اوپک و ادامه روند افزایش قیمت نفت

کارشناسان و بازیگران فعال در عرصه انرژی معتقدند, با وجود تصمیم اخیر اوپک مبنی بر افزایش یک میلیون بشکه ای نفت خام این سازمان که از 11 آبان ماه اول دسامبر , به اجرا گذارده می شود به نظر می رسد که قیمت نفت در ماه های اخیر افزایش بی سابقه ای داشته و در برخی از نفت خام ها حتی از 53 دلار هم فراتر رفته است افزایش قیمت ها به گونه ای است که گویا مهار بازار از دست اوپک نیز خارج شده است

با نگاهی به تولید کشورهای عضو اوپک در ماه های اخیر می توان گفت، این میزان عرضه در ماه های قبل نیزانجام می گرفته و با تصمیم اخیر این سازمان تنها مازاد عرضه به رسمیت شناخته شده است. این عوامل نشانگر آن است که اتفاق خاصی در بازار جهانی نفت رخ نداده است که بتواند بر قیمت ها تاثیر آنی بگذارد و اسباب کاهش قیمت ها را فراهم آورد. این عامل تنها سبب می شود که تخلفات اعضای اوپک از میزان سهمیه تعیین شده که به مرز 2 میلیون بشکه در روز نیز رسیده بود، کاهش یابد.برخی دیگر از کارشناسان نفتی معتقدند که اوپک تنها با افزایش سهم تولید اعضا می تواند تا حدی قیمت های نفت خام را در بازار تعدیل کند و با آن که اعضای اوپک هم اکنون با حداکثر ظرفیت خود نفت تولید می کنند، به نظر نمی رسد که اوپک توانایی زیادی برای ایجاد ثبات قیمت در بازار داشته باشد و افزایش سقف سهمیه ها ی اوپک می تواند تنها همراهی این سازمان را با بازار نشان دهد.مهندس سید محمد خطیبی طباطبایی، مدیر گروه تحقیقات اوپك و كشورهای عمده تولید كننده و صادر كننده نفت در موسسه مطالعات بین المللی انرژی، معتقد است در حال حاضر جای پایی از مقصر بودن اوپک در افزایش قیمت نفت خام وجود ندارد و شرایط کنونی بازار نشانگر این است که عواملی خارج از محدوده عرضه کنندگان نفت این وضعیت را به وجود آورده اند و در صورت ادامه روند کنونی، وضعیت بازار جهانی نفت تغییر زیادی نخواهد کرد؛ مگر این که مصرف در بازار رشد منفی داشته باشد که البته این نکته نیز بعید به نظر می رسد.در این میان نمی توان انکار کرد که در حال حاضر بازار نفت وضعیت خاصی دارد و متغیر های اصلی موثر در بازار یعنی عرضه و تقاضا نشان می دهد کمبود عرضه در بازار کنونی وجود ندارد، ولی قیمت ها هنوز در حد بالایی است و گاهی نیز شاهد افزایش و کاهش چند سنت در بهای نفت خام در بازار جهانی هستیم که توجه به برخی از متغیر ها به منظور بررسی افزایش قیمت، اهمیت دارد.نزدیک شدن به فصل سرما و شرایط بد جوی یکی از این متغیرهاست که در شرایط كنونی تا حدودی قیمت ها را تحت تاثیر قرار داده است. گفتنی است که قیمت نفت خام در نیمه دوم هر سال میلادی در قیاس با نیمه اول آن ثبات بیشتری دارد. همچنین در فصل سرما مصرف نفت خام در بازار جهانی بیش از عرضه است، به همین دلیل کشورهای مصرف کننده مجبور می شوند از ذخیره سازی های خود استفاده کنند که این عامل نیز قیمت ها را تحت تاثیر قرار می دهد. نباید از نظر دور داشت که در این فصل ها مصرف روزانه نفت نزدیک به 2 میلیون بشکه در مقایسه با فصل گرما افزایش می یابد. همچنین برخی شرایط مانند تعطیلی پالایشگاه ها و قطع بارگیری به دلیل بدی شرایط جوی نیز ممکن است سبب قطع شدن عرضه نفت شود، از جمله طوفان ایوان که در آمریکا موجب تعطیلی پالایشگاه ها و توقف بارگیری شده و افزایش قیمت نفت را به دنبال داشته است.عوامل روانی بازار نیز نقش بسیار تعیین کننده ای در افزایش قیمت نفت در ماه های اخیر داشته است؛ تا آنجا که برخی از صاحبنظران در این عرصه معتقدند در حال حاضر مشکل بازار، کمبود میزان عرضه نیست و اثرهای روانی در بازار، بیشترین عامل افزایش قیمت نفت است و تنها تصمیم گیری برای افزایش سقف سهمیه ها نمی تواند تاثیر زیادی بر قیمت ها داشته باشد. به نظر آنها برتری تاثیرهای روانی بر تاثیرهای فیزیکی در بازار تا هنگامی ادامه می یابد که مشکلات عراق کاهش یابد و ایجاد ثبات در بازار نیز، تنها در سایه کاهش مشکلات این کشور شدنی است. البته عواملی از جمله مشکلات روسیه و ورشکستگی شرکت های نفتی این کشور به دلیل پرداخت مالیات، همچنین بحران های ونزوئلا و عربستان را نیز باید از عوامل غیر بنیادین بازار دانست که تا حد زیادی تاثیر گذار بوده است. نگرانی کشورهای مصرف کننده به منظور تامین نفت خام در هنگام حوادث پیش بینی نشده نیز، یکی دیگر از عوامل مهم روانی بازار است که سبب افزایش قیمت نفت شده است ، این نکته انکار ناپذیر است که در حال حاضر کشورهای اوپک و غیر اوپک به نهایت ظرفیت تولید خود رسیده اند و در صورت بروز حوادث پیش بینی نشده، اضافه عرضه ای در بازار وجود نخواهد داشت.به گفته مهندس خطیبی طباطبایی، ظرفیت تولید مازاد اوپک در دهه 80 به روزی 15 میلیون بشکه می رسید و این در حالی است که در حال حاضر این میزان زیر 1 میلیون بشکه است و این عامل تا حد زیادی نگرانی و بی اطمینانی را برای مصرف کنندگان ایجاد کرده است.یادآوری این نکته ضروری است كه در حال حاضر اعضای اوپک با تمام ظرفیت خود نفت تولید می کنند و چنین اقدامی این نگرانی را در بازار ایجاد کرده است که در صورت تقاضای بیشتر، نفت خام بیشتری برای جانشینی وجود نداشته باشد؛ بنابراین، ایجاد هر مشکل احتمالی برای تولید کنندگان بزرگ مانند ایران و عربستان، می تواند قیمت ها را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین بازار به تغییرات تولید کشورهایی مانند ونزوئلا و نیجریه حساس شده است و با هر گونه تغییر در تولید این کشورها مانند اعتصاب در کشور ونزوئلا قیمت نفت افزایش می یابد. مهندس مهران امیر معینی، یکی دیگر از کارشناسان اقتصاد انرژی موسسه مطالعات بین المللی انرژی، معتقد است که افزایش رشد تقاضا در کشورهای بزرگ مصرف کننده مانند آمریکا، چین و برخی کشورهای اروپایی و آسیای جنوب شرقی را که به دلیل رشد اقتصادی این کشورها ایجاد شده، از دیگر عواملی است که قیمت ها را تحت فشار قرار داده است.از سوی دیگر، در بخش پایین دستی نفت نیز، نزدیک شدن میزان مصرف و ظرفیت پالایشی، امکان ذخیره سازی ها را با مشکل روبه رو کرده و تعطیلی پالایشگاه ها برای تعمیر، طوفان یا آتش سوزی با توجه به ظرفیت پالایش کنونی تغییرات قیمت را در ماه های اخیر به دنبال داشته است.به نظر برخی از صاحبنظران و بازیگران عرصه انرژی در بخش پایین دستی، علاوه بر ظرفیت پالایشی کنونی باید بیش از یک میلیون بشکه در روز ظرفیت پالایشی مازاد ایجاد شود و این عامل سبب می شود تا در هنگام بروز حوادث پیش بینی نشده، کمبود عرضه مشکلاتی را به وجود نیاورد.به همین دلیل، ایجاد ثبات در بازار نفت، به ایجاد ظرفیت های جدید در بخش پایین دستی و بالا دستی نفت نیاز دارد و این مهم نیز تنها در سایه ایجاد ظرفیت های جدید، شدنی است. در حال حاضر عواملی مانند اشغال، تحریم و درگیری در مناطقی که قابلیت ایجاد ظرفیت های جدید را دارد، مانع از توسعه این مناطق شده است و به همین دلیل همکاری بیشتر کشورهای مصرف کننده نفت به منظور تشویق سرمایه گذاری در بخش هایی که قابلیت ایجاد ظرفیت های جدید را دارد، نباید نادیده گرفته شود.کارشناسان معتقدند به منظور دستیابی به این مهم، وجود امنیت به ویژه در مناطق نفت خیز جهان از جمله منطقه خاورمیانه عامل مهمی است و باید به گونه ای باشد که سرمایه گذاری قابل توجهی در آن صورت گیرد.افزایش چشمگیر قیمت کنونی نفت خام در بازارهای جهانی تاثیرهای گوناگونی در مقاطع کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت دارد و توجه به این تاثیرات نیز از مباحثی است که بسیاری از کارشناسان و متخصصان درباره آن به بحث و تبادل نظر پرداخته اند. به اعتقاد دکتر محمد مزرعتی، مدیر عامل شركت مشاوران انرژی و اقتصاد شایگان، افزایش قیمت کنونی نفت خام درکوتاه مدت و میان مدت بر بازار تاثیر نخواهد گذاشت ولی در بلند مدت قیمت ها را تعدیل می کند، زیرا قیمت های بالای کنونی نفت خام، نقدینگی زیادی در صنعت نفت ایجاد می کند.کشورهای صاحب ذخایر و شرکت های بزرگ نفتی به دلیل افزایش قیمت کنونی نفت، افزایش نقدینگی دارند و اقدام بیشتری به منظور افزایش ظرفیت و توسعه میدان های نفتی خود انجام خواهند داد. البته در این باره که افزایش قیمت کنونی در بلند مدت و در حدود 2 سال آینده سبب افزایش زیاد عرضه در بازار می شود، می توان گفت، به احتمال زیاد این عامل نیز کاهش قیمت ها را از 45 دلار حتی به 30 دلار تا این زمان به همراه خواهد داشت.تغییر محدوده قیمت نفت خام اوپک نیز، از دیگر مباحثی است که اخیرا بحث های زیادی را میان اعضای این سازمان و کارشناسان در سطح جهانی به همراه داشته است و در این میان تصمیم به منظور تعیین این محدوده از 22 تا 28 دلار کنونی به رقم جدید نیز مسئله آفرین بوده است.برخی معتقدند در زمانی که قیمت نفت خام در بازار جهانی به مرز 50 دلار رسیده است، افزایش محدوده قیمت کنونی اوپک برای رسیدن به قیمت واقعی معقول به نظر می رسد. با آن که تغییر محدوده کنونی قیمت نفت خام اوپک تغییری در درآمدهای اوپک ایجاد نمی کند، زیرا کشورهای عضو این سازمان نفت خام خود را با قیمت های کنونی در بازار می فروشند، این محدوده به دلیل لزوم ایجاد تناسب با شرایط زمانی کنونی باید تغییر یابد و برخی نیز معتقدند که این اقدام می باید با احتیاط بیشتری انجام گیرد.به گفته دکتر مزرعتی اگر محدوده قیمتی کنونی اوپک یعنی 22 تا 28 دلار، افزایش یابد و به 28 تا 36 دلار برسد، همچنین اگر تقاضا برای نفت به میزان کنونی باقی بماند و عرضه نیز تغییر زیادی نکند، این محدوده می تواند حفظ شود، در غیر این صورت، افزایش ظرفیت و توسعه میدان های نفتی که به دلیل افزایش نقدینگی کشورهای بزرگ نفتی ایجاد می شود، عرضه را در بازار افزایش می دهد و اوپک نمی تواند در بلند مدت این محدوده قیمتی را حفظ کند و به نظر می رسد، محدوده قیمتی 26 تا 30 دلار محدوده خوبی است که اوپک در بلند مدت نیز می تواند تا حد قابل توجهی آن را حفظ کند.برخی دیگر از صاحبنظران نیز معتقدند با احتساب کاهش ارزش دلار در برابر یورو، اگر محدوده قیمت نفت اوپک 32 تا 33 دلار در نظر گرفته شود، قدرت خرید واقعی یک بشکه نفت حفظ خواهد شد. در حال حاضر اوپک می كوشد تا این قیمت ها را واقعی تر در نظر بگیرد و افزایش محدوده قیمت نفت خام اوپک در زمانی که بازار به تعادل برسد، می تواند موثر باشد ولی در بازار کنونی تاثیرخاصی نمی گذارد و هر چه مازاد ظرفیت اوپک بیشتر باشد، اوپک توانایی اش در حفظ و مدیریت محدوده قیمتی کمتر خواهد بود، زیرا تمایل اعضا به دلیل افزایش قیمت نفت خام برای تخلف بیشتر خواهد بود.این مهم را نباید از نظر دور داشت که در دو تا سه سال اخیر اوپک نشان داده که مصصم است تا این محدوده قیمتی را حفظ کند و در صورت توافق اعضای این سازمان برای افزایش محدوده قیمتی نفت خام اوپک، به نظر می رسد که اعضای این سازمان در این زمینه نیز همدل هستند و تصمیم دارند قیمت ها را حفظ کنند. در پایان می توان گفت، حرکت منطقی اوپک در شرایط کنونی نیازمند تعدیل قیمت های نفت خام محدوده این سازمان به سمت بالاست.