وقتی برنج شپشک می زند

بهترین راه نگهداری از برنج قبل و بعد از شپشک زدن

حتما شما هم تا به حال آفت‌های غلات و حبوبات را دیده‌اید و برای از بین‌بردن آنها راه‌های زیادی را هم امتحان کرده‌اید؛ راه‌هایی مانند استفاده از قرص‌های شیمیایی یا قرار‌دادن سیر و نمک لابه‌لای برنج و حبوبات. هر کدام از غلات، آفت‌های خاص خودشان را دارند...

گاهی تخم‌های بسیار ریز این آفت‌ها در لابه‌لای غلات، از مرحله کاشت و داشت تا برداشت و انبار‌کردن داخل سیلوها نفوذ می‌کنند. این تخم‌های ریز موجود در برنج، حبوبات یا حتی گندم منتظر شرایطی برای رشد و تکثیر می‌شوند. بهترین شرایط برای رشد و تکثیر تخم آفت‌های غلات گرما و رطوبت است، مثلا اگر تخم آفتی داخل گونی برنج باشد و برنج را در محلی گرم و نسبتا مرطوب نگهداری کنید به احتمال زیاد پس از مدتی با باز‌کردن گونی، با حشرات ریزی مواجه خواهید شد.

بهترین راه برای پیشگیری از حشره زدن برنج و حبوبات و تکثیر تخم آفت‌ها درون آنها،‌ نگهداری‌ آنها در دمای مناسب است. مکان‌های خشک و خنک، بهترین محل برای نگهداری و انبار‌کردن غلات هستند.

● چه کار کنیم برنج شپشک نزند؟

یکی از ساده‌ترین راه‌های رهایی از شر شپشک برنج، قراردادن گونی‌های آن روی بارچین است، یعنی پس از اطمینان از خشک و خنک بودن محل نگهداری برنج در انباری منزل یا هر جای دیگری، یک وسیله چهارپایه قفسه‌بندی شده که حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر از زمین فاصله دارد، برای قرار‌دادن گونی‌های برنج انتخاب کنید. بهتر است قفسه‌های این چهارپایه مشبک باشند تا هوادهی لازم در لابه‌لای گونی‌های برنج انجام شود. به‌علاوه بهتر است از چسباندن گونی‌های برنج به دیوار هم خودداری کنید تا جریان هوا به خوبی بین گونی‌ یا کیسه‌های برنج برقرار شود. حداقل فاصله گونی‌های برنج با دیوار باید ۵ سانتی‌متر باشد تا گردش هوا به آسانی انجام شود. معمولا انبارداران برنج و غلات هم از چنین روشی برای پیشگیری از شپشک زدن محصولات خود استفاده می‌کنند. اگر محصولی که خریده‌اید، حشره داشت، به احتمال زیاد پیش از فروش در انبارهای گرم و مرطوب و با شرایط نامناسب نگهداری شده است یعنی تعداد گونی‌های برنج موجود در انبار، بیش از ظرفیت آن بوده و تهویه مناسبی هم در آن مکان صورت نمی‌گرفته است و در نهایت چیدمان برنج‌های داخل انبار به ایجاد گرما و رشد آفت‌ها در محصول کمک کرده‌اند. ضمن اینکه در این دانه‌های برنج یا سایر غلات، هنوز فرآیند متابولیکی در حال جریان است یعنی حتی قرار‌دادن حجم زیادی از برنج داخل یک گونی و گذاشتن گونی‌ها روی هم باعث ایجاد گرما می‌شود و همین گرما می‌تواند باعث تبدیل تخم آفت به حشره نیمه‌بالغ و سپس بالغ شود. به همین دلیل گاهی با وجودی که گونی‌های برنج را در انبار خنک قرار می‌دهیم، پس از باز‌کردن در گونی، با حجم زیاد شپشک‌های برنج مواجه می‌شویم.

● اگر برنج‌ شپشک زد، چه کنیم؟

اگر به هر دلیلی برنج شپشک زد، می‌توانید با راه‌های مختلفی این حشره‌های ریز را از بین ببرید. البته انتخاب روش، به میزان محصولی که در اختیار دارید، بستگی دارد. یک راه ساده و سنتی این است که پارچه بزرگ و تمیزی را زیر نور آفتاب و در محلی دور از گرد و خاک پهن کنید و برنج حشره‌زده را روی آن بریزید. هوادهی و گرمای شدید آفتاب بین ساعت ۱۲تا ۳ بعدازظهر، می‌تواند حشره‌های برنج را فراری دهد. البته برای پیشگیری از خردشدن برنج، آن را مدت‌زمان زیادی زیر نور مستقیم آفتاب قرار ندهید. روش دیگر، پاشیدن نمک لابه‌لای برنج است که هرچند تاثیر زیادی در از بین‌بردن حشرات ندارد اما می‌تواند تا حدی باعث پیشگیری از تکثیر آنها شود. راه دیگری که بسیاری از افراد برای پیشگیری از شپشک زدن یا حتی از بین‌بردن حشره‌های برنج استفاده می‌کنند، قرص‌های سیر موجود در بازار است. این قرص‌ها معمولا ترکیب‌های فسفردار هستند و از آنجا که ترکیب‌های فسفردار بوی سیر می‌دهند، در بازار به قرص سیر معروف شده‌اند ولی در واقع سیری در تهیه آن به کار نرفته است. البته قرص خود گیاه سیر هم در بازار موجود است اما بیشتر قرص سیرهایی که در داروخانه یا عطاری‌ها به فروش می‌رسند، قرص «فستوکسین» هستند که ترکیب‌های فسفردار دارند و بوی سیر می‌دهند.

قرص فستوکسین مانند نفتالین تصعید می‌شود. یعنی از حالت جامد یکدفعه به حالت گاز درمی‌آید. در انبارهای بزرگ، پلاستیک‌های بزرگی روی گونی‌های برنج می‌اندازند و این قرص‌ها را زیر آنها قرار می‌دهند و با بستن تمام در و پنجره‌ها به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت، باعث تصعید قرص‌ها و ضدعفونی شدن برنج‌ها با بخار ناشی از تصعید قرص می‌شوند. این گاز، ترکیب شیمیایی بسیار خطرناکی دارد و به شدت سمی است و می‌تواند روی کبد و کلیه‌ها اثر منفی بگذارد و در زمان ضدعفونی‌کردن برنج‌ها در انبارهای بزرگ نباید کسی در محل حضور داشته باشد. در خانه می‌توان قرص های سیر را برای جلوگیری از مخلوط شدن با برنج، داخل یک قوطی کبریت قرار داد و پس از ایجاد چند سوراخ ریز روی قوطی کبریت، آن را داخل گونی برنج‌ها انداخت. این قرص‌های سمی به‌هیچ‌وجه نباید خرد یا لابه‌لای برنج شوند زیرا با خوردن اتفاقی آنها، مشکلاتی ایجاد می‌شود. البته تا به حال جایی ندیده‌ام یا تحقیقی نخوانده‌ام که نشان دهد گاز متصاعد شده از این قرص‌ها به بافت برنج نفوذ می‌کند و باعث مسمومیت‌زا‌یی یا سرطان‌زا‌شدن محصول می‌شود. استفاده از سیر هم در لابه‌لای برنج تا حدی کمک‌کننده است. باز هم تاکید می‌کنم که پیشگیری از حشره‌زدن برنج با استفاده از روش‌های مناسب، بسیار ساده‌تر از رهایی از آن است.

دکتر آراسب دباغ‌مقدم

متخصص بهداشت موادغذایی