آموزش زبان فارسی

آموزش فارسی مانند هر زبان دیگری, باید همراه با نیرو, بشاشت, و سرزندگی استاد و دانشجویان باشد برای دستیابی به این شرایط, فنون و ابزارهای گوناگونی وجود دارد كه استاد باید آنان را فراگیرد

این گفتار پیشنهادهایی را در مورد بهبود آموزش زبان فارسی در دانشگاهها و مدارس خارج از كشور ارائه میدهد. آموزش فارسی مانند هر زبان دیگری,‌باید همراه با نیرو, بشاشت, و سرزندگی استاد و دانشجویان باشد. برای دستیابی به این شرایط, فنون و ابزارهای گوناگونی وجود دارد كه استاد باید آنان را فراگیرد. تدریس زبان فارسی همچنین باید از طریق ارائه اطلاعات فرهنگی و به كارگیری بازیهای آموزشی به یك فعالیت سرگرم كننده و سازنده مبدل شود. برخی از این جستارها و فنها كه در زیر به بحث درباره آنها میپردازم برای آموزش همه زبانها به كار برده میشود و برخی دیگر ویژه آموزش زبان فارسی است.

سرزندگی در آموزش زبان به این معناست كه استاد باید با انرژی و توان بسیار و با آمادگی فراوان به كلاس درس وارد شود و با همان توان و نیرو آن را تا به انتها هدایت كند. استاد زبان باید در همه حال با دانشجویان در ارتباط باشد و پیوسته از آنان بخواهد كه واژه‌ها و جمله‌های جدید را تكرار كرده, گاه خود نیز بر اساس الگوهای داده شده جمله های نویی بسازند دانشجویان نیز بایستی در فعالیتهای دسته حمعی شركت كنند و آنچه را كه میآموزند در كلاس به كار برند. برای نیل به این هدف میتوان از روش فراگیری همگانی یا همیارانه

(Cooprative Learning) استفاده كرد. این روش همان طور كه در مورد آموزش ادبیات مؤثر است در آموزش زبان هم میتواندكمك زیادی برای برپایی جلسات پر تحرك و كارآمد آموزشی بكند. بر طبق این روش دانشجویان در جریان آموزش و یادگیری فعالانه شركت میكنند. آنها در گروههای كوچك كه تحت نظارت دائم هستند با یكدیگر به بازیهای آموزشی میپردازند و یا برای مثال با یكدیگر, سعی در نوشتن یك قطعه انشایی درباره یك موضوع ویژه میكنند. بر طبق این روش اعضای گروه باید به گونه ‌مثبتی به یكدیگر متكی باشند و در برابر سهمی كه در انجام كار به عهده میگیرند مسئول باشند, از سهم دیگران نیز باخبر باشند و تمام این كارها را با یكدیگر انجام دهند. در نتیجه این همكاری گروهی, اعضا با مهارتهای رهبری, اطلاع رسانی, تصمیم گیری, و مدیریت آشنا و از آنها در عمل استفاده میكنند و نیز گروه این فرصت را مییابد كه كار خود را ارزیابی كند و راههای بهتر شدن كار خود را پیدا كند. از پیش شرط‌های این روش هم این است كه دانشجویان قبل از آمدن به كلاس مطالعه خود را انجام داده باشند و سپس همگی در كلاس فعال باشند .۱ این شیوه به ما كمك می كند كه انگیزه مطالعه و عشق به یادگیری زبان فارسی را در دانشجویان زنده نگاه داریم.

هنگامی كلاسهای درس سرگرم كننده است كه خشك نباشد؛ امكان مشاركت همه دانشجویان به طور مساوی در آن وجود داشته باشد؛ و آموزش در كلاس همراه با بازیهای آموزشی, موسیقی, شعر و آواز باشد. در این فعالیتها باید استاد دانشجویان را به گروه‌های كوچك دو, سه یا چهار نفره تقسیم كند و از آنها بخواهد كه با همكاری با یكدیگر یك جمله طولانی مثلاً در مورد اینكه شب گذشته چه كار كرده‌اند و چه غذایی خورده‌اند بنویسند. سپس لازم است نماینده گروه آن را خوانده و یا روی تخته بنویسد. یا استاد از آنها بخواهد كه با استفاده از واژه‌هایی كه در آن روز فرا گرفته‌اند یك نمایشنامه كوتاه نوشته, آن را اجرا كنند. در كلاسهای پیشرفته‌تر, استاد ممكن است از دانشجویان بخواهد كه به دو گروه تقسیم شوند و درباره یك فیلم و یا رقابت ورزشی كه در حال انجام است مناظره كنند.

بازیهای آموزشی بسیارند؛ از جمله مسابقه بیست سؤالی, بازی با واژه‌ها (جای خالی را پر كنید) و بازی با فلش كارت (كارتهایی كه روی آنها واژه‌هایی نوشته شده و با در كنار هم قرار دادن آنها جمله ساخته میشود). می توان از بازیهای سنتی ایرانی, و یا حل جدول كلمات متقاطع آسان نیز استفاده كرد. به طور كلی بازیهای آموزشی در كلاس زبان به چند دسته تقسیم میشوند: بازیهای گفتاری و تلفظی, بازیهای نوشتاری و خواندنی, بازیهای هجایی و بازیهایی كه از تركیب اینها ساخته میشود. منابع بسیاری درباره بازیهای آموزشی وجود دارد كه می توان از آنها برای برای آموزش همه زبانها استفاده كرد.۲ برخی از فعالیتها را میتوان با استفاده از وسایل ارتباط جمعی به ویژه با استفاده از برنامه‌های صدا و سیمای ایران انجام داد. با انجام این بازیها مهارتهای زبانی دانشجویان افزایش مییابد اما استفاده از آنان محدود به این نیست. میتوان حتی برای انتخاب دانشجو برای رفتن پای تخته سیاه, ابتدا یك بازی انجام داد كه لزوماً به خود زبان هم ربطی نداشته باشد. با این كار محیطی سرزنده و سرگرم كننده ایجاد میشود. نكته مهم در این رابطه, داشتن یك اتاق راحت و بزرگ است كه علاوه بر صندلی راحت, امكان نشستن روی زمین هم وجود داشته باشد.

برای داشتن یك كلاس سازنده, باید هدفهای آن كلاس را دقیقاً مشخص كرد و به طور پیوسته به سمت آن هدفها حركت كرد. برای مثال اولین هدف دوره ابتدایی زبان فارسی میتواند این باشد كه در پایان آن دانشجو بتواند خود را با چند جمله معرفی كند, نیازهای عمومی خود را بیان كند, با فارسی زبانان درباره مسائل عادی و روزمره گفتگو كند, متنهای ساده را بخواند, و سرانجام توانایی نوشتن یك بند مطلب را بدون اشتباه عمده داشته باشد. برای رسیدن به این اهداف, استاد باید مهارتهای چهارگانه گفتاری شنیداری, خواندن, نوشتاری دااشجویان را تقویت كند و به طور دائم میزان پیشرفت این مهارتهای زبانی را نیز ارزیابی كند. معمولاً در فراگیری زبانهای خارجی روی این چهار مهارت همزمان كار میشود اما در مورد فارسی به علت وضعیت خاص الفبای آن لزومی ندارد كه این همزمانی رعایت شود.

در واقع این اشتباه رابسیاری تكرار می كنند و از روزهای نخستین به تدریس الفبا و شیوه نگارش فارسی می پردازند. برای دانشجویان خارجی و حتی برای ایرانیان نسل دوم و سوم كه برای اولین بار به فراگیری زبان فارسی می پردازند شروع با الفبا مشكل ساز است و به یك عامل بازدارنده تبدیل میشود. من شخصاً وقت زیادی را صرف تواناییهای گفتاری دانشجویان میكنم. حتی هنگامی كه الفبا را تدریس میكنم كار را از صداها شروع می كنم و نه از شكل نوشتاری آنها. اگر دقت كنید, كودكان ما هم ابتدا حرف زدن را یاد می گیرند و تازه پس از شش سال به مدرسه می روند تا خواندن و نوشتن را بیاموزند. به علاوه ابتدا صدای حروف را یاد می گیرند. بنابراین چرا ما باید به كسی كه برای اولین بار با زبان فارسی آشنا می شود پیش از حرف زدن نوشتن را بیاموزیم؟ آن هم نظام نوشتاری‌یی كه به علت غریبه بودنش با زبان انگلیسی, هنگام آموزش, كمبودها و پیچیدگیهای فراوانی دارد.

اما هنگامی كه با بزرگسالان یا كودكانی كه انگلیسی نوشتاری را میدانند سر و كار داریم, میتوان خواندن و نوشتن را خیلی زود آغاز كرد. با وجود این در این حالت, من ترجیح میدهم برای مدتی از الفبای لاتین استفاده كنم. این كار چند حسن دارد: اول اینكه, دانشجو یا دانش‌آموز (به ویژه كودكان ایرانی كه در خارج به دنیا آمده‌اند) با دیدن الفبای تقریباً دشوار عربی بلافاصله ناامید نمیشوند و با علاقه و كنجكاوی به فراگیری زبان ادامه میدهند. دوم اینكه دانشجویانی كه عربی یا اردو یا تركی عثمانی میدانند, نحوه تلفظ حروف در این زبانها را بر لهجه فارسی خود تحمیل نمیكنند(توجه داشته باشید كه استفاده از حروف با صدا و بیصدای لاتین میتواند تلفظ نسبتاً دقیقی از صداهای فارسی را ارائه دهد). سوم اینكه با استفاده نكردن از حروف عربی از آغاز, استاد میتواند شرایط مساوی برای همه دانشجویان (كه برخی از آنها ممكن است با نظام نوشتاری از پیش آشنایی داشته باشند) به وجود آورد.۳ سرانجام استفاده موقت از این نظام نوشتاری به ما اجازه میدهد كه بر مهارت خواندن, (كه پیش از یا همزمان با گفتار مورد توجه است) نیز تأكید لازم كنیم. این روش و شیوه نگرش به تدریس الفبا سازنده است زیرا دانشجو در مدت چند هفته این این توانایی را خواهد یافت كه از آنچه در كلاس درس یادگرفته در عمل استفاده كند. و در حقیقت این وظیفه آموزگار است كه با برپایی گردهماییهای دسته جمعی, فرهنگی,‌جشنواره‌های فرهنگی و سینمایی, و با فراهم آوردن اطلاعات مربوط به صفحات فارسی در شبكه جهانی وب و طرز استفاده از آنها این امكان را برای دانشجو فراهم كند كه فارسی را به عنوان یك زبان زنده و پربار فرا بگیرد. بسیاری از امریكاییان زبان را به این امید فرا میگیرند كه به سرزمین آن زبان سفر كنند. پیش از اینكه چنین فرصتی برایشان به دست آید میتوان از راه فعالیتهای فرهنگی استفاده عملی از زبان فارسی را در خارج از كشور هم فراهم كرد تا دانشجو به فرهنگ و ادبیات ایران نیز هر چه بیشتر علاقمند شود و سعی كند در درسهای دیگری هم در این زمینه‌ها ثبت نام كند.

به طور خلاصه, هنگام آموزش زبان فارسی همیشه باید اهداف آموزشی مشخصی را دنبال كرد, همیشه در حال ارزیابی بود و این فرصت را به وجود آورد كه دانشجو از زبانی كه فرا میگیرد در عمل استفاده كند, به علاوه هرگز نباید فراموش كرد كه فراگیری زبان یكی از سالمترین تفریحات برای كودكان و جوانان باشد تا تعداد فراگیران آن افزایش یابد.

پانوشت:

۱- برای اطلاع بیشتر درباره این روش تدریس لطفاً به منابع زیر رجوع كنید:

Felder, R.M., and Brent< R.(۱۹۹۶). “Navigating the Bumpy Road to Student – Student – Cetered instruction”. College Teaching , ۴۴(۲), ۴۳ – ۴۷

Johnson , D.W., and johson , R.T. , and Smith , K.A.(۱۹۹۸) . M aximizing Insrtuction

Through Coperative Learning. ASEE prism , ۷(۶), ۲۴- ۲۹

Feider , R.M., and Brent , R.(۱۹۹۴). Cooperative Learning in Technical Curses:

Procdures , Pitfalls , Payoffs . Report to National science Foundation. (ERHC Documenet Reproducion Service N O. ED ۳۷۷۰۳۹).

این نوشته را میتوان از روی اینترنت و از آدرس زیر دریافت كرد:

HTTP://WWW۲. ncsu. Edu/effective _ teaching/

۲- كتاب زیر یكی از منابع قدیمی است كه این بازیها را به خوبی تقسم بندی كرده و آنها را توضیح داده است:

Lee , W.R.Language – Teaching Games. Cames and Contests. Oxford: Oxford University Press , ۱۹۶۵.

۳- این روشی است كه نگارنده با دو تن از همكاران خود در كتاب درسی زیر كه برای ارسال اول فارسی نوشته شده از آن استفاده كرده است.

Don Stilo , Jerome Clinton , and Kamran Talattof. Modern Persian : Written and spoken . Yale University Press , ۲۰۰۳

دكتر كامران تلطف

برگرفته از: كتاب آموزش زبان فارسی, مشكلات و راهكارها /شورای گسترش زبان فارسی در امریكای شمالی