با دغدغه های دوران بارداری آشنا شوید

اضطراب و افسردگی در دوران بارداری و مصرف داروهای آرامبخش از دغدغه های دوران بارداری است

باورهایی از این دست که مصرف ‌داروهای روانپزشکی در دوران بارداری هوش کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد، او را ناآرام می‌کند و ... مادران بارداری را که به هر دلیل ناگزیر از استفاده از داروهای روان‌پزشکی هستند، نسبت به ادامه مصرف یا قطع آن‌ها دچار تردید می‌کند. از سوی دیگر مادرانی که به دلیل تغییرات هورمونی، دوران بارداری پرتنشی را از نظر روانی می‌گذرانند نمی‌دانند که روش مناسب،‌ تحمل این شرایط نا‌آرام روحی است یا مراجعه به روانپزشک و کنترل این فشارها. اما دکتر سیدسعید صدر، عضو هیئت علمی گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و متخصص اعصاب و روان معتقد است در چنین شرایطی روش درست انتخاب راهی است که سلامت روح و روان مادر و به‌ تبع آن، کودک را هم‌زمان تامین می‌کند. این روش بسته به شرایط مادر می‌تواند دستور به قطع داروهای روانپزشکی یا حتی ادامه مصرف آن‌ها باشد.

● کمی ناآرامی طبیعی است

به دلیل تغییرات هورمونی کمی تغییر در شرایط روحی و روانی مادران در دوران بارداری کاملا طبیعی است. بنابراین مادرانی که در این دوران دچار کمی اضطراب می‌شوند یا برنامه خواب‌شان با مشکل روبه‌رو می‌شود، نباید نگران سلامت جسمی و روحی فرزندشان باشند و به داروهای روانپزشکی روی بیاورند. این شرایط کاملا طبیعی است و نه تنها مخاطراتی برای فرزند آن‌ها ندارد بلکه تنها با ایجاد تغییراتی در محیط و درمان‌های غیر دارویی فرآیند تغییرات سیستم عصبی آن‌ها به سادگی قابل کنترل است.

● سلامت مادر و کودک تعیین کننده است

برای تصمیم به تجویز کردن یا نکردن داروهای روانپزشکی به مادران چه قبل از بارداری و چه حین بارداری باید میزان نفع و ضرر مصرف یا قطع مصرف داروها را برای مادر و جنین سنجید. به این معنا که باید دید، سازگاری با بیماری چه خطراتی برای مادر یا جنین در پی دارد و در مقابل، درمان اختلال چه فوایدی برای آن‌ها دارد. به عبارت دیگر، در مورد داروهای روانپزشکی باید قبل از هر چیز دید بیماریی که با آن مواجه هستیم، چه عارضه‌ای دارد. به عنوان مثال، بیماری که مبتلا به افسردگی شدید است باید این نکته را هم در نظر بگیرد که افسردگی حتی بر ضربان قلب، گردش خون بدن و کارآیی ذهن هم تاثیر می‌گذارد و تمام این‌ها می‌تواند جنین را هم متاثر کند. از سوی دیگر، بی‌حوصلگی ناشی از افسردگی باعث می‌شود مادر در انجام دستورات پزشک معالجش مثل مصرف مکمل‌های غذایی، خوردن مواد غذایی مورد نیاز دوره بارداری، انجام فعالیت‌های ضروری و مراقبت‌های حین بارداری، کوتاهی کند. بنابراین رسیدگی به مادر و جنین به همین سادگی دچار اخلال می‌شود. اگر این مادر حین بارداری درمان نشود نه تنها خود بلکه کودکش را نیز با صدمات جدی مواجه می‌کند. جنین به دلیل مراقبت‌های نادرست، رشد کافی نمی‌کند و از نظر روحی نیز نیازهایش تامین نمی‌شود. بنابراین در این شرایط طبیعی است که نوزادی به دنیا بیاید که ویژگی‌های یک نوزاد سالم را از نظر روحی و جسمی ندارد.

● مصرف هیچ دارویی ممنوع نیست

در بحث روان‌پزشکی باید گفت هیچ دارویی وجود ندارد که مصرف آن در دوران بارداری به دلیل عارضه‌ای که در جنین ایجاد می‌کند، ممنوعیت مطلق داشته باشد. اما چگونگی مصرف و قاعده تجویز این داروها با این که مادر در هفته یا ماه چندم بارداری باشد، مرتبط است. مثلا ممکن است در ۳ ماهه اول بارداری گروهی از داروها به مادر تجویز شود که برای او بی‌خطر است و به ترتیب در ۳ ماهه دوم و سوم داروهای دیگری مناسب با شرایط مادر جایگزین شود. داروهایی مانند کاربامازین یا سدیم‌ در ۳ ماهه اول بارداری تجویز نمی‌شود. با این حال مادری که چند سال است این دارو را مصرف می‌کند، نمی‌تواند به صورت ناگهانی و با شروع بارداری یک‌باره آن را کنار بگذارد. در چنین شرایطی مادر باید چند ماه قبل از شروع بارداری مصرف ‌اسید فولیک را با این دارو هم ‌زمان کند تا در حد امکان از عوارض احتمالی آن بر کودک جلوگیری شود. بررسی‌های آماری نشان می‌دهد عارضه این ۲ دارو که جزء پرعارضه‌ترین داروهای روانپزشکی هستند ۴ تا ۶ درصد است. یعنی از هر ۱۰۰ بارداری ۹۴ تا ۹۶ مورد آن سالم خواهند بود.

● برای مادر شدن‌تان برنامه‌ریزی کنید!

بهترین توصیه برای مادرانی که داروهای اعصاب و روان مصرف می‌کنند بارداری با برنامه‌ریزی قبلی است تا زمان کافی داشته باشند با مشاوره و تحت نظر پزشک معالج به تدریج مصرف داروها را کنترل یا در صورت لزوم جایگزین کنند. به عبارت دیگر، قبل از قطع درمان دارویی باید ریسک عود بیماری و مشکلات ناشی از آن سنجیده شود. به طور مثال، مشکلاتی مانند بیماری‌های خلقی، دوقطبی و اختلالات اضطرابی شدید در دوران بارداری و حتی بعد از آن از جمله بیماری‌هایی هستند که مادر را به زحمت می‌اندازند، چرا که تغییرات خلق و خوی طبیعی مادران به دلیل تغییرات هورمونی در این دوران با این مشکلات هم‌زمان می‌شود و آثار سو آن‌ها را تشدید می‌کند. استرس بالا، افسردگی حاد همراه با گریه‌های طولانی مدت‌ و بی‌خوابی از مشکلات شایعی هستند که در این شرایط مادر را به مخاطره می‌اندازند. این فشار روحی قاعدتا بر جنین هم تاثیر سو می‌گذارد، به طوری که کودک به جای آرامش در رحم مادر ۹ ماه مدام در تنش است. در چنین شرایطی مسلم است که مصرف دارو مادر و کودک را از تحمل فشار در امان می‌دارد.

● داروهای روان‌پزشکی کم‌ خطرترند!

بر خلاف تصور موجود به جرات می‌توان گفت داروهای روانپزشکی از بسیاری از داروهایی که در طب به کار می‌روند، کم‌خطرترند و برای جنین مخاطرات جدی در پی ندارند. اما متاسفانه به دلیل شناخت ناآگاهانه نسبت به تاثیرات این داروها بسیاری از مادرانی که به هر دلیل مدت‌هاست این داروها را مصرف می‌کنند چه به دستور پزشک و چه خودسرانه در دوران بارداری ناگهان و بدون برنامه‌ریزی قبلی مصرف آن‌ها را قطع می‌کنند آن هم بدون در نظر گرفتن این نکته که این تصمیم عجولانه برای قطع ناگهانی دارویی که مادر مدت‌هاست آن را مصرف می‌کند او را از نظر روحی به هم می‌ریزد، بی‌قرار، مضطرب و بی‌خواب می‌کند. تمام این‌ها مشکلاتی هستند که خطرات جدی برای سلامت روح و روان کودک به دنبال دارند.

● نگران هوش کودک‌تان نباشید

با اطمینان می‌توان گفت باورهایی از این دست که مصرف داروهای روان‌پزشکی هوش کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اجازه رشد طبیعی استعدادهای ذاتی را از او می‌گیرد یا کودک را نا‌آرام می‌کند، از نظر علمی کاملا مردود است. تنها عارضه احتمالی در مورد مصرف داروهای روانپزشکی در دوران بارداری برخی آنومالی‌های جنینی است که آن هم بین ۴ تا ۶ درصد از هر ۱۰۰ بارداری گزارش شده است. اما در این شرایط هم باید نفع و ضرر مصرف یا قطع مصرف داروها را برای مادر و کودک سنجید. در صورتی که قطع داروها مادر را از لحاظ روحی در دوران بارداری به مخاطره بیندازد، قطع آن‌ها صحیح نیست. به عبارت دیگر، در شرایطی که خوردن این داروها به مادر و کودک آرامش می‌دهد ادامه مصرف آن‌ها یک تصمیم منطقی و صحیح است.

● چه زمانی باید به روانپزشک مراجعه کنید؟

در دوران بارداری به دلیل هم‌زمان شدن پاره‌ای تغییرات در سیستم عصبی با شرایط روحی و روانی مادر تشخیص این‌که این تغییر رفتار تا چه حد طبیعی است و بدون نیاز به درمان‌های دارویی قابل کنترل است و چه زمانی به مراجعه به روانپزشک و درمان‌های دارویی نیاز دارد چندان ساده نیست؛ اما به طور کلی ۳ فاکتور رفتاری عمده وجود دارد که بروز آن‌ها نشان می‌دهد مادر نیاز به درمان جدی دارد. این ۳ فاکتور عبارتند از:

زمانی که میزان تحت فشار بودن مادر خارج از آستانه تحمل او باشد یا به عبارت دیگر از طاقتش فراتر باشد. مثلا نسبت به بچه حساس شده باشد یا کوچک‌ترین تنشی او را به شدت عصبی کند.

تغییرات خلقی مادر در روابط بین فردی او تاثیر گذاشته باشد. تاثیراتی مثل این‌که حوصله اطرافیانش را نداشته باشد یا ماندن در خانه را به شرکت در مهمانی‌ها ترجیح دهد.

زمانی که در عملکرد مادر اختلال ایجاد شده باشد. مثلا خانم خانه‌دار حوصله رسیدن به امور خانه از پخت و پز گرفته تا تمیزکردن را نداشتن باشد یا خانمی که کارمند است مرتب سر کار حاضر نشود و بر کارش تمرکز نداشته باشد.

این نکته باید در نظر گرفته شود که حتی با وجود بروز این نشانه‌ها تشخیص نهایی روش درمان به عهده متخصص است و تنها روانپزشک است که با در نظر گرفتن این ۳ فاکتور و بررسی این‌که بیمار از نظر اختلالات روانی در چه مرحله‌ای قرار دارد، تصمیم به تجویز دارو آن هم با توجه به سن و شرایط مادر از جمله سابقه خانوادگی در اختلالات روان‌پزشکی و ... کدام داروها را و به چه میزان تجویز کند.