زبان

در اوایل دهه ۱۹۷۰, اهتمام و توجه فمینیستی به جنس و جنسیت, پرسش های عقلانی فلسفی و زبانی درباره چگونگی تأثیر متقابل زبان, فرهنگ و اندیشه را رونق بخشید در اثنای دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ فرهنگ فمینیستی در امریکا و اروپا, نه فقط در فلسفه و زبان شناسی بلکه در تاریخ, نظریه ادبی, روان شناسی, سیاست و جامعه شناسی نیز به طور فزاینده ای چرخش زبانی ایجاد کرد

▪ از ام سلمه(همسر پیامبر اسلام) نقل شده است که گفت: به رسول خدا عرض کردم که چگونه است که مردان را یاد میکنی، اما از زنان چیزی نمیگویی؟ آنوقت آیه ی «إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا؛مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان عبادت‏پیشه و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه‏دهنده و مردان و زنان روزه‏دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنانی که خدا را فراوان یاد می‏کنند خدا برای [همه] آنان آمرزشی و پاداشی بزرگ فراهم ساخته است(احزاب آیه ی ۳۵)»*

▪ زبان و جنسیت چگونه در هم تأثیر می‏کنند؟ این سؤال را می‏توان، سؤال از تفاوت جنسی کاربرد زبان دانست. جنس‏ها چگونه سخن می‏گویند؟ ما چگونه درباره جنس‏ها سخن می‏گوییم؟ و آیا این الگوها را می‏توان یا باید تغییر داد؟

در زبان انگلیسی که ضمیر برای جنس مذکر و مؤنث متفاوت است، هنگامی که ضمیر را برای انسان - فارغ از جنبه‏های جنسیتی- به کار می‏برند، از ضمیر مذکر استفاده می‏کنند. همین کاربرد عیناً در زبان عربی نیز وجود دارد و ضمیرهایی چون «هو» یا «هُم» را برای یک انسان یا مجموعه‏ای از انسان‏ها به کار می‏برند. امّا در زبان فارسی که در کاربرد ضمیر، اسم اشاره و اسمای جنس هیچ فرقی میان جنس مذکر و مؤنث نیست، چنین مسئله‏ای مطرح نمی‏شود. فمینیست‏های ایرانی برای نشان دادن تأثیر مردسالاری بر زبان فارسی، به نشانه‏ها و مصادیق دیگری اشاره می‏کنند و مثلاً تعابیر جوانمردی، مردانگی و… را شاهد می‏آورند. به هر حال، نویسندگان فمینیست این گونه کاربردهای جنسیتی در زبان را نشان از فرهنگ مردسالاری می‏دانند

از جنبه زبانی، مردان، فاعل و زنان، مفعول و منفعل‏اند. مردان بر نهادهایی که زبان را کنترل می‏کنند، تسلط دارند مثل مدارس، کلیساها، نشریات و قوای مقنّنه. این در حالی است که هم پسربچّه‏ها و هم دختربچّه‏ها، زبان مادری را در دامان مادر می‏آموزند.

▪ در اوایل دهه ۱۹۷۰، اهتمام و توجه فمینیستی به جنس و جنسیت، پرسش‏های عقلانی فلسفی و زبانی درباره چگونگی تأثیر متقابل زبان، فرهنگ و اندیشه را رونق‏بخشید. در اثنای دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ فرهنگ فمینیستی در امریکا و اروپا، نه فقط در فلسفه و زبان‏شناسی بلکه در تاریخ، نظریه ادبی، روان‏شناسی، سیاست و جامعه‏شناسی‏نیز به طور فزاینده‏ای چرخش زبانی ایجاد کرد. دانشمندان با دیدگاه‏هایی بسیار متفاوت، اظهار داشتند که زبان و به‏طور کلی، گفتار یا نوشتار، روابط و هویت‏های جنسیتی را به وجود می‏آورد و از امتیاز مردانه و حق انحصاری گرایش به جنس مخالف، حمایت می‏کند. در خارج از دانشگاه نیز زبان به‏طور عمده در ابحاث جنسیتی بروز یافت. نشریات پرتیراژ از سخن گفتن جنس‏ها با زبان‏های متفاوت گزارش دادند؛ روزنامه‏نگاران از نظارت فمینیستی نسبت به استفاده از کلمات شکایت می‏کردند؛ فعالان حقوق ضد جنس‏گرا و همجنس‏گرا اصطلاحات جدید، مثل جنس‏گرایی یا ترس از همجنس را وضع کرده یا اصطلاحات مهجور را تجدید کردند

▪ از آنجا که در مباحثات زبانی - جنسیتی، افرادی با تصورات متفاوت از زبان و جنسیت شرکت دارند، لذا در این مباحث به طور خلاصه سه نوع تلاش جدید مطرح می‏باشد: سنت انگلیسی - امریکاییِ تجربه محور، نظریه‏پردازی روانکاوی از سوی فیلسوفان و زبان شناسان فرانسوی، و کار بر روی گفتمان و ساختار جنسیتی از سوی فیلسوفان و دیگر نظریه پردازان فمینیست در تحقیقات ادبی و فرهنگی.

▪ آیا ممکن است گروهی بتوانند تغییرات زبانی مطلوب و تغییرات اجتماعی مناسب را ایجاد کنند؟ و آیا باید آن‏ها چنین کاری انجام دهند؟ تاریخ نشان می‏دهد که امکان بعضی قاعده سازی‏ها وجود دارد، اما در حوزه هایی محدود .این بدان معنا نیست که تفوق اجتماعی موجب برتری یک زبان نمی‏شود یا به این معنا نیست که تغییر اجتماعی در اثر تغییرات زبانی، ممکن نیست بلکه می‏خواهیم بگوییم کنترل کامل کاربرد زبان (و در نتیجه کنترل کامل الگوهای اندیشه و عمل که زبان در اختیار می‏گذارد) فقط یک کابوس و رؤیاست نه یک امکان واقعی و همان‏طور که بسیاری از متفکران فمینیست یادآوری کرده‏اند، راه‏حل‏های سریع زبانی برای جنس‏گرایی و ناهمجنس‏گرایی صرفاً یک آرزوی غیر عملی است.

مریم نصر اصفهانی

معنای متن،نصر حامدابو زید، مرتضی کریمی نیا،طرح نو،ص۲۰۷

فمینیسم و دانش های فمینیستی(فصل هشتم)