بیماریهای کروموزومال

سندرم داون بهترین الگوی آنومالی کروموزومی است Kariotyping کروموزوم ها که جفت جفت چیده شده اند در شخصی که سندرم داون دارد یک کروموزوم اضافی در جفت ۲۱ دارد که معمولاً از نارسایی جفت کروموزوم هایی است که در پروسه ی اولیه تقسیم سلولی از تخمک یا اسپرم جدا می شوند

سندرم داون بهترین الگوی آنومالی کروموزومی است. Kariotyping (کروموزوم‌ها که جفت جفت چیده شده‌اند) در شخصی که سندرم داون دارد یک کروموزوم اضافی در جفت ۲۱ دارد که معمولاً از نارسایی جفت کروموزوم‌هایی است که در پروسه‌‌ی اولیه تقسیم سلولی از تخمک یا اسپرم جدا می‌شوند.

تغییرات ازحالت نرمال درتعداد یا ساختمان کروموزوم‌ها که ممکن است یا ممکن نیست باعث نقیصه‌ی ژنتیکی شود. کروموزوم‌ها ژن‌هایی راحمل می‌کنند که ویژگی‌ یک انسان را تعیین می‌کنند. حدود یک در ۵۰۰ نوزاد یک کروموزوم آنورمال دارد و این آنومالی‌معمولاً درحالی که سلول‌های تخمک یا اسپرم دارند تشکیل می‌شوند به وجود می‌آید.

سلول‌های تخمک واسپرم در پروسه‌یی به نام میوزیس Meiosis شکل می‌گیرند که با سلول‌هایی که تعداد نرمال کروموزوم (۴۶) دارند شروع می‌شوند و به ۴ سلول سکس (اسپرم یا تخمک) ختم می‌شوند که هرکدام فقط ۲۳ کروموزوم دارند. در لقاح یکی از سلول‌های تخمک که ۲۳ کروموزوم دارد با سلول اسپرم که آن هم۲۳ کروموزوم دارد جفت می‌شوند تا یک جنین که ۴۶ کروموزوم دارد تشکیل شود و این پدیده هر کودکی را قادر می‌سازد تا ۲ تیپ ازهرکروموزوم را داشته باشد یکی از مادر و یکی هم از پدر.

گاهی این پروسه‌ی میوزیس متأسفانه بدون انتظار قطع می‌شود و یک سلول مخصوص از تخمک یا اسپرم شکل می‌گیرد با یک تعداد ازکروموزوم آبنورمال اگر سلول سکس آبنورمال در پروسه‌ی لقاح شرکت کند جنینی که به وجود می‌آید یک عدد آبنورمال کروموزوم خواهد داشت.

آنومالی کروموزومال از طریق کاریوتایپینگ تشخیص داده می‌شود. پروسه‌یی برای آنالیز کروموزوم‌ها در داخل خون، پوست، مغز، استخوان یا سایر نمونه‌های بافتی، کروموزوم‌ها زیر میکروسکوپ شمارش می‌شوند و در اینجاست که نقص ساختمانی آنها آشکارمی‌شود. تست پره ناتال برای کشف یک کروموزوم غیر طبیعی در یک جنین را در اختیار داریم. اگر شک داریم کروموزوم آبنورمال در یک جنین وجود دارد، از این تست استفاده می‌کنیم که مبادا خطر بزرگی در کار باشد.

● انواع آبنورمالی‌ها:

کروموزومال آبنورمالیتی را این طور دسته بندی می‌کنیم: نوع خیلی شدید که مرگ زودرس را در پی دارد، اختلالاتی که به عقب ماندگی روانی منجر می‌شود و نوع خفیف فاکتورهای تأثیر گذار در مورد مادرهایی که در خطر بزرگتری نسبت به دیگران هستند عبارتنداز: داشتن تاریخچه‌ی فامیلی اختلالات ژنتیکی، سن مادر که بالاتر از ۳۵ سال باشد. حدود نیمی از سقط جنین خود به خود، به غیرطبیعی بودن کروموزوم مربوط می‌شود که آنقدر شدید است که امکان رشد پره‌ناتال وجود ندارد.

یک اشتباه (error) که ممکن است در طول میوزیس صورت گیرد، بی‌نظمی در تعداد کروموزوم‌ها است. گاهی جنین می‌تواند تعداد غلط کروموزوم را به ارث ببرد یعنی به جای ۴۶ کروموزوم نرمال (۲۳ از هر والد)، یک ست اضافی ۲۳ تائی یعنی جمعاً (۲۳+۴۶) یعنی ۶qکروموزوم دریافت کند. گاهی یک جنین می‌تواند یک تک کروموزوم اضافی از یکی از والدین بگیرد یا یک تک کروموزوم را از دست بدهد. شرایط چندی از این قبیل داریم ازجمله سندرم داون (تریزومی۲۱) سندرم تریزومی ۱۸، و سندرم تریزومی ۱۳ که آبنورمالی تعداد کروموزوم‌ها هستند. این آبنورمالی هم جنین ممکن است مربوط به تغییرات ساختمانی بین کروموزوم‌ها باشد. گاهی یک کروموزوم در یک محل شکسته می‌شود تا واحد تازه‌یی ایجاد شود. در قسمت‌های شکسته شده در محل دیگری همان کروموزوم یا حتی روی کروموزوم متفاوتی گاهی ماده‌ی ژنتیکی از دست می‌رود. این انواع تغییرات ممکن است موجب عقب ماندگی ذهنی یا سایر ضایعات تولد گردند، علل این شکستگی‌ها روشن نیست.

● ضایعات تولد:

که با آبنورمالی کروموزومال مربوط می‌شود ممکن است به ۲ کاتگوری تقسیم شوند: اول آنهایی که در کروموزوم‌های سکس ظاهر می‌شوند و دوم آنهایی که ۲۲ در سایر کروموزوم‌ها دیده می‌شوند. بیشتر کروموزمال آبنورمالیتی انسانی در اتوزوم‌ها ظاهر می‌شوند که ۲۲ جفت هستند و تعداد آن‌ها در مردها و زن‌ها مساوی هستند. کروموزومال آبنورمالیتی که با کروموزوم سکس همراه هستند، نسبت به اتوزومال آبنورمالیتی تا اندازه‌یی کمتر شایع هستند ومعمولاً کمتر خطرناک هستند. هر دو، یعنی اتوزومال و سکس کروموزومال غیر طبیعی را می توان قبل از تولد به وسیله‌ی آمنیوسنتزیس و کوریونیک ویلوس سمپلینگ تشخیص داد و در همین جا قویاً تأکید می‌شود که در هر زن حامله بالای ۳۵ سال بدون هیچ کوتاهی باید انجام شود:

الف) آبنورمالی اتوزومال:

شایع‌ترین آبنورمالی اتوزومال خطرناک سندرم داون است که این افراد دارای یک کپی اضافی، تریاد، به جای یک جفت هستند. در ۳ تا ۵ درصد موارد کپی سوم کروموزوم ۲۱، جانشین کروموزوم دیگری شده است که بیشتر در کروموزوم ۱۴یا ۱۵ خواهد بود.

سندرم داون در یک مورد از ۸۰۰ بچه‌یی که متولد می‌شوند ظاهر می‌شود، مادرهای مسن‌تر در خطر بزرگتری برای داشتن یک نوزاد با این شرایط هستند. مادرهایی که درحال حاضر نوزادی با سندرم داون در منزل دارند. برای بچه‌ی بعدی قدری در خطر بیشتری با سندرم داون هستند و بالاخره زن‌هایی که خودشان سندرم داون دارند، خطر داشتن بچه‌یی با سندرم داون در آنها زیاد است. مجدداً تکرار می‌کنم آمنیوسنتزیس یاکوریونیک ویلوس سمپلینگ باید به طور روتین در تمام حامله‌های بالای ۳۵ سال سن بدون هیچ کوتاهی و تردید انجام شود.

ب) آبنورمالی سکس کروموزوم:

سکس کروموزوم شامل کروموزوم X در زن وکروموزومY در مرد است که هر دو یعنیX و Y درکروموزوم ۲۳ مردها وجود دارند. مردهایی که ژنتیک فیزیکی و روانی نرمال دارند کروموزوم‌های X و Y را به ارث می‌برند. در حالی که زن‌ها با ژنتیک نرمال فیزیکی و روانی ( وX را به ارث می‌برند) تک کروموزوم Y ایجاد مذکر می‌کند و عدم حضور Y الزاماً مادگی را به وجود می‌آورد. سکس کروموزوم آبنورمالی در زن‌ها بر اثر تغییراتی در تعداد یا ساختمان کروموزوم X پیش می‌آید و در مردها از نامنظمی تعداد یا ساختمان کروموزوم X یا Y یا هر دو به وجود می‌آید.

● سندرم Turner:

یک آبنورمالی کروموزوم سکس زن است. در این اختلال زن فقط یک کروموزوم X به جای دو X به ارث می‌برد که بیماری نادری است و برآورد می‌شود یک در ۲۰۰۰ یا ۳۰۰۰ بچه‌ دختری که متولد می‌شود به آن دچار است ومعمولاً زن‌های کوتاه قامت و آنهایی که دیر یعنی سال‌ها بعد ازازدواج حامله می‌شوند دیده می‌شود.

زن‌هایی که ۳ کروموزوم X دارند و تریپل X نامیده می‌شود. معمولاً بلند قد هستند و پاهای بلند و تنه‌ی باریکی دارند و برعکس آنهایی که سندرم تورنر دارند عقیم نیستند اما از لحاظ روانی در سطح پائین‌تر از نرمال هستند و ممکن است مختصری مشکلات یادگیری هم داشته باشند و کم هوش هستند. این نوع آبنورمالی کروموزومی شایع نیست و یک در هزار بچه‌های دخترمبتلا هستند. در مورد این عارضه زیاد نمی‌دانیم. در مقایسه با زن‌های تریپلX مردهایی هستند که سندرم XYY دارند و حامل یک کروموزوم Y اضافی هستند و معمولاً این مردها بلند قدتر از حد متوسط هستند و نرمال به نظر می‌آیند و زندگی طبیعی دارند و قادر هستند که بچه هم داشته باشند. زیاد بودن تعداد این افراد قطعیت ندارد و تخمین زده می‌شود که یک در ۹۰۰ تا یک در ۲۰۰۰ پسر بچه‌یی که متولد می‌شود مبتلا است.

● سندرم Klinefelter:

این مردها به طور ارثی یک یا بیشتر کروموزوم X اضافی دارند و یک ژنوتایپ بروز می‌کند از قبیل XXXXY-XXXY-XXY یا XY-XXY که ساختار ژنتیکی متفاوت دارند (mosaicism).

این سندرم یکی از شایعترین کروموزوم آبنورمالی‌هایی است که در یک مورد از ۵۰۰ پسری که متولد می‌شوند دیده می‌شود. پسرهایی که سندرم داون دارند، در موارد نادری نیز سندرم کلین فلتر دارند که معمولاً با نازایی و شیوع فزاینده‌ی عدم توانایی در یادگیری همراه است.

دکتر عبدالپیمان علویان

بیهوشی