اینترنت ملی, دروغ سیزده بود

اینترنت ملی تا سرعت و تاریخچه فیلترینگ در ایران

«با استناد به قانون جرایم رایانه‌یی دسترسی به تارنمای فراخوانده شده امکان‌پذیر نیست» این پیغام آشنای صفحه فیلترینگ یا همان پیوندها ست. صفحه‌یی که در ایران بیشتر از گوگل دیده می‌شود. ایران در سال ۱۹۹۳ دومین کشور خاورمیانه بود که به اینترنت متصل شد اما امروز به لحاظ دسترسی به سرعت مناسب برای اینترنت در انتهای جدول با مصر و سوریه رقابت می‌کند. همچنین در فصل اول سال ۲۰۱۳ ایران در بین کشورهای جهان جزو کندترین کشورها در زمینه ارائه اینترنت پرسرعت است. کاربران اینترنت در ایران هم از فیلترینگ اعمال‌ شده توسط دستگاه‌های دولتی و هم از فیلترینگ معکوس توسط شرکت‌های وابسته به کشورهایی که ایران را تحریم کرده‌اند، رنج می‌برند. براساس اعلام موسسه فناوری آکامی، ایران در سال ۲۰۱۲ از بین ۱۷۸ کشور جهان رتبه ۱۶۳ را برای سرعت دسترسی به اینترنت به دست آورده است.

از سال ۱۳۸۱ اینترنت در ایران توسط کمیته‌یی تخصصی فیلتر شد، حالا به تازگی خبر اینترنت ملی و وی‌پی‌ان‌های بومی به گوش می‌رسد.

● تفاوت اینترنت با اینترانت

محمدرضا زارع، کارشناس تکنولوژی اطلاعات درباره تفاوت اینترنت فعلی و اینترانت به ما گفت: اینترنت و اینترانت هر دو شبکه‌هایی هستند مبتنی بر ارتباطات فناوری اطلاعات و ارتباطات که کاربرانی را به هم متصل می‌کنند. اینترنت شبکه‌یی جهانی است و تمامی کاربران در سطح جهان را به هم مرتبط می‌کند اما اینترانت شبکه‌یی کوچک‌تر است و در سطح یک شرکت، محله، شهر و کشور کاربران با هم در ارتباط هستند. پدیده‌یی که از آن به نام اینترنت ملی نام برده می‌شود، همان اینترانت کشوری است. از این شبکه برای ارتباط در سطح کشور استفاده می‌شود، ارتباط بین سرورهای داخل کشور و کاربران خانگی هم می‌تواند صرفا توسط این شبکه امکان‌پذیر شود. زارع همچنین معتقد است که پایین بودن سرعت اینترنت در ایران ارتباطی با فیلترینگ ندارد، او در این باره گفت: ارتباط مستقیمی ندارند. زیرا فیلترینگ ایران با استفاده از فهرست سیاه تقریبا بدون تاخیر است. کم بودن سرعت اینترنت در ایران به علت عدم توزیع مناسب، کمی پهنای باند کافی، بالا بودن قیمت پهنای باند و قوانین دست و پاگیر است. البته در اوقات خاصی سرعت اینترنت به ویژه روی پروتکل‌های امن که فیلترشکن‌ها از آن بهره می‌برند، کاهش شدیدی پیدا می‌کند که باعث مختل شدن کار فیلترشکن‌ها می‌شود. دکتر سعید معیدفر، استاد دانشگاه و جامعه شناس درباره مساله‌یی به نام فیلترینگ در دنیای امروز به ما گفت: در دنیای امروز فیلترینگ اصل پذیرفته شده‌یی نیست. یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید درباره این موضوع در نظر گرفت، فضای گسترده فناوری و به طور کلی تکنولوژی است. آیا امروز می‌توانیم با فیلترینگ از ورود تمام اطلاعات به کشور جلوگیری کنیم؟ باید قبول کنیم که شرایط جامعه ما با کشورهای اروپایی و امریکایی تفاوت جدی دارد اما شاید عده‌یی بگویند که خود ما آمادگی پذیرش این حجم اطلاعاتی را نداریم، تا حدودی هم می‌توان پذیرفت که ورود این حجم اطلاعاتی در کشور، جامعه را دچار عدم تعادل در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کند. اما به هر حال باید این سوال را از خودمان بپرسیم که چه اندازه در فیلترینگ موفق بوده‌ایم؟ امروز در ایران، به سادگی می‌توان توسط فیلترشکن‌ها سیستم فیلترینگ را دور زد و راه‌هایی برای رسیدن به سایت‌های مورد نظر پیدا کرد. گروه هدف فیلترینگ، گروه جوان و نوجوانی است که امروزه از پدر و مادرهایشان راحت‌تر می‌توانند از فیلترینگ عبور کنند و حوصله بیشتری برای این کار دارند.

● وی‌پی‌ان بومی و فیلترشکن‌ها چه تفاوتی دارند؟

در بهمن ماه۱۳۹۰ ، چندین روز پورت‌های وی‌پی‌ان و همچنین پروتکل HTTPS بسته شد و خدمات ایمیل در ایران با قطع شدن مواجه شد که باعث اعتراض برخی خبرگزاری‌های داخل ایران شد. سعید مهدیون، مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات، درباره ایمیل ملی و علت بسته شدن سرویس‌ایمیل‌هایی نظیر جی میل و یاهو در بهمن ماه ۱۳۹۰ گفت: «درباره بسته شدن این سرویس اگر هر کسی اعتراضی داشته باشد، باید به سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتقل کند؛ ولی از نظر بنده این یک فرصت حساب می‌شود و باید مردم کشور به سمت ایمیل ملی هدایت شوند. اما محمدرضا زارع، کارشناس تکنولوژی اطلاعات درباره وی پی ان‌های بومی و تفاوت آنها با فیلترشکن‌ها گفت: وی‌پی‌ان

مخففVirtual Private Network به معنی شبکه اختصاصی مجازی است. از شبکه اختصاصی مجازی برای ایجاد شبکه‌یی خصوصی بین چند کاربر مستقل از مکان جغرافیایی‌شان استفاده می‌شود. استفاده از شبکه مجازی باعث می‌شود که کاربری که به طور فیزیکی خارج از یک شبکه قرار دارد، بتواند با تونل زدن به آن شبکه با استفاده از پروتکل‌های مختلف وی‌پی‌ان از سرویس‌های آن شبکه بهره‌مند شود. عمده استفاده وی‌پی‌ان برای کاربران ایرانی، اتصال به شبکه‌های خارج از کشور برای اخذ اینترنت بدون فیلتر بود. به همین جهت جلوی پروتکل‌های مختلف وی‌پی‌ان گرفته شد و به جای آن با اخذ مجوز امکان استفاده از وی‌پی‌ان قانونی میسر شد که البته مورد استقبال قرار نگرفت. وی‌پی‌ان بومی اما تعریف دیگری دارد اما در اخبار به جای عبارت وی‌پی‌ان قانونی استفاده می‌شود. فیلترشکن‌ها دو دسته‌اند. یکسری با استفاده از پروتکل‌های وی‌پی‌انی کار عبور از فیلترینگ را انجام می‌دهند و برخی با استفاده از پروتکل‌های دیگر. در هر دو صورت ترافیک فیلتر نشده از طریق سروری در خارج از کشور به سمت کاربر هدایت می‌شود. در وی‌پی‌ان قانونی، کاربر با اتصال به سروری در داخل کشور که ترافیک آن فیلتر نشده است، به اینترنت متصل می‌شود اما به هر صورت ترافیک ورودی و خروجی این سرورها قابل رصد است. وی همچنین درباره میزان زیرساخت‌ها برای راه‌اندازی اینترنت ملی گفت: برقراری روان اینترانت ملی بیشتر از سرورهای قدرتمند، بستگی به راه‌های ارتباطی پایدار و قدرتمند دارد. سرورهایی که توان سرویس‌دهی به کاربران در زمینه‌های مختلف را داشته باشند در کشور وجود دارند. وجود زیر ساخت ارتباطی قدرتمند و فراگیر اما هنوز در هاله‌یی از ابهام است.

● اینترانت ملی به جای اینترنت شایعه است

زارع آغاز شایعه ورود اینترنت ملی به خانه‌ها را سال ۱۳۹۰ می‌داند و در این باره گفت: اینترنت ملی همان اینترانت ملی است و نخستین بار در روز سیزدهم فروردین سال ۹۰ به عنوان دروغ سیزده از طریق روابط عمومی وزارت ارتباطات مورد استفاده قرار گرفت و سوءتفاهمی ایجاد کرد که همچنان ادامه دارد. اینترنت ملی یا همان اینترانت کشوری در بسیاری از مدارس و ارگان‌های دولتی مورد استفاده قرار گرفته است. اگر اینترنت کشوری به تنهایی مورد استفاده قرار بگیرد، کاربر آن دسترسی به وب‌سایت‌ها و سرورهای خارج از کشور نخواهد داشت اما این اینترانت می‌تواند به همراه شبکه اینترنت هم مورد استفاده قرار بگیرد و چون ارزان‌تر و سریع‌تر است، دسترسی به سرویس‌های گوناگون داخل کشور را تسهیل کند. اما دکتر سعید معیدفر، جامعه‌شناس، مکانیزم‌های برخورد با اینترنت و راه‌های جایگزین را به شکل دیگری می‌بیند: به جای فیلترینگ باید از مکانیزم‌های دیگری برای مواجهه با اطلاعات غلط استفاده کنیم. باید در افزایش آگاهی‌ها، افزایش سطح اعتماد به نفس در بین گروه هدف فیلترینگ تلاش کنیم. با بالا بردن روحیه جامعه‌پذیری در بین افراد هدف آنها را در مقابل این اطلاعات بیمه کنیم. به جای کنترل‌های بیرونی باید کنترل‌های درونی را تقویت کنیم تا فرد با توجه به روحیات خودش تصمیم‌گیری کند و بتواند تفاوت میان صحیح و غلط قایل شود. آموزش گروه‌های مختلف جامعه در مدارس و دانشگاه‌ها می‌تواند خیلی کم‌هزینه‌تر از فیلترینگ باشد.

سهیل سراییان