« وحدت » با محوریت ایمان و عمل صالح

اساساً تعالیم اسلام به گونه ای است كه اتحاد و همبستگی مسلمانان را صرف نظر از تنوع قومی, نژادی, زبانی و فرقه ای ترویج می نماید

آن هنگام كه بعثت رسول اكرم(ص) همچون آذرخشی، كویر ظلمانی جامعه بشری را پرتو افشانی نمود و سرزمین حجاز را مركز تابش انوار تابناك وحی قرار داد، زنجیرهای اسارت كه افكار مردم را در انجماد و تحجر قرار داده بود، یكی پس از دیگری از هم گسست و به بركت نور حق و چشمه همیشه جوشان توحید، عداوت و دشمنی رنگ باخت؛ دلها به هم نزدیك شد؛ رحمت و بركت بر انسانها بارید و سرانجام این انقلاب معنوی و تحول ملكوتی، آرامش، امنیت، الفت و حسن تفاهم را با خود به ارمغان آورد.

اساساً تعالیم اسلام به گونه ای است كه اتحاد و همبستگی مسلمانان را صرف نظر از تنوع قومی، نژادی، زبانی و فرقه ای ترویج می نماید. خدایی كه مؤمنان می پرستند یكی است؛ شعارشان لااله الاا... است و همه به رسالت محمدی ایمان دارند. تمامی مسلمانان قرآن را كتاب مقدس آسمانی خویش می دانند و آن را برای تقرب به حق و بهره مند شدن از معنویت آیاتش تلاوت می كنند. قانون اساسی همه مسلمانان در این كتاب مندرج است؛ همه به سوی قبله ای واحد نماز می خوانند؛ بانگ اذان همه یكی است، زمان معین آنان برای روزه داری و عبادت، ماه رمضان است؛ آنان روز اول شوال و نیز روز اضحی را عید خویش می شمارند و در ماه ذیحجه با هم در حرم امن الهی اجتماع می كنند تا مراسم حج ابراهیمی را انجام دهند. به ساحت مقدس خاندان نبوی ابراز ارادت می نمایند و احترام ویژه ای برای اهل بیت پیامبر(ص) قائلند. این موارد به خوبی می تواند دلها را به یكدیگر پیوند دهد و روح برادری اسلامی كه عظمت مسلمانان را به نمایش می گذارد، احیا نماید. (۱)

قرآن كریم و عترت بر وحدت بین مردم تأكید دارند و علمای شیعه و سنی در این راستا تلاشهای فراوانی نموده اند تا كج فهمیها را از بین ببرند، جلوی گمانهای نگران كننده و منفی را بگیرند و اجازه ندهند توهمات بیجا و برخی جهالتها چون آفتی مهلك، جامعه اسلامی را به بلای تفرقه دچار سازد و ابهت آنان را از بین ببرد. تأكید بر نقاط مشترك و نزدیك شدن به سرچشمه های اعتقادی، نمونه هایی از این گونه كوششها بوده است.

● اعتصام به رشته الهی

۱) قرآن كریم چنگ زدن به ریسمان الهی و الفت میان دلها را نعمتی از جانب خداوند دانسته است: «و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و متفرق نشوید و به یادآورید نعمتهایی را كه خدا برای شما فرو فرستاد كه چگونه دشمن یكدیگر بودید و خداوند بین قلبهای شما الفت برقرار كرد و به نعمت او همه با هم برادر شدید و به یادآورید كه در لبه پرتگاه آتش بودید و شما را از آن رهانید. خداوند این گونه نشانه هایش را به شما می نمایاند ]و بیان می كند[، باشد كه هدایت شوید». (۲)

قرآن كریم در این آیات از دو جامعه متضاد سخن به میان آورده است؛ یكی تفرقه توأم با خصومت كه در عصر جاهلیت ظهور داشته است و دیگری وحدت و برادری كه با پذیرش اسلام در میان همان مردم پیدا شد.

قرآن كریم برای اینكه آثار لطف الهی و نقش تعیین كننده آن را در پیدایش چنین تحول روحی و درونی، گوشزد كند، آنها را به یادآوری و مقایسه بین این دو وضع دعوت می كند.

۲) خداوند متعال پیامبران را برانگیخت تا با تعالیم توحیدی خود و دعوت مردم به برپایی دین الهی، به وحدت و تفاهم روی آورند و از پراكندگی و تفرقه در دین بپرهیزند كه این دستوری الهی است. قرآن كریم می فرماید: «آیینی را كه خداوند برای شما ]مسلمانان [مقرر فرمود، همان است كه به نوح سفارش كرد و همان كه به تو ]ای پیامبر [وحی شد. و آنچه به ابراهیم، موسی و عیسی وصیت نمود كه دین خدا را ]همه با هم [برپا دارید و در آن اختلاف و پراكندگی نداشته باشید.» (۳)

۳) حضرت علی(ع) در آخرین وصیتش خطاب به فرزندانش می فرماید: «وصیت می كنم تو را ای حسن و تمام فرزندان و خویشانم را و هركه پیام من به او می رسد، به تقوای خدا كه پروردگار شماست و اینكه نمیرید، مگر درحالی كه مسلمان باشید. و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و متفرق نشوید.»

۴) امام خمینی(ره) پیام آور راستین مكتب قرآن درعصر كنونی نیز دراین باره فرموده اند: «اسلام دستور داده و فرموده است: «واعتصموا بحبل ا... جمیعاً ولا تفرقوا»، همه با هم، تمام اقشار با هم، اعتصام به حبل ا... با توجه به خدای بزرگ همه باید پیش برویم. تخلف از این دستور الهی جرم است؛ گناه است. دستور اسلام است كه همه باید معتصم به حبل ا... باشیم». (۴)

و درجای دیگر توصیه نموده اند: «ملتها و دولتها اگر بخواهند به پیروزی و هدفهای اسلامی به تمام ابعادش كه سعادت بشرست برسند، باید اعتصام به حبل ا... كنند؛ از اختلافها و تفرقه بپرهیزند و فرمان حق تعالی را اطاعت نمایند.» (۵)

حضرت امام، اتحاد مسلمانان را بركت می داند و می فرماید: «این یك بركت بزرگی است كه ما را و همه برادران اهل تسنن و تشیع را یك جا جمع كرده و همه مان برای اسلام می خواهیم كوشش كنیم». (۶)

۵) رسول اكرم(ص) فرموده اند: «هركس از اجتماع مسلمانان دوری كند، ریسمان اسلام را از گردن خود باز نموده است». گفته شد: ای فرستاده خداوند! مراد از جماعت مسلمانان چیست؟ فرمودند: «حق گرایان؛ هرچند در اقلیت باشند». (۷)

۶) درجایی دیگر همچنین از آن حضرت روایت شده است كه فرمودند: «سه چیز است كه هرگز دل مسلمان در مورد آنها خیانت نمی كند: خالص كردن عمل برای خدا و خیرخواهی برای پیشوایان مسلمان و همراهی و ملازمت با جماعت مسلمین.» (۸)

۷) حضرت علی(ع) فرمودند: «با سواد اعظم ]بزرگ ترین اجتماعات [باشید كه دست خدا با این جمعیت است ]البته مراد جمعیت حق است [و از پراكندگی بپرهیزید؛ زیرا كسی كه از جمعیت مسلمانان كنار می رود بهره شیطان است؛ آن گونه كه گوسفند تنها ]و جدای از گله اش [گرفتار گرگ می شود». (۹)

۸) سیره و روش حضرت علی(ع) نیز در این عرصه برای پیروان آن حضرت مهمترین فراخوان برای اتحاد و تفاهم است. آن حضرت گرچه منصوب از جانب خداوند و جانشین بلافصل رسول اكرم(ص) و دارای ولایت مطلقه الهی بود و از این روی برای دست یازیدن به حق مسلم خویش از هیچ كوششی فروگذار نكرد و از همه قدرت و موقعیت و امكانات خود بهره برد تا اصل امامت در مدار اصلی اش قرار گیرد و امت واحده پیامبر از سیر مذكور دچار انحراف نشوند، ولی در برابر كسانی كه حق ایشان را نادیده انگاشتند، دست به قبضه شمشیر نبرد و با وجود آن همه بی مهری سكوت اختیار كرد. با آنكه این وضع برایش بسیار تلخ و شكننده بود؛ چنانكه در خطبه شقشقیه به این موضوع اشاره دارند. صبر تلخ و سكوت طاقت سوز امام علی(ع) به دلیل مصلحتی برتر بود و آن نگهداری میراث رسول خدا(ص) و حفظ اتحاد مسلمانان جلوگیری از تفرقه بین امت اسلامی بود. (۱۰)

غلامرضا گلی زواره

پی نوشت:

۱- یادداشتهای شهید مطهری، ج اول، صص ۲۱۷- ۲۰۲

۲- آل عمران آیه ۱۰۳

۳- شوری آیه ۱۳

۴- صحیفه نور، ج ۶، ص ۸۹

۵- در جستجوی راه از كلام امام، دفتر ۱۵، ص ۱۵۲

۶- همان، ص ۱۲۱

۷- امالی شیخ صدوق، ص ۲۹۷

۸- كافی، ج اول، ص ۴۰۳

۹- نهج البلاغه، خطبه ۱۲۷، فراز دوم

۱۰- نهج البلاغه، نامه ۶۲

۱۱- یونس آیه ۱۹

۱۲- سیره ابن هشام، ج اول، ص ۵۰۱

۱۳- درجستجوی راه امام از كلام امام، دفتر ۱۵، ص ۱۲۹

۱۴- همان، ص ۱۰۷

۱۵- همان، ص ۱۴۶

۱۶- تحف العقول، ص ۳۴

۱۷- صحیفه نور، ج ۱۷، ص ۹۷

۱۸- نهج البلاغه، كلمات قصار، حكمت ۲۴۴

۱۹- یادداشتهای استاد مطهری، ج۲، ص ۲۱۵

۲۰- نهج البلاغه، خطبه نخست

۲۱- یادداشتهای استاد مطهری، ج ۲، ص ۲۱۶

۲۲- روزنامه كیهان، ش ۱۹۹۳۹

۲۳- روزنامه اطلاعات، شماره ۲۲۵۷۸، ۱۹ شهریور ۱۳۸۱، ص ۶

۲۴- آل عمران، آیه ۱۰۵

۲۵- آل عمران، آیه ۱۰۴

به كوشش: مجمع تقریب مذاهب اسلامی

---