به گیاهان دارویی اعتماد کنیم

اگر به در و دیوار عطاری ها نگاه کنیم یا سری به سایت های مختلف درباره گیاهان دارویی بزنیم, خواص زیادی درباره بسیاری از گیاهان دارویی خواهیم یافت

اگر به در و دیوار عطاری‌ها نگاه کنیم یا سری به سایت‌های مختلف درباره گیاهان دارویی بزنیم، خواص زیادی درباره بسیاری از گیاهان دارویی خواهیم یافت...

اگرچه خواص ذکرشده درباره این گیاهان در موارد فراوانی درست است ولی ذکر این خواص با اغراق‌هایی هم همراه است که با مستندات کتاب‌های تاییدشده گیاهان دارویی مطابقت چندانی ندارد. در میان ایمیل‌ها و پیامک‌هایی که به دستمان رسیده، تعدادی از خوانندگان «سلامت» خواسته‌اند تجربه خود را از مصرف گیاهان دارویی در «میزگرد زیبایی» مطرح کنند و نظر کارشناسان «سلامت» را در مورد این اقدام بدانند. این هفته با ۳ نفر از همین خوانندگان همراه شده‌ایم.

● آقای سلمان، آقای هادی و خانم فاطمه از تجربه شخصی‌شان در زمینه گیاه‌درمانی می‌گویند

۳ روایت از درمان با گیاهان دارویی

سلمان. ص، ۷۸ ساله، متاهل:

مثانه و کلیه‌های من از سال‌ها پیش سنگ‌ساز بودند و مرا راهی بیمارستان می‌کردند. از چند سال قبل به توصیه تعدادی از دوستان خود برای جلوگیری از سنگ‌سازی کلیه، کاکل بلال (ذرت) را در آب می‌جوشاندم و مایع حاصل از آن را می‌نوشیدم و هرچند وقت یک بار این کار را تکرار می‌کنم. از همان سال مشکل سنگ‌سازی کلیه‌ام برطرف شده و دیگر نیازی به مراجعه به بیمارستان ندارم. البته در این مدت کلیه‌هایم ۲ بار به‌صورت خودبه‌خودی، سنگ دفع کرده است. من از درمان خود با کاکل بلال کاملا راضی‌ام و آن را به دیگران هم توصیه کرده‌ام.

هادی. م، ۳۳ ساله، متاهل:

از مدت‌ها قبل روی بازوها و کمرم پر از جوش‌های ریز و درشت شده بود. درمان‌های زیادی برای از بین بردن آنها انجام دادم اما هیچ یک از آنها چندان موثر نبود. چند بار پزشک معالج خود را تغییر دادم ولی باز هم نتیجه‌ای نگرفتم. تا اینکه بالاخره به توصیه یکی از آشنایان خود به گیاهان دارویی رو آوردم. آنچه برای درمان گیاهی من تجویز شد، مصرف جوشانده شاه‌تره و کاسنی طی روز و همچنین هر صبح نوشیدن خاکشیر به صورت ناشتا بود. در کمال تعجب در مدت ۲ هفته تمام جوش‌های روی پوستم از بین رفت و خوب شد.

فاطمه. ر، ۲۳ ساله، مجرد:

به متخصصان تغذیه زیادی برای افزایش وزن خود مراجعه کردم ولی انگار اصلا استعداد چاق شدن نداشتم. برای همین به توصیه یکی از اعضای خانواده به یک عطاری مراجعه و مشکلم را مطرح کردم. او نیز پودر دست‌سازی را که می‌گفت، مخلوطی از چند گیاه دارویی بود به من داد و گفت زود نتیجه خواهم گرفت. نمی دانم آن را استفاده کنم یا نه؟ مگر می?شود گیاهان هم عارضه داشته باشند؟!

● ۷ نمونه از پرمصرف‌ترین گیاهان دارویی

۱. اسطوخودوس: گل‌های این گیاه دارای فراروتانن هستند و به عنوان مسکن سیستم اعصاب مرکزی و دستگاه تنفس کاربرد دارند. این گل‌ها یک مدر ملایم محسوب می‌شوند و خاصیت ضدنفخ نیز دارند. به غیر از این موارد، گل‌های اسطوخودوس با تاثیر روی روده کوچک، نفخ را برطرف می‌کنند.از این گل‌ها به صورت موضعی در بیماری‌های روماتیسمی و نیز به عنوان محرک پوست نیز استفاده می‌شود.

۲. خاکشیر: در طب سنتی از دانه این گیاه به‌عنوان خنکی، ملین، تقویت‌کننده معده، برطرف‌کننده ترشحات زنانگی و نیز اشتهاآور نام برده‌اند. برای تاثیر این دانه‌ها، ۱۰ تا ۱۵ گرم از این دانه‌ها را در آب خیس می‌کنند و هر صبح ناشتا مصرف می‌کنند. مصرف کم این دانه‌ها، خاصیت ضداسهالی دارد ولی افراط به دلیل پوشاندن تمام سطح روده و به جلو راندن مواد، خود باعث اسهال می‌شود.

۳ .سنبل‌الطیب (علف گربه): ترکیب‌های ضداسپاسم و والپوتریات‌های موجود در ریشه این گیاه که بیشتر در نواحی شمالی ایران و نواحی البرز دیده می‌شود، فعالیت دستگاه اعصاب مرکزی را کاهش می‌دهد و برای درمان بی‌خوابی و اختلال‌های عصبی قلب کاربرد دارد.

۴. زیره سیاه: آنچه از این گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد، میوه رسیده آن است که در کشور ما در نواحی شمال غربی، نهاوند، البرز، نواحی جنوبی کشور، سیستان و بلوچستان و ارتفاعات کرمان به دست می‌آید. زیره با توجه به اسانس‌های موجود در خود، ترشح شیره‌های گوارشی را تحریک می‌کند و در جلوگیری از نفخ و نیز در درمان اسهال کاربرد دارد. از این گیاه برای درمان تنبلی فعالیت‌های گوارشی، بی‌اشتهایی و درد روده استفاده می‌شود.

۵. شاتره: این گیاه در مناطق وسیعی از کشور از جمله گیلان، نواحی البرز، اطراف تهران، کرمانشاه و خوزستان قابلیت رشد دارد و بیشتر قسمت‌های آن قابل مصرف است. شاتره دارای آلکالوییدی به نام فومارین و یک اسیدآلی به نام اسیدفوماریک است و موادی مانند نیترات سدیم و پتاسیم و کلرور کلسیم را در خود دارد. این گیاه اشتهاآور، مدر و صفراآور است و در طب سنتی به عنوان ضدبیماری آسکوربوت کاربرد دارد. یکی دیگر از موارد مهم استعمال این گیاه در معالجه بیماری‌های پوستی است.

۶. رزماری (اکلیل کوهی): این گیاه اثر ضدعفونی‌کنندگی و معرق دارد. از راه گوارش، جریان خون را در اندام‌های شکمی افزایش می‌دهد و ترشح شیره‌های گوارشی و صفرا را تحریک می‌کند. رزماری همچنین یک داروی مدر محسوب می‌شود.

۷. کاسنی: برگ کاسنی دارای گلیکوزید تلخی به نام سیکورین، موسیلاژ، پکتین و اسانس است. کاسنی در طب سنتی کاربرد فراوان دارد و حتی بوعلی‌سینا رساله‌ای درباره خواص و فواید آن دارد. ریشه و برگ این گیاه محرک صفراست و به فرایند هضم کمک می‌کند. بیشترین کاربرد این گیاه در نارسایی‌های کبدی، مشکلات صفراوی و قولنج‌های کبدی است.

منبع: «گیاهان دارویی» نوشته پرفسور هانس فلوک

● نگاه طب سنتی

دکتر مهران میراب‌زاده اردکانی

داروساز طب سنتی

۴ باورغلط درباره

گیاهان دارویی

هر گیاه دارویی به دلیل وجود مواد موثره درون خود، می‌تواند درمانگر باشد اما تجویزش باید به وسیله یک فرد مطلع و متخصص انجام شود. با همه استقبالی که نسبت به این داروها وجود دارد، باورهای متعددی در مورد آنها هست که بسیاری از آنها چندان درست و معتبر نیست:

▪ باور اول: اثر درمانی ندارند

شاید اساسی‌ترین پرسش درباره گیاهان دارویی این باشد که این گیاهان به‌طور کلی در درمان بیماری‌ها موثر هستند یا نه؟ و باوری که در پی این پرسش به وجود می‌آید، بی‌اثر بودن این گیاهان در درمان بیماری‌هاست. در پاسخ به این پرسش باید گفت در حال حاضر بیش از ۲۵ درصد داروهای موجود در داروخانه‌ها که برای درمان بیماری‌های مختلف به کار می‌روند، منشاء گیاهی دارند. در بسیاری از این داروها، ماده موثره گیاه به‌طور مستقیم در داروها کاربرد دارد و در گروهی دیگر نیز این ماده موثره در گیاه شناسایی می‌شود و در حال حاضر نوع سنتز شده آن به‌طور شیمیایی در دارو وجود دارد.

▪ باور دوم: ماده موثر کافی برای درمان ندارند

عده‌ای بر این باورند که گیاهان دارویی میزان ماده موثره کافی برای درمان بیماری‌ها ندارند و برای درمان حتما باید داروهای شیمیایی مصرف شوند. این باور نمی‌تواند جنبه کلی داشته باشد و به نوع گیاه، میزان ماده موثره آن و همچنین میزان دوز مورد نیاز بیمار برای درمان، بستگی دارد. البته اگر گیاهان دارویی خام مصرف شوند، این باور در مواردی می‌تواند صحت داشته باشد اما شکل‌های فرآوری شده این گیاهان مثل عصاره، اسانس یا روغن دوز بیشتری از ماده موثره را در حجم کم در اختیار بیمار قرار می‌دهد. ماده موثره گیاه که برای درمان بیماری خاصی کاربرد دارد، از آن خارج می‌شود و به شکل دارویی درمی‌آید و در این صورت یک داروی گیاهی در اختیار خواهیم داشت که این دارو می‌تواند حتی ترکیبی از ماده موثره ۲ گیاه به صورت‌های مختلف باشد.

▪ باور سوم: هیچ عارضه جانبی ندارند

بسیاری از طرفداران مصرف گیاهان دارویی، اعتقاد دارند این گیاهان به دلیل منشاء طبیعی، هیچ عارضه جانبی‌ای ندارند و می‌توان بدون دغدغه آنها را مصرف کرد. شاید در مورد برخی گیاهان دارویی این موضوع صحت داشته باشد ولی در مورد همه گیاهان دارویی صدق نمی‌کند. برخی گیاهان دارویی ترکیب‌های بسیار قوی‌ای دارند که می‌تواند عوارض جدی‌ای ایجاد کند. این عوارض وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند که بیماری فرد و ماده موثره مورد نظر به درستی تشخیص داده نشوند. مثلا بسیاری از افراد با یک مجموعه اطلاعات کلی می‌دانند که مصرف فلان گیاه دارویی برای بهبود فعالیت قلب مفید است ولی نمی‌دانند که این بهبود فعالیت به دلیل تشدید فعالیت انقباضی قلب است. حال اگر این گیاه با همین اطلاعات برای بیماری که عارضه‌ای معکوس دارد توصیه شود، می‌تواند خطرهای جدی‌ای داشته باشد.

▪ باور چهارم: تداخل اثر ایجاد نمی کنند

عده‌ای از مصرف‌کنندگان گیاهان دارویی معتقدند این گیاهان هیچ‌گونه تداخلی با هم و از آن مهم‌تر با داروهای شیمیایی ندارند و به‌راحتی می‌توان این گیاهان را همزمان با داروهای شیمیایی استفاده کرد. این باور نیز اشتباه است زیرا این گیاهان دارویی روی جذب و اثر داروهای شیمیایی تاثیر می‌گذارند و عملکرد آنها را مختل می‌کنند. مثلا بسیاری از گیاهان لعاب‌دار می‌توانند جذب دارو را مختل کنند. این تداخل ممکن است باعث تشدید اثر دارو شود که در موارد زیادی باعث بروز مشکلات متعدد برای بیمار می‌شود. به همین دلیل بهتر است مصرف این گیاهان با مشاوره و تحت‌نظر یک متخصص انجام شود.

● نگاه متخصص پوست

دکتر غلامحسین غفارپور

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

۴ نکته مهم درباره

گیاهان دارویی

بحث در مورد گیاهان دارویی موضوعی است که جنبه‌های فراوانی دارد و نمی‌توان به راحتی در مورد آن اظهارنظر کرد اما در این زمینه توجه به نکته‌های زیر ضروری است:

۱ گیاهان مختلف و متعددی در طبیعت وجود دارند که مواد تشکیل‌دهنده آنها می‌توانند خواص دارویی داشته باشند. حتی ماده موثره تعداد زیادی از داروها، دارای منشا گیاهی هستند ولی اینکه با استناد به همین موضوع مصرف گیاهان با خواص دارویی را جایگزین تجویز داروهای سنتتیک با خواص اثبات‌شده کنیم، چندان علمی نخواهد بود. در ترکیب هر گیاه ممکن است ۱۰ ماده وجود داشته باشد و ممکن است ۸ تای آنها نیز مفید باشند اما چه تضمینی وجود دارد که مضرات ۲ ماده مضر آن گیاه بیش از فواید ۸ ماده دیگر نباشد؟ سوخت هواپیما از نفت خام به دست می‌آید؛ آیا با این دیدگاه می‌توانیم برای به حرکت در آوردن هواپیما به جای سوخت هواپیما از نفت خام استفاده کنیم؟! مسلما هیچ فرد آگاهی این کار را انجام نخواهد داد.

۲ ماده موثره موجود در گیاه دارویی موردنظر به چه میزان است و فرد بیمار باید چه مقدار از آن را مصرف کند؟ آیا اصلا این امر امکان‌پذیر است؟ برای مثال یک قرص جوشان ویتامینC معمولی را در نظر بگیرید که به راحتی از همه داروخانه‌ها قابل تهیه است. هریک از این قرص‌ها دارای ۱۰۰۰ میلی‌گرم ویتامینC هستند. این میزان را با مقدار ویتامینC موجود در پرتقال مقایسه کنید. در هر پرتقال حدودا ۲۰۰ گرمی، نزدیک به ۲۰ میلی‌گرم ویتامینC وجود دارد. حال اگر فرض کنیم فردی نیاز به ۱۰۰۰ میلی‌گرم ویتامینC دارد و بخواهد این نیاز را با استفاده از پرتقال تامین کند باید بیش از ۱۰ کیلوگرم پرتقال مصرف کند که این کار امکان‌پذیر نیست. این موضوع درباره توصیه به مصرف بسیاری از گیاهان با خواص دارویی نیز صدق می‌کند.

۳ اگرچه در بسیاری موارد، تجویزهای خانگی و توصیه‌هایی در مورد گیاهان دارویی دیده می‌شود ولی بیشتر این توصیه‌ها بدون هیچ مبنای علمی است و اگر فردی تجربه موفق یا ظاهرا موفقی در مورد مصرف یک گیاه دارویی برای درمان مشکلی داشته، آن را به دوستان خود نیز توصیه می‌کند. شاید قابلیت درمانی در گیاهان مختلف وجود داشته باشد ولی این قابلیت باید به‌صورت رسمی در مقاله‌های علمی متعدد به تایید رسیده باشد تا پزشک بتواند آن را برای بیمار تجویز کند. مقاله‌های علمی کافی برای تایید خواص درمانی بیشتر گیاهان دارویی وجود ندارد و حتی مکانیسم عمل مشخصی برای تاثیر آنها ارائه نشده است. شاید ذکر این نکته نیز خالی از لطف نباشد که بیشتر توصیه‌ها به مصرف گیاهان دارویی، اغلب توسط افراد عادی و با توجه به علایم بالینی صورت می‌گیرد و کمتر به سبب‌شناسی بیماری می‌پردازد. مثلا توصیه می‌شود برای شوره یا پوسته سر از مخلوط روغن‌زیتون و عصاره رزماری استفاده شود در حالی که شوره سر یک نشانه مشترک برای بیش از ۱۰ بیماری است. شوره سر می‌تواند به دلیل اگزمای اتوپیک، ایکتیوری، پسوریازیس، خشکی پوست، شپش، انواع کچلی‌ها، حساسیت تماسی یا بیماری‌های دیگر باشد که درمان هر یک از این موارد با دیگری متفاوت خواهد بود و نمی‌توان تنها به درمان موضعی با مخلوطی از عصاره‌های گیاهی دلخوش بود.

۴ این نکته را هم باید در نظر داشت که استقبال تعداد زیادی از بیماران از گیاهان دارویی، نه به دلیل خواص

ثابت شده آنها، بلکه به خاطر بازارگرمی و تبلیغات دروغ افراد سودجو است. در کل این‌طور می‌توان گفت که مصرف گیاهان دارویی در کنار درمان‌های قطعی و تحت‌نظر پزشک متخصص می‌تواند فرد را به نتایج مطلوب‌تری برساند ولی تنها اتکا به خواص دارویی این گیاهان و استفاده صرف از آنها معمولا توسط هیچ یک از پزشکان متخصص توصیه نمی‌شود.

● نگاه متخصص فارماکوگنوزی

گیاهان دارویی

چگونه اثر می‌کنند؟

دکتر محمدحسین صالحی‌سورمقی

استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران

گیاهان دارای تعداد زیاد ماده موثر هستند. گاهی بیش از هزار ماده در یک گیاه وجود دارد که از شیوه‌های مختلف آثار خود را بر جای می‌گذارند. داروهای شیمیایی نیز یک یا چند ماده موثر دارند که آنها نیز دارای مکانیسم اثر مختلفی هستند. تفاوت گیاهان دارویی و داروهای شیمیایی در تعداد مواد موثر موجود در آنهاست. در داروهای گیاهی تعداد زیادی ماده وجود دارد ولی در داروهای شیمیایی مواد انگشت‌شمارند و از یک تا چند ماده تجاوز نمی‌کنند. به هر حال هیچ ماده‌ای بدون خاصیت خلق نشده ولی بشر تا امروز به تعدادی از این خواص آگاهی یافته و بر اثر پیشرفت علم هر روز به اثرات جدیدی از مواد و به خصوص مواد گیاهی دسترسی پیدا می?کند. به‌عنوان نمونه بیشتر اثرات تریاک که شامل اعتیادآور، خواب‌آور، ضددرد، ضدسرفه، یبوست‌آور، سمی و کشنده، مهوع و استفراغ‌آور و... است، مربوط به ماده شناخته شده مورفین و ۲۴ آلکالویید دیگر در آن است.

گیاهان دارویی هر ۳ خاصیت پیشگیری، تسکین و درمان را دارند. طبق گفته سازمان جهانی بهداشت، نزدیک به ۸۰ درصد مردم لااقل یکبار از داروهایی که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از گیاهان تهیه شده، استفاده می‌کنند و این آمار نشان‌دهنده اهمت موضوع است. البته بسیاری از داروهای حیاتی مانند داروهای ضدسرطان، ضددرد، ضدمیکروب، فشارخون، قلبی و عروقی، کبدی، سوءهاضمه و... نیز دارای منشأ گیاهی هستند.

این نظر که گیاهان دارویی در هر شرایطی و به هر مقدار که مصرف شوند بدون عارضه هستند صحیح نیست. گیاهان دارویی در حقیقت داروهایی طبیعی هستند که اگر به جا و صحیح مصرف شوند دارای حداکثر اثر و حداقل عوارض جانبی هستند. این‌طور می‌توان مطرح کرد که عوارض داروهای گیاهی نسبت به داروهای شیمیایی بسیار کمتر است و عوارض این‌گونه داروها که منشأ طبیعی دارند و با بدن سازگارتر هستند اصولا غیرجدی و گذراست ولی به هر حال برای نتیجه‌گیری هرچه بهتر لازم است گیاهان دارویی و داروهای گیاهی در مواقع لزوم، به میزان لازم و با دستورالعمل صحیح و ترجیحا با نظر پزشک یا داروساز مصرف شوند.

تداخل داروهای گیاهی و شیمیایی در موارد کمی است و در این صورت اصولا در راهنمای این‌گونه داروها یادآوری شده است. در صورتی که میزان مصرفی داروهای گیاهی طبق راهنمای دارو باشد اصولا تداخل وجود ندارد ولی گاهی مصرف‌کننده به دلیل اینکه دارو گیاهی است خودسرانه میزان بالاتری از حد معمول مصرف دارو را برای نتیجه‌گیری سریع‌تر مصرف می‌کند که در این صورت ممکن است تداخل?هایی پیش آید.

در نهایت در مورد تاثیر شاتره و کاسنی برای جوش صورت و کاکل ذرت برای سنگ‌کلیه که در باور مردم است باید اضافه کنم گیاهان شاتره و کاسنی از گیاهان دارویی مقوی و محافظ کبد هستند و از نظر علمی هم با تحقیقات و مقالات زیاد مورد تایید قرار گرفته‌اند. از این ۲ گیاه داروهای زیاد کبدی هم در دنیا ساخته شده و در حال مصرف هستند. در صورتی که جوش صورت مربوط به مشکلات کبد باشد مصرف این گیاهان و فرآورده‌های مربوطه می‌تواند موثر باشد ولی در صورتی که جوش صورت مربوط به علت دیگری باشد بی‌تاثیر خواهند بود. همچنین کاکل ذرت دارای خاصیت ادرارآور قوی است و گاهی می‌تواند باعث تشدید ادرار و خروج سنگ‌های کوچک کلیه شود ولی بهتر است این مصرف با نظر پزشک باشد.

● ۷ نمونه از پرمصرف‌ترین گیاهان دارویی

۱. اسطوخودوس: گل‌های این گیاه دارای فراروتانن هستند و به عنوان مسکن سیستم اعصاب مرکزی و دستگاه تنفس کاربرد دارند. این گل‌ها یک مدر ملایم محسوب می‌شوند و خاصیت ضدنفخ نیز دارند. به غیر از این موارد، گل‌های اسطوخودوس با تاثیر روی روده کوچک، نفخ را برطرف می‌کنند.از این گل‌ها به صورت موضعی در بیماری‌های روماتیسمی و نیز به عنوان محرک پوست نیز استفاده می‌شود.

۲. خاکشیر: در طب سنتی از دانه این گیاه به‌عنوان خنکی، ملین، تقویت‌کننده معده، برطرف‌کننده ترشحات زنانگی و نیز اشتهاآور نام برده‌اند. برای تاثیر این دانه‌ها، ۱۰ تا ۱۵ گرم از این دانه‌ها را در آب خیس می‌کنند و هر صبح ناشتا مصرف می‌کنند. مصرف کم این دانه‌ها، خاصیت ضداسهالی دارد ولی افراط به دلیل پوشاندن تمام سطح روده و به جلو راندن مواد، خود باعث اسهال می‌شود.

۳ .سنبل‌الطیب (علف گربه): ترکیب‌های ضداسپاسم و والپوتریات‌های موجود در ریشه این گیاه که بیشتر در نواحی شمالی ایران و نواحی البرز دیده می‌شود، فعالیت دستگاه اعصاب مرکزی را کاهش می‌دهد و برای درمان بی‌خوابی و اختلال‌های عصبی قلب کاربرد دارد.

۴. زیره سیاه: آنچه از این گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد، میوه رسیده آن است که در کشور ما در نواحی شمال غربی، نهاوند، البرز، نواحی جنوبی کشور، سیستان و بلوچستان و ارتفاعات کرمان به دست می‌آید. زیره با توجه به اسانس‌های موجود در خود، ترشح شیره‌های گوارشی را تحریک می‌کند و در جلوگیری از نفخ و نیز در درمان اسهال کاربرد دارد. از این گیاه برای درمان تنبلی فعالیت‌های گوارشی، بی‌اشتهایی و درد روده استفاده می‌شود.

۵. شاتره: این گیاه در مناطق وسیعی از کشور از جمله گیلان، نواحی البرز، اطراف تهران، کرمانشاه و خوزستان قابلیت رشد دارد و بیشتر قسمت‌های آن قابل مصرف است. شاتره دارای آلکالوییدی به نام فومارین و یک اسیدآلی به نام اسیدفوماریک است و موادی مانند نیترات سدیم و پتاسیم و کلرور کلسیم را در خود دارد. این گیاه اشتهاآور، مدر و صفراآور است و در طب سنتی به عنوان ضدبیماری آسکوربوت کاربرد دارد. یکی دیگر از موارد مهم استعمال این گیاه در معالجه بیماری‌های پوستی است.

۶. رزماری (اکلیل کوهی): این گیاه اثر ضدعفونی‌کنندگی و معرق دارد. از راه گوارش، جریان خون را در اندام‌های شکمی افزایش می‌دهد و ترشح شیره‌های گوارشی و صفرا را تحریک می‌کند. رزماری همچنین یک داروی مدر محسوب می‌شود.

۷. کاسنی: برگ کاسنی دارای گلیکوزید تلخی به نام سیکورین، موسیلاژ، پکتین و اسانس است. کاسنی در طب سنتی کاربرد فراوان دارد و حتی بوعلی‌سینا رساله‌ای درباره خواص و فواید آن دارد. ریشه و برگ این گیاه محرک صفراست و به فرایند هضم کمک می‌کند. بیشترین کاربرد این گیاه در نارسایی‌های کبدی، مشکلات صفراوی و قولنج‌های کبدی است.

منبع: «گیاهان دارویی» نوشته پرفسور هانس فلوک

پیمان صفردوست

«میزگردزیبایی» درباره موثر بودن یا نبودن درمان های گیاهی با حضور دکتر غلامحسین غفارپور متخصص پوست دکتر مهران میراب‌زاده اردکانی داروساز طب سنتی

دکتر محمدحسین صالحی‌سورمقی متخصص فارماکوگنوزی