اقشار مردم طرح فرهنگی حذف و ساماندهی ... در ایام محرم و در مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا در آن ناحیه اجرای شد همچنین آنان با تبلیغات محلی و همکاری کارکنان بازیافت ناحیه پنج جهت نصب سطلهای اضافی زباله در کنار مراسم عزاداری به جمع آوری زباله های ظروف یکبار مصرف کمک کردند ولی متاسفانه در ناحیه یک منطقه ۱۵ به توجه به پی گیرهای زیاد به دلایلی بعضی از مشکلات این طرح اجرا نشد .

● ولی امسال ...

پس از برگزاری این طرح فرهنگی در سال گذشته ( که هم دارای نقاط قوت بود و هم دارای نکات ضعف بود ) امسال نیز جهت اجرای این طرح فرهنگی تلاش شد که به درخواست معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۱۵ این طرح با شعار" اصلاح الگوی مصرف ضامن سلامت محیط زیست " در نواحی ۵ (شهرک افسریه) و ۶ (شهرک مسعودیه) منطقه ۱۵ اجرا شد که در اجرای آن شهرداران نواحی پنج و شش ؛ اداره فرهنگی ؛ خانه های سلامت ؛ جمعیت همیاران سلامت و کانون جهان دیدگان ؛ نیرو انتظامی ؛ هئیت امناء مساجد و حسینیه ها و تکایا ؛ شورایاری های محلی و مردم محلی این دو ناحیه مشارکت داشتند که نسبت به سال گذشته ( با توجه به تجربه سال گذشته و استقبال خوب مردم محلی و شهرداری منطقه ۱۵ )با موفقیت خیلی زیادی روبرو شد که گزارش آن به اطلاع مردم عزیز رسیده است .

● نتیجه گیری نهائی از این طرح فرهنگی

در این مدتی که فعالین محیط زیست برای انجام این طرح فرهنگی فعالیت های انجام داده اند با توجه به صحبتهای انجام شده از طرف کارشناسان دعوت شده در جلسات و همچنین پی گیری که بعدا" انجام شد آنان به نکات خیلی مهمی رسیدند که ارزش مطرح کردن آنان در این گزارش را دارد که اگر این نظریات در جامعه عملی شود ما می توانیم به مشکلات زیست محیط ظروف یکبار مصرف پلاستیکی برای همیشه پایان دهیم همچنین فعالان محیط زیست امیدوارند که به توانند با همکاری هموطنان خود جهت حذف این ظروف از جامعه ؛ به سلامت افراد و محیط زیست کشورمان کمک کنند.

که بعضی از نظرات مطرح شده به شرح ذیل می باشد .

۱) نمایندگان دانشگاه های علوم پزشکی و وزارت بهداشت معتقد بودند یکی از دلیلی که باعث شده است تا استفاده ظروف یکبار مصرف در چند سال اخیر در میان مردم مورد استقبال قرار بگیرد و مردم را به استفاده از ظروف یکبار مصرف وادارسازد؛ بهداشت فردی مردم بود؛ زیرا وزرات بهداشت در چند دهه پیش یکی از عوامل اصلی شیوع بیماری های واگیردار در میان مردم را استفاده از ظروف می دانست که در امکان عمومی مورد استفاده عامه مردم قرار می گرفت . (مثلا" کسانیکه ۴۰ سال پیش جهت تزریق آمپول به درمانگاه ها مراجعه می کردند به یاد دارند سرنگهای تزریقی از جنس شیشه بود و برای هرکس که آمپولی تزریق می شد می بایست برای نفر بعد سرنگ و سرسرنگ در آب جوش ضد عفونی می شد ) آنان معتقد بودند با کاهش استفاده ظروف دائمی در میان مردم ؛ باعث کاهش چشمگیر مریضی های واگیرداردر میان آنان شد . همچنین آنان نسبت به اینکه حدود بیش از ۵۰ درصد از کارگاه تولید این ظروف تحت ناظرات مراکز بهداشتی نیستند و ممکن است این کارگاه با استفاده از ظروف پلاستیکی که از بازیافت مواد ضایعات پلاستیکی از جمله پسماندهای پلاستیکی بیمارستانی تهیه می شود شدیدا" احساس خطر می کردند و از مردم می خواستند در خرید این ظروف کاملا" دقت شود و به صرف ارزان بودن از این ظروف خرید نکنند.

۲) نماینده سازمان تبلیغات و ستاد امور مساجد نیز به این نکته اشاره کردند که چند سال است که وزارت بهداشت ازآنان خواسته است که در مراسم های مذهبی از مردم بخواهند که به دلیل بهداشتی از ظروف دائمی استفاده نکنند و بیشتر از ظروف یکبار مصرف استفاده کنند ولی حال با توجه به مشکلات زیست محیطی این ظروف اگر بخواهیم به آنان بگوئیم که این ظروف نیز مشکل دارند و دوباره مثل قدیم عمل شود و از ظروف دائمی استفاده کنید مردم از ما قبول نمی کنند و باعث مشکلات روانی در بین آنان می شود پس بهترین راه این است که ابتدا جایگزینی ظروف پلاستیکی را که به محیط زیست صدمه نمی زند رابه ما معرفی کنید مثلا" همین ظروف گیاهی را زیاد تولید کنید تا ما مردم را به استفاده از ظروف گیاهی تشویق کنیم . آنان معتقد بودند به صرف گفتن به مردم که از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی استفاده نشود چاره ساز نمی باشد باید به آن ظرفی که برای محیط زیست و سلامتی خطر ندارد در اختیارشان قرار داد تا آنان از طروف پلاستیکی استفاده نکنند. همچنین آنان نسبت به سامان دهی نذرهای نیز خیلی اسرار داشتن طبقه گفته آنان سالانه حدود بیش از ۳۳۰ میلیارد تومان در سال مردم طعام نذری توزیع می کنند ( این آمار مربوط به سال ۱۳۸۵ می باشد ) که احتمال دارد خدای نکرده در این میان اسراف نیز بشود ولی اگر می شود با همین نیت نذری ؛ این نذری به دست کسانیکه که مستحق این نذری هستند برسد خیلی بهتر می شد .

۳) همچنین نماینده ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران به این نکته اشاره می کرد که تا سال ۲۰۱۲ کلیه کشورهای اروپای و امریکا استفاده از ظروف پلاستیکی در آن کشورها ممنوع می شود و بهترین راه این است برای کشور ایران نیز این قوانین وضع گردد و از سال ۱۳۹۲ ممنوعیت استفاده از ظروف پلاستیکی اجرای شود و برای این منظور ابتدا جهت عدم استفاده ظروف پلاستیکی از خود شهرداری تهران شروع کنیم ( یعنی استفاده از ظروف پلاستیکی تحت هر عنوان در کل زیر مجموعه شهرداری شهر تهران حذف گردد ) و بعد از وزارتخانه ها خواستد شود که آنان نیز به نهضت عدم استفاده از این ظروف بپیودند .

۴) نماینده صنوف تولید ظروف یکبار مصرف گیاهی نیز اعتقاد داشت که دولت باید با کمک به این صنف (که با توجه به اینکه تولید کنندگان ظروف گیاهی در کشور تازه اول کار می باشند و یک صنعت جدید می باشد ) با توجه به با بودن هزینه تولید قیمت ظروف گیاهی نسبت به ظروف پلاستیکی ؛ دولت با در اختیار قرار دادن مواد اولیه با قیمت پایین و همچنین در اختیار دادن اعتباراتی از قبیل وام های کم بهره و یا کمک به تبدیل دستگاههای ظروف تولید کننده پلاستیکی به گیاهی با توجه به اینکه تعداد زیادی از کارگران این کشور از این طریق امرمعاش می کنند به افزایش تولید ظروف گیاهی کمک کنند و چرخه تولید ظروف پلاستیکی را در کشور متوقف سازیم .

۵) نماینده کمیته محیط زیست شورای شهر نیز اعتقاد داشت از جمله دلایلی دیگری که باعث بالا رفتن استفاده از ظروف پلاستیکی شده است پایین بودن قیمت خرید این ظروف و راحت کردن کار خانم های خانه جهت عدم شستشوی این ظروف می باشد ( شستشوی ظروف در بعضی از مواقع مهمانی های خانوداگی گاهی باعث می شود که کدبانوی خانه ساعت ها در آشپزخانه در کنار سینک ظرفشویی به شستن ظروف به پردازد ) همچنین مراکز که به توزیع مواد غذای مشغول می باشند در سطح وسیعی از این ظروف استفاده می کنند که رستورانها ؛ ساندویج ها ؛ پیتزا فروشی ها و مغازه های خوابار فروشی می توان نام برد. این ظروف در خانواده های که زن و شوهر کارمند هستند و کد بانوی خانه بعلت کار بیرون از منزل؛ دیگر فرصت برای شستن ظروف را در منزل ندارد نیز از مصرف کنند گان این ظروف می باشند و حتی کار به جای رسیده است که در مراسم مهمانی ساده خانوادگی مانند مهمانی های افطاری ؛ جشن های تولد ساده و مراسم دعا های خانگی استفاده از این ظروف بسیار متداول شده است ایشان اعتقاد داشت اگر عوارض و هزینه های جانبی مانند هزینه جمع آوری وتفکیک این زباله ها بالا برود که قیمت تمام شده این ظروف خیلی بالا باشد ؛ استفاده این ظروف کاهش می یابد .

۶) نماینده سازمان بازیافت معتقد بود با توجه به اینکه در هنگام استفاده از ظروف پلاستیکی در دمای بالای باعث آزاد شدن مواد پلاستیکی در غذا می شود و این باعث پایین آمدن مصونیت بدن در برابر بیماری ها می گردد و ایشان به این نکته اشاره کردند بعد از اینکه ثابت شد ظروف پلاستیکی نیز خود دارای معضلات بهداشتی و زیست محیطی می باشند وزارت بهداشت نسبت به تولید ظروف یکبار مصرف پلاستیکی نیز معترض می باشد و طی چند بخشنامه از مردم خواسته اند که از این ظروف مخصوصا" در دمای بالای ۴۰ درجه استفاده نشود ( که به تائید کارشناسان وزارت بهداشت نیز رسید ) ایشان کاهش استفاده مردم از این ظروف و بازیافت این مواد را بهترین روش برای کاهش تولید این ظروف می دانست .

۷) نمایندگان تشکلهای زیست محیطی نیز بیشتر به کار فرهنگی اعتقاد داشتن و آنان می گفتند با گرفتن عوراض از تولید کنندگان این ظروف و هزینه آن جهت ساخت برنامه های تلویزیونی و دیگر کارهای فرهنگی که باعث با رفتن آگاهی مردم از مضرات این ظروف شود ؛ مردم به کاهش مصرف این ظروف تشویق می شوند . و همچنین آنان پیشنهاد دادن که در مراسمهای بزرگ با توجه به اینکه در مساجد ظروف دائمی وجود دارد و همچنین ظروف دائمی نیز از طریقی بعضی از مغازه اجاره داده می شود ؛ بانیان مراسم با پرداخت دستمزد بابت شستشوی ظروف فلزی که بهداشتی باشند به بعضی از خانم های که سر پرست خانوار می باشند به جای پرداخت هزینه سنگین برای خرید ظروف پلاستیکی می توانند جهت رفع این مشکل اقدام کنند.

پایان سخن اینکه خواهی نخواهی مشکل ظروف یکبار مصرف پلاستیکی دارد به یک معضل ملی تبدیل می شود اگر به موقع این مشکل رفع نگردد می تواند باعث صدمات سنگینی را به محیط زیست و سلامت کشوروارد کند که این صدمه گریبانگیر همه ملت خواهد شد حال فرقی به غنی و فقیر بودن ندارد لذا دولت و مردم باید دست به دست هم دهند و این مشکل را پیش از آنکه بیشتر از این خطر آفرین گردد مهار کنند .

حسین عبیری گلپایگانی