اجماع همگرایان

دکتر ساسان شاه ویسی, کارشناس اقتصادسیاسی و استاددانشگاه تهران, معتقداست نفی سلطه گری از سوی اعضای جنبش عدم تعهدمهمترین مانع بر سر راه جاه طلبی کشورهای استعمارگر است

جنبش غیرمتعهدها در سال ۱۹۶۱ میلادی با حمایت فیدل کاسترو و مارشال تیتو در کنفرانسی که در یوگسلاوی سابق برگزار شد، اعلام موجودیت کرد.

اما ایران تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، قادر به عضویت در این جنبش نبود، چرا که دل در گرو غرب و به ویژه ایالات متحدداشت و این رویه در تضادبا اهداف و اصول جنبش عدم تعهدها بود. اما با پیروزی انقلاب، دکترین "نه شرقی و نه غربی" امام خمینی به استراتژی جنبش عدم تعهدبسیار نزدیک شد. از این رو کشورمان به طور رسمی در جریان برگزاری ششمین نشست سران این جنبش در سال ۱۹۷۹ میلادی به عضویت جنبش عدم تعهددرآمد.

● استقلال و موانع

جنبش عدم تعهدبسیار تلاش کرده تا مسیر سیاست استعمار زدایی را هموار کند. این سیاست اصولی باعث شده بسیاری از ملت های در بنداستعمار آسیایی و آفریقایی به استقلال برسند. اما با وجوداین که دو سوم اعضای سازمان ملل عضو این جنبش اند، متأسفانه جنبش عدم تعهدچنان که بایدو شایدنتوانسته در صحنه گردانی سیاست به ایفای نقش بپردازد. در حقیقت عوامل بیرونی و درونی سازمان، موانعی را در جهت تحقق اهداف و ایده های آن ایجادکرده اند. از جمله موانع درونی بر سر راه این جنبش می توان به جناح بندی های داخلی، ترکیب ناهمگون اعضا، حس ناسیونالیستی، فقدان ضمانت اجرایی مصوبات و عدم تصمیم گیری بر اساس اتفاق آرا اشاره کرد.

● راهکارها در شرایط کنونی

با توجه به ظرفیت بالفعل و بالقوه کشورهای عضو، این جنبش می توانددر زمینه های زیر نقش فعال و سازنده ای در عرصه بین الملل داشته باشد:

۱) بیش از نیمی از اعضای سازمان ملل متحدرا کشورهای عضو جنبش عدم تعهدتشکیل می دهندو این جنبش می تواندفراکسیونی بسیار قوی و نیرومندرا در مجمع عمومی سازمان ملل به وجودآوردو از این طریق بر انگیزه های اعضای دایمی شورای امنیت تأثیر بگذارد.

۲) از نظر اقتصادی نبض اقتصادو مواداولیه آن و همچنین بازار مصرف تولیدات نظام سرمایه داری در اختیار اعضای جنبش عدم تعهداست. از این منظر نیز جنبش می تواندبه طور غیرمستقیم بر تصمیم های سیاسی و یک جانبه مجامع بین المللی که اهداف ویژه ای را دنبال می کننداثر بگذارد.

۳) عرصه بین المللی عرصه کشاکش و تعارض منافع دولت ها است. چالش های بین المللی بحران های گوناگونی را به دنبال دارند. کشورهایی که از نظر سیاسی و اقتصادی نیرومندندبا کمترین هزینه بحران های یادشده را به خارج از مرزهای خودهدایت می کنند. کشورهای غیرمتعهدبیش از کشورهای دیگر زمینه و بستر مناسبی برای پذیرش افزایش و پویش این بحران ها شده اند. اعضای جنبش عدم تعهداگر به اصول جنبش و آرمان های مشترک آن وفادار باشندمی تواننداز رشدو انتقال بحران به داخل مرزهای خودجلوگیری کنند.

پراکندگی غیرمتعهدها در تأثیر گذاری قابل انتظار و مطلوب بر تحولات این عرصه نوظهور نشانه خوشایندی به شمار نمی رود. حجم، میزان و تراکم جنبشی که دومین مجمع بین المللی پس از سازمان ملل به شمار می رود، این انتظار را منطقی می نمایدکه ضریب نفوذ و اثر بخشی غیرمتعهدها، بایستی بیش از این تقویت شود. با وجودبرخی اختلاف سلیقه ها و تفاوت دیدگاه ها اکنون این تهدیدجدی تر مطرح می شودکه جنبش عدم تعهدتنها نامی در عرصه بین المللی را یدک می کشدو اثری بر رویدادهای جهانی ندارد.

کشورمان ضمن تعهدبه اصول ابتدایی غیرمتعهدها، همواره این ضرورت را مطرح نموده که "روزآمدسازی،" نیازی راهبردی برای غیرمتعهدها است. برگزاری اجلاس ها و نشست هایی با محوریت این موضوعات، گامی است که می توانداز رهرو اجلاس شانزدهم سران عدم تعهدتقویت شود.

● اجماعی برای تعقیب اصول مشترک

اجماع بالغ بر ۱۲۰ کشور عضو عدم تعهدکه بخش عظیمی از جهان را دربرمی گیرندو تأثیر آن بر ارزش های جهانی و نگاه چاره جویانه آن به مهمترین چالش های فراروی جامعه بشری، اهمیت جنبش عدم تعهدرا برجسته تر کرده است. از طرف دیگر تنوع سلایق و نظام های سیاسی گردهم آمده تحت نام یک جنبش و تعقیب اصول مشترک سیاسی و اقتصادی توسط آنها خودنشان دهنده اهمیت وحدت جامعه جهانی پیرامون ارزش های واحداست. در این میان وفاق عام کشورهای عضو در نفی سلطه گری و سلطه پذیری از جمله مهمترین عواملی بوده که موجب شده این کشورها علیرغم برخی افتراق آرا، دور هم گردآمده و برای تحقق این آرمان ها تلاش کنند.

بایدیادآور شدسابقه کشورمان به عنوان یکی از کشورهای مستقل عضو در نفی سلطه قدرت های استعماری موجب شدتا در تیر ماه ۸۸ و طی جریان اجلاس پانزدهم سران، ریاست ایران بر جنبش و میزبانی شانزدهمین نشست سران عدم تعهدبا اجماع به تصویب برسدکه این مهم بسترساز تحولی راهبردی در سابقه برگزاری پانزده دوره اجلاس سران جنبش عدم تعهدگردیده است.

مهمترین فرصت برای میزبانی ایران به عنوان ریاست جنبش عدم تعهددر پرداختن به اجزا و مفادسندتهران در سه فصل عمده زیر خلاصه می شود:

فصل اول: آخرین مواضع جنبش در خصوص مسایل بین المللی، نقش و جایگاه جنبش و روش های آن، حقوق بین الملل، حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات، عدم تهدیدیا توسل به زور، فرهنگ صلح و گفت وگوی میان تمدن ها، مذاهب و فرهنگ ها، مقابله با توهین به ادیان، حق تعیین سرنوشت و استعمار زدایی، اعلامیه هزاره و نتایج اجلاس های عمده سران و کنفرانس ها، اصلاحات ساختاری سازمان ملل ، ارتباط میان ارگان های اصلی سازمان ملل، انتخاب دبیر کل سازمان ملل، موضوع نمایندگی متناسب و افزایش اعضای شورای امنیت، شورای حقوق بشر، فعالیت های تحکیم صلح بعداز منازعات و عملیاتی نمودن کمیسیون تحکیم صلح.

فصل دوم: بندهایی در خصوص خاورمیانه (روندصلح، سرزمین اشغالی فلسطین از جمله بیت المقدس شرقی، باقیمانده زمین های اشغالی در جنوب لبنان و اقدامات تجاوز کارانه در قبال این کشور)، آفریقا (آنگولا، مجمع الجزایر چاگوس، لیبی، سومالی، سودان)، آسیا (افغانستان، عراق، کویت و سوریه) و آمریکای لاتین و کشورهای حوزه دریای کاراییب.

فصل سوم: کشورهای کمتر توسعه یافته، کشورهای در حال توسعه محصور در خشکی، کشورهای در حال توسعه با درآمدمتوسط، تجارت، همکاری جنوب–جنوب، مهاجرت بین المللی و توسعه، آب، بحرالمیت، دریای کاراییب، انرژی، حقوق بشر و آزادی های اساسی و مبارزه با قاچاق موادمخدر و فساد.

بدین ترتیب کشورمان به عنوان رییس فعلی جنبش عدم تعهدطی دوران ریاست ۳ ساله خویش بر دومین سازمان بین المللی بزرگ جهان پس از سازمان ملل متحد، نقش مؤثری بر هدایت فعالیت های این جنبش ایفا خواهدکرد.