همیشه زنان, از این پس مردان

یكی از عوامل مؤثر در موفقیت برنامه های تنظیم خانواده جلب مشاركت مردان است

گروهی از زوج‌ها از لحاظ جنسی فعال و بارور هستند، ولی تمایلی به بچه‌دار شدن ندارند. این گروه باید از روش‌های مؤثر پیشگیری از بارداری استفاده كنند. تحقیقات نشان داده است كه اگر زوجین از هیچ‌گونه روش پیشگیری از بارداری استفاده نكنند، حدود ۹۰ درصد زنان در طی مدت یك سال حامله می‌شوند. در كشور ما نیز، با وجود دسترسی آسان به وسایل پیشگیری از بارداری، سالانه حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار حاملگی ناخواسته اتفاق می‌افتد كه به‌طور عمده ناشی از استفاده نكردن از وسایل پیشگیری از حاملگی است.در اینجا تمام كارها در امتداد خطی سبز۱ انجام می‌شود. خواه ناخواه توجهت به افراد حاضر جلب می‌شود. مردان و زنان در كنار یكدیگر خط سبز را دنبال می‌كنند. صحبت‌هایی می‌شنوی. آنها از مسائلی حرف می‌زنند كه هرگز بیرون از این خط نمی‌توان به آسانی بیانشان كرد.

ـ شما چند فرزند دارید؟

ـ یك پسر.

ـ پس چرا وازكتومی؟

ـ من و همسرم دخترعمو، پسرعمو هستیم، متأسفانه پسر ما تالاسمی دارد. متخصصان توصیه كرده‌اند كه دیگر بچه‌دار نشویم. ما هم آمده‌ایم اینجا.

پسر كوچك و رنگ پریده‌ای را می‌بینم كه به گردن مادرش آویزان است. چشمان گودافتاده و جثة نحیفی دارد. او هم به خط سبز خیره شده است.

ـ همسر من مدت‌ها بود كه قرص می‌خورد. اما هر روز مشكل داشتیم. یا استفراغ می‌كرد یا خوردن قرص فراموشش می‌شد. از آی یو دی هم نمی‌توانست استفاده كند تا این‌كه یكی از همسایه‌ها بخش وازكتومی این مركز را به ما معرفی كرد.

مردان و زنان زیادی اینجا هستند، جوان و پیر. آنها آگاهانه تصمیم می‌گیرند روش مناسب‌تری را برای كنترل جمعیت خانوادة خود انتخاب كنند. شاید خط سبز بهترین مسیر برای بسیاری از این زوج‌های آگاه باشد.

اهمیت تنظیم خانواده در ایران

جمعیت دنیا در سال ۱۹۸۷ به پنج میلیارد نفر رسید و تنها در طی ۱۵۷ سال، پنج برابر جمعیت سال ۱۸۳۰ شد. در مقابل، جمعیت ایران فقط در مدت ۵۰ سال (از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۷۰) از دوازده میلیون به شصت میلیون نفر رسیده است. این افزایش سریع جمعیت، مشكلات و كمبودهای روزافزونی را در ابعاد مختلف اقتصادی، فرهنگی و تربیتی به دنبال داشته و در آینده مواجهه با معضلات پیچیده‌تری پیش‌بینی می‌شود.همچنین رشد سریع جمعیت باعث افزایش نابرابری میان درآمد كشورهای در حال توسعه و كشورهای پیشرفته می‌شود و پدیدة مهاجرت را تشدید می‌كند. آثار منفی افزایش موالید و بعد خانوار، تنها محدود به خانواده نیست. افزایش بعد خانواده منجر به افزایش جمعیت جوانان، كاهش درآمد سرانه، تورم، بیكاری، نزول سطح آموزش و تخریب منابع محیط زیست خواهد شد.مطالعات انجام‌شده در ایران در سال ۱۳۷۱ نشان می‌دهد كه در حدود ۶/۱ درصد از حاملگی‌ها در جمعیت شهری و ۱/۳۹ درصد در جمعیت روستایی كشور ما ناخواسته هستند. بررسی دیگری در شهر قزوین بیانگر آن بود كه از هر پنج نفر زن، یك نفر از هیچ وسیلة پیشگیری استفاده نمی‌كند.بر طبق آمار انجمن تنظیم خانوادة جمهوری اسلامی ایران، حاملگی‌های بدون برنامه و ناخواسته، در ۱۶ درصد موارد، به سقط‌های عمدی منجر می‌شوند. همچنین روزانه دست كم ۸۰ زن به دلیل سقط غیرقانونی جان خود را از دست می‌دهند. به علاوه، نوزادان حاصل از حاملگی‌های ناخواسته غالباً نارس و كم وزن متولد می‌شوند و دچار اختلالات جسمی و روانی‌اند. از سوی دیگر، زایمان‌های مكرر موجب تحلیل قوای جسمی مادر می‌شود و فاصلة زمانی كافی برای ترمیم ذخایر غذایی از دست رفته در بدن او فراهم نمی‌گردد. حاملگی‌های مكرر با فواصل كم، خطر مرگ و میر مادران را افزایش می‌دهد. این خطر، بخصوص پس از زایمان سوم، به شدت افزایش می‌یابد.

كدام روش بهترین است؟

دكتر مهدی صدق‌آذر، مربی ارشد كشوری وازكتومی بدون تیغ جراحی و سرپرست مركز آموزشی، بهداشتی و تحقیقاتی شهید جعفری، می‌گوید: «برای انتخاب روش پیشگیری از بارداری، همیشه زوجین باید مشاورة خانوادگی بگیرند. زیرا روش مطلوب پیشگیری از بارداری برای زوج‌های مختلف، متفاوت است. هدف از مشاوره، انتخاب و استفادة صحیح از روش پیشگیری از بارداری در افراد مختلف متناسب با شرایط خاص آنان است. بدین منظور، قبل از پیشنهاد یك روش پیشگیری به هر فرد، باید شرایط خاص وی، نیاز او، وضعیت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی‌اش در نظر گرفته شود. در مشاوره برای پیشنهاد یك یا چند روش پیشگیری از بارداری، بهتر است كه با زوج صحبت شود یا اگر با یكی از آنان صحبت شد، به او فرصت داده شود تا با همسر خود مشورت كند. قبل از شروع مشاوره، باید نحوة عمل روش‌های جلوگیری، میزان اثربخشی آنها، موارد منع مصرف، عوارض جانبی و نحوة برخورد با آنها و علائم خطری كه نیاز به پیگیری دارند به تفصیل بیان شود.»ستاره مددی، كارشناس بهداشت و مسئول بخش تنظیم خانواده در یك پایگاه بهداشتی واقع در غرب تهران، نیز بر اهمیت مشاوره قبل از انتخاب تأكید می‌كند و می‌افزاید: «در مشاوره، به فرد آگاهی می‌دهیم تا خودش شیوة مناسب را انتخاب كند و به دنبال دو هدف عمده هستیم: یكی اصلاح باورهای غلط عامیانه و دیگری آشنا كردن مردم با عوارض و مشكلات وسایل پیشگیری. در پایگاه بهداشتی، با استفاده از پوسترهای آموزشی، مزایا و معایب هر روش را به‌طور مجزا بیان می‌كنیم. موفقیت زمانی به دست می‌آید كه فرد بتواند به دلخواه شیوة مناسب برای خود را انتخاب كند. به داوطلبانی كه روش مورد نظرشان به سلامت آنها لطمه می‌زند روش دیگری پیشنهاد می‌كنیم.»علی نیك‌دل، معلم دبیرستان پسرانه‌ای در تهران، به همراه همسر خود به پایگاه بهداشتی مراجعه كرده است. وی در صف انتظار عمل وازكتومی می‌گوید: «ما دو بچه داریم و دیگر بچه نمی‌خواهیم. مشكل ما هزینة زندگی نیست، بلكه دیگر وقتی برای اختصاص دادن به بچة دیگری نداریم.»كبری امامی، خانه‌دار و دیپلمه، مشكل اصلی را تمایل مردان به داشتن فرزند بیشتر می‌داند. وی در تأیید گفتة خود شرح می‌دهد: «مردها، برای زیاد كردن نسل خود، تا جایی كه مادر جان دارد بچه می‌خواهند. مادر تا وقتی كه یائسه نشده، باید به فكر بچه باشد.»

مشاركت مردان در تنظیم خانواده

یكی از عوامل مؤثر در موفقیت برنامه‌های تنظیم خانواده جلب مشاركت مردان است. مشاركت مردان در برنامه‌های تنظیم خانواده به معنای استفادة آنها از روش‌های مخصوص مردان نیست. این مشاركت شامل درك درست مردان از محدودیت‌ها و نیازهایی است كه با استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری برای همسرانشان پیش می‌آید.

دكتر صدق‌آذر زن و مرد را به یك میزان مسئول جلوگیری از بارداری می‌داند. وی معتقد است: «اگر عارضه‌ای در نتیجة استفاده از شیوه‌های جلوگیری از بارداری در یكی از زوجین مشاهده شود، همسر وی باید از او حمایت كند. در نظام‌های تأمین بهداشت خانواده، به جنبة حمایتی مردان توجه بیشتری می‌شود. در مجموع، مردان علاوه بر استفادة شخصی از روش پیشگیری، نقش‌های دیگری را نیز شامل مشورت با همسر در انتخاب و استفاده از یك روش، مشاركت در تعیین بعد خانوار و نیز حمایت از همسر در هنگام استفاده از وسایل پیشگیری برعهده دارند.»تنوع وسایل پیشگیری از بارداری برای زنان، محدود بودن روش‌های مخصوص مردان و وجود برخی نگرش‌های نادرست، كه تنظیم خانواده را تنها وظیفة زنان می‌دانند، سبب شده تا مردان مشاركت كمتری در برنامه‌های تنظیم خانواده داشته باشند. بر طبق آمار اعلام‌شدة وزارت بهداشت در سال ۱۳۷۶، میزان مشاركت مردان در استفاده از روش‌های تنظیم خانوادة مخصوص آنان ۳/۷ درصد از كل مردان واجد شرایط را شامل می‌شود.دكتر صدق‌آذر مشاركت كم مردان را در برنامه‌های تنظیم خانواده ناشی از مسائل متعددی می‌داند. وی معتقد است: «تأثیر نگرش منفی افراد جامعه، تأثیر برخورد منفی اعضای خانواده، ناآگاهی زنان از حقوقشان كه باعث می‌شود تنها خود را مسئول پیشگیری از بارداری بدانند، كم‌رویی مردان برای مراجعه به مراكز بهداشتی و درمانی و درخواست خدمات تنظیم خانواده، رواج فرهنگ شفاهی بین مردان، غرور مردانه و باورهای غلط فرهنگی و اعتقادی از جملة مشكلات مردان برای شركت در برنامه‌های تنظیم خانواده است. از لحاظ شغلی، عواملی همچون تطبیق نداشتن ساعت كار مراكز بهداشتی تنظیم خانواده با وقت آزاد مردان، مشغلة زیاد مردان، اتلاف وقت آنان هنگام مراجعه به مراكز دولتی و محدود بودن خدمات مشاوره‌ای غیرحضوری را باید در نظر گرفت.»

وازكتومی چیست؟

دكتر سیدحبیب‌الله جعفری، جراح و متخصص بیماری‌های كلیه و مجاری ادرار و عقیمی مردان، با ذكر این نكته كه سابقة استفاده از روش وازكتومی به یك قرن پیش بازمی‌گردد، در معرفی این روش می‌گوید: «بیش از پنجاه سال تحقیقات گسترده‌ای دربارة وازكتومی صورت گرفت. از ۱۹۷۴ تا ۱۹۸۵، یعنی به مدت یازده سال، عمل وازكتومی در ایالت سی‌چوان چین انجام شد و در سال ۱۹۸۵، انجمن جلوگیری داوطلبانه از بارداری از طریق جراحی، بی‌عارضه بودن این روش را اعلام كرد و در سال ۱۹۸۶، وازكتومی به تمام نقاط دنیا معرفی شد. در اوایل اردیبهشت ۱۳۷۲ نیز پروفسور لیسون چان به ایران آمد و این روش را به محافل علمی ما معرفی كرد.»سازمان بهداشت جهانی وازكتومی را به‌عنوان بهترین، مطمئن‌ترین و راحت‌ترین روش جراحی برای جلوگیری دائمی از باروری تأیید كرده است. وازكتومی را نخستین‌بار در ایران دكتر فریدون فروهری، مدیر پلی‌كلینیك شهید جعفری مركز بهداشت شرق تهران، انجام داد. وی كه پدر وازكتومی ایران شناخته شده است، شاگردان متعددی تربیت كرد و برای ترویج این روش به تمام نقاط ایران فرستاد. به گفتة دكتر صدق‌آذر، سرپرست كنونی این پلی‌كلینیك، از آن زمان تاكنون، ۷۷۵ پزشك دوره‌های آموزشی وازكتومی را طی كرده‌اند و در نقاط مختلف كشور در حال خدمت هستند. وی شمار موارد موفق وازكتومی انجام‌شده در مركز مذكور را در حدود ۲۹ هزار مورد ذكر می‌كند.وازكتومی به دو روش انجام می‌شود: روش قبلی یا كلاسیك كه جراحی با تیغ بوده است و روش جراحی بدون تیغ.

---