حكومت علوی, الگوی حكومت مهدوی

شاید در اذهان بسیاری ازمردم این پرسش مطرح باشد كه امام مهدی, علیه السلام, چگونه حكومت خواهد كرد و نظام سیاسی اداری كه او برپا می كند چه ویژگیهایی خواهدداشت

شاید در اذهان بسیاری ازمردم این پرسش مطرح باشد كه امام‏مهدی، علیه‏السلام، چگونه حكومت‏خواهد كرد و نظام سیاسی - اداری كه‏او برپا می‏كند چه ویژگیهایی خواهدداشت؟

در پاسخ این پرسش باید گفت كه‏ویژگیهای حكومت مهدوی همان‏ویژگیهای حكومت علوی است; با این‏تفاوت كه حكومت علوی تنها درگستره‏ای محدود از كره خاك و در مدت‏زمانی ناچیز برقرار شد و آن حضرت‏هم به دلیل درگیری در جنگهای داخلی،نتوانست‏به همه آنچه كه در نظرداشت جامه عمل پوشد; اما امام مهدی، علیه‏السلام، با پیش گرفتن سیره‏جدش امیرالمؤمنان، علی،علیه‏السلام، تا آستانه برپایی قیامت‏از دالت‏برمی‏سازد و به همه اهداف‏خود دست می‏یابد.

با توجه به فرارسیدن ماه شعبان،ماه تولد امام عدالت و ماه رمضان،ماه شهادت امام عدالت، بی مناسبت‏ندیدیم كه برای آشنایی بیشترخوانندگان عزیز موعود مروری‏داشته باشیم بر سیره‏حكومتی امام‏علی، علیه‏السلام، در مدت زمان‏محدود حكومت‏خویش. امید كه مقبول‏افتد. با پیروزیهای بزرگ اعراب مسلمان‏در نقاط مختلف جهان، سیل اموال ودرآمد به بیت المال سرازیر شد و درزمان خلیفه دوم، بر خلاف سنت پیامبرسبقت در اسلام یا شركت در جنگهای‏صدر اسلام ملاك برتری در دریافت‏بیت المال شد. خلیفه هر چند بعدا از این‏تبعیض مالی اظهار پشیمانی كرد وسختگیریهایی به عمل آورد اما هرگزنتوانست اوضاع و احوال را به وضع‏پیشین بازگرداند (۱) .

عثمان در دوران زمامداری‏اش برخلاف وعده‏ای كه هنگام قبول خلافت‏كرده بود نه به سنت پیامبر عمل كرد ونه سیره شیخین را مد نظر قرار داد،بلكه دست‏یاران و اقوام خویش را درتصاحب بیت المال باز نگه داشت و به‏بهانه صله رحم، اموال هنگفتی را به‏آنان اعطا كرد و همان تبعیضات دوران‏عمر را با شدت بیشتری گسترش داد ودر نتیجه زمینداران و مالداران بزرگ‏پدید آمدند.

خود وی خانه‏ای از سنگ و آهك بناكرد كه درهایش از چوب عاج و عرعرساخته شده بود. وقتی كشته شد صد وپنجاه هزار دینار و یك میلیون درهم نقداز خود باقی گذاشت و ارزش املاكش‏در «وادی القری‏» و دیگر جاها بیش ازصد هزار دینار برآورد شد. او اسب وشتران فراوان داشت (۲) گوهرهایی كه‏دخترانش بر سینه می‏آویختند چون‏آفتاب می‏درخشید (۳) .

تمام خمس گرفته شده از افریقا رایكجا به مروان بخشید و فدك را به‏قطاع (۴) وی درآورد. همه غنایم‏افریقا - ازطرابلس تا طنجه - را به عبدالله بن ابی‏سرح اهدا كرد.

زید بن ارقم - كلید دار بیت المال درزمان عثمان - كه از جایزه دویست هزاردرهمی به ابوسفیان و رداخت‏یكصدهزار (درهم) به مروان با سفارش‏عثمان به خشم آمده بود. كلیدها را جلوعثمان گذارد و گریست. عثمان گفت:چون صله رحم كرده‏ام می‏گریی؟

گفت: نه اما گمان دارم این مالها رابه عوض انفاقهایی كه در راه خدا،هنگام حیات رسول الله كردی‏برمی‏داری، اگر صد درهم به مروان‏می‏دادی باز هم زیاد بود (تا چه رسد به‏هزار درهم).

عثمان گفت: پسر ارقم، كلیدها رابگذار و برو! فرد دیگری را مسؤول بیت‏المال خواهم كرد (۵)

از عطاهای بی حساب عثمان، زبیردارای چهار هزار دینار نقد، یك هزاراسب و یك هزار كنیز شده بود. طلحه‏املاك فراوان و خانه‏های مجلل داشت.عبدالرحمن بن عوف دارای هزار اسب،هزار شتر و ده هزار گوسفند بود و دراسكندریه، بصره و كوفه خانه‏های باشكوه بنا كرده بود. (۶) امیرالمؤمنین كه‏رابط میان مردم معترض وخلیفه بود،بادلسوزی تمام به وی پیشنهاد كرد جهت‏برآوردن خواسته‏های مردم سریعا به‏حقوق از دست رفته آنان رسیدگی‏نماید و خطر قریب الوقوع را به وی‏یادآور شد. عثمان برای این امر مهلت‏خواست، حضرت در پاسخ فرمود:

آنچه به مدینه مربوط است، در آن‏مهلتی نیست و آنچه بیرون از مدینه‏است مهلتش رسیدن دستور تو به‏آنهاست. (۷)

اما عثمان نخواست‏یا نتوانست‏به‏قول خود وفا كند و بدین ترتیب‏موجبات قتل خویش را فراهم آورد.

وجود این تبعیضها، مساله‏ای‏زودگذر و موقتی نبود كه با رفتن‏عثمان از میان برود بلكه در میان‏خواص جامعه آن روز به صورت یك‏فرهنگ و عادت درآمده بود. اطرافیان و وابستگان خلیفه به‏صرف همین وابستگی و قرابت، از مال‏و مقام بسیار برخوردار می‏شدند وباتوجیهات هوس پسندانه آن را حق خودمی‏شمردند و تحت عنوان صله رحم‏سوسوی وجدان خویش را نیزخاموش ساخته با خیال راحت اموال‏مردم را به غارت می‏بردند. امیر المؤمنین، علیه‏السلام، درتوصیف این دوران می‏فرماید:

او (عثمان) همانند شتر پر خوار وشكم برآمده همی جز جمع‏آوری وخوردن بیت المال نداشت. او باهمكاری بستگان پدری‏اش، همچون‏شتر گرسنه در بهار بر روی علف بیت‏المال افتاده به خوردن مشغول شدنداما كارشان به نتیجه نرسید». (۸) بعد از قتل عثمان، مردم برای بیعت‏با امام علی، علیه‏السلام، به در خانه اوهجوم آوردند اما او بخوبی می‏دانست‏تغییر این فرهنگ وخارج ساختن این‏عادت زشت از سر بزرگان قوم كاری‏بس دشوار است و به یك عمل جراحی‏بزرگ نیاز دارد كه پیكره سرطانی آن‏روز اجتماع تحمل آن را نخواهد داشت. ولی، به دلیل مسؤولیت الهی علما وحضور و اعلام آمادگی مردم برای‏تحقق این تحول اجتماعی، اصلاحات‏بزرگ خود را آغاز كرد و خطاب به‏مردم، اوضاع آن دوران را به دوران‏قبل از اسلام و عمل خویش را به‏اقدامات رسول خدا تشبیه كرد و ازامتحانی سخت‏خبر داد (۹) و اصول‏خلل‏ناپذیر حكومت‏خود را اعلام نمودو تا آخر نیز بدان پای فشرد.

امام، علیه‏السلام، دستور داد همه‏اسبها و شترها و اسلحه‏های موجود درخانه عثمان - جز سلاح و مركب‏شخصی او - را به بیت المال بازگردانند. عمروعاص چون از این ماجرااطلاع یافت، در نامه‏ای به معاویه نوشت‏هرچه می‏خواهی بكن كه پسر ابوطالب‏همه اموال تو را خواهد گرفت، آنچنانكه‏چوبی را پوست كنند. (۱۰)

امیرمؤمنان در دومین روز بیعت،براستی هشدار داد، اموال و قطایعی راكه عثمان، ناروا به دیگران بخشیده به‏بیت المال باز خواهد گرداند. هرچند باآن، زنانی را كابین بسته باشند و یاكنیزكان خریده باشند. (۱۱) در دیدگاه علوی برتریهای معنوی،همچون تقوا و صحبت‏با رسول خداهرگز ملاك برتریهای مادی و مالی‏قرار نگرفت و همگان به طور مساوی ازبیت المال بهره‏مند شدند. به همین دلیل‏بسیاری از اشراف و رؤسای قبایل كه‏اكنون خود را از حقشان! محروم‏می‏دیدند، امام عادل را رها كرده به‏سراغ معاویه رفتند. حضرت در یك‏درد دل خصوصی، با مالك اشتر، ازاینكه مردم او را رها كرده‏اند، شكوه‏كرد.

---