بزرگترین آوارگی در جهان

در حالی که بیش از ۶۰ سال از فاجعه نکبت بار اشغال فلسطین و غصب حقوق مسلم یک ملت در زمینه تعیین حق سرنوشت و برخورداری از میهنی دارای حق حاکمیت و تمامیت ارضی می گذرد, پیامدهای اسف بار این فاجعه همچنان گریبانگیر مردم فلسطین است

در حالی که بیش از ۶۰ سال از فاجعه نکبت‌بار اشغال فلسطین و غصب حقوق مسلم یک ملت در زمینه تعیین حق سرنوشت و برخورداری از میهنی دارای حق حاکمیت و تمامیت ارضی می‌‌گذرد، پیامدهای اسف‌بار این فاجعه همچنان گریبانگیر مردم فلسطین است.

هم‌اکنون که بیش از سه‌چهارم ملت فلسطین در تبعید بسر می‌برند، جهان با بزرگ‌ترین مساله آوارگی و پناهندگی و عدم عزم جدی برای حل ریشه‌ای و اساسی آن روبه‌روست.

الف) حقایق و آمار

در سال ۱۹۴۸، دولت جعلی اسرائیل با توسل به زور، ۷۸ درصد از مساحت تاریخی سرزمین فلسطین را به خود اختصاص داد و ۸۵ درصد ساکنان مناطق فلسطینی در همین تاریخ از خانه و کاشانه خود آواره و ۱۵ هزار فلسطینی نیز کشته شدند. همچنین در اثر پیامدهای جنگ سال ۱۹۶۷ و اشغال قسمت بیشتری از خاک فلسطین توسط اسرائیلی‌ها، حدود ۹۵۰ هزار نفر و نیز در نتیجه تخریب منازل و ساخت و سازهای غیرقانونی در بخش‌های فلسطینی، حداقل ۵۷ هزار فلسطینی در کرانه باختری آواره شدند که در این میان، ساخت دیوار حائل مسبب آوارگی بیش از ۱۵ هزار نفر بوده است. با تداوم سیاست‌های تجاوزکارانه اسرائیل و غصب اراضی فلسطینی‌ها، فشارهای مستقیم یا غیرمستقیم به فلسطینیها برای ترک منازل خود، روز به روز به تعداد این آوارگان افزوده میشود. براساس آمار و ارقام سرویس مرکزی آمار فلسطین، در سال ۲۰۰۷، بیش از ۷ میلیون پناهنده و آواره فلسطینی در جهان زندگی می‌کردند که پیش‌بینی می‌شود تعداد آنها در سال ۲۰۲۶ به ۱۲ میلیون نفر بالغ شود. هم‌اکنون تنها حدود ۵/۴ میلیون نفر از این فلسطینی‌های آواره در آژانس امداد و کمک‌رسانی به پناهندگان فلسطینی موسوم به آنروا، ثبت‌نام کرده‌اند. در حال حاضر بیش از ۷۵۰ هزار آواره ثبت‌نام شده توسط آنروا در کرانه باختری و یک میلیون نفر از آنان در نوار غزه سکونت دارند. به این ترتیب بیش از ۵/۲ میلیون نفر از آوارگان فلسطینی در اردوگاه‌های موجود در اراضی فلسطین اشغالی ۱۹۶۷، اردن، سوریه و لبنان زندگی می‌کنند که در این میان اردن میزبان تعداد بیشتری از آوارگان فلسطینی است.

ب)‌ مبانی حق بازگشت

حق بازگشت به عنوان یک حق اولیه و مسلم آوارگان جنگی مبنایی کاملا حقوقی و شناخته شده دارد و مصوبات بین‌المللی از جمله قطعنامه ۱۹۴ مجمع عمومی سازمان ملل و قطعنامه‌های ۲۴۲ و ۳۳۸ شورای امنیت‌ نیز موید آن است. علاوه بر این حق بازگشت در عرف بین‌الملل از جمله در قانون بین‌المللی تابعیت و نیز قانون مربوط به توالی دولت‌های پیاپی در یک منطقه جغرافیایی خاص، مجموعه قوانین مربوط به شرایط جنگی، حقوق بشر و قانون پناهندگان به رسمیت شناخته شده است. با این وجود اصلی‌ترین متن مورد استناد طرفداران حق بازگشت، قطعنامه ۱۹۴ مجمع عمومی سازمان ملل می‌باشد. دلیل عمده این اهمیت این است که قطعنامه مذکور مشخصا در مورد آوارگان فلسطینی بوده و اسرائیل مشروط به پذیرش این قطعنامه به عضویت سازمان ملل درآمده است. همچنین این قطعنامه در فاصله ۱۹۴۸ تا ۲۰۰۰، ۱۳۵ بار به تصویب جامعه بین‌الملل رسیده است.

ج)‌ حق بازگشت در طرح‌های ابتکاری

طی ۶۰ سال گذشته، مساله پناهندگی، آوارگی و کوچ دادن فلسطینی‌ها به عنوان یکی از موانع و معضلات اصلی موجود در مسیر فرآیند به اصطلاح صلح خاورمیانه و همزیستی مسالمت‌آمیز مردم فلسطین با غاصبان اسرائیلی مطرح بوده است. در این میان طرح‌های ابتکاری متعددی برای حل‌وفصل این قضیه ارائه شده است که هیچ یک حقوق اساسی این آوارگان را تامین نکرده و در حل زیربنایی این معضل ناکام بوده است؛ چرا که براساس قوانین بین‌المللی این آوارگان از حق بازگشت به سرزمین‌های خود و دریافت غرامت لازم برخوردارند. یکی از دلایل ناکام ماندن طرح‌های ابتکاری مربوط به حل مشکل آوارگان، به رسمیت شناختن حق بازگشت و حتی عدم استفاده از این واژه در آنهاست. گزینه‌هایی که غالبا در این طرح‌ها مطرح شده‌اند عبارت است از:

الف) بومی کردن پناهندگان در کشورهای محل زندگی کنونی ایشان بدون در نظر گرفتن تمایل پناهندگان یا حاکمیت کشورهای مدنظر برای اسکان آنان.

ب) مهاجرت به کشورهای خارجی که تعداد پناهندگانی که توسط این کشورها جذب خواهند شد، بستگی به کشورهای مذکور و شروط آنها برای پناهندگی و مهاجران دارد.

ج) انتخاب مناطق تحت حاکمیت تشکیلات خودگردان یا دولت فلسطین برای اقامت دائم بدون در نظر گرفتن ظرفیت این مناطق و شناسایی حق دخالت اسرائیل برای محدود کردن شمار آوارگان بر اساس ملاک‌های امنیتی یا توازن جمعیت‌شناختی مورد نظر آن.

د) تبدیل مساله آوارگان به یک مساله انسانی و تنها پرداخت غرامت مالی اندک به آنان.

ه) موضع اسرائیل در برابر حق بازگشت

رژیم صهیونیستی با توسل به این بهانه که بازگشت آوارگان فلسطینی، باعث به هم خوردن تعادل جمعیت‌شناختی آن می‌شود و هویت یهودی اسرائیل را از بین خواهد برد. در برابر بازگشت آوارگان فلسطینی به زادگاه خود مقاومت می‌کند و در این راستا، توجیهاتی را مطرح کرده که از جمله آنها می‌توان به طرح مساله یهودیان آواره شده توسط کشورهای عربی، اسلامی پس از تاسیس اسرائیل در مقابل حق بازگشت آوارگان فلسطینی اشاره کرد.

همچنین این رژیم با توسل به این بهانه که مجمع عمومی سازمان ملل نمی‌تواند به جز در موارد مالی و بودجه، قطعنامه‌های الزام‌آور تصویب کند، قطعنامه ۱۹۴ را رد می‌کند. به علاوه آنان معتقدند که چون فلسطینی‌ها شهروند اسرائیل محسوب نمی‌شوند، بنابراین فلسطینی‌ها را دارای حق بازگشت نمی‌دانند بویژه این که معتقدند حق بازگشت در نظر گرفته شده در کنوانسیون ژنو، یک حق فردی است نه جمعی.

روند حوادث و حتی نتایج کنفرانس صلح آناپولیس در سال ۲۰۰۷ نشان می‌دهد که بدون یافتن یک راه‌حل اساسی برای معضل آوارگان، امکان برقراری ثبات و صلح در خاورمیانه وجود نخواهد داشت همچنان که سایر مسائل حیاتی همچون سرنوشت قدس، مرزها و تشکیل دولت مستقل فلسطین و... نیز در این راستا از اهمیت شایانی برخوردارند. راه‌حلی که تنها با به رسمیت شناختن حق بازگشت ۷۵ درصد از یک ملت که در تبعید و آوارگی به سر می‌برند میسر خواهد بود.