بسته های وارداتی غرب در قالب علوم انسانی

دانشگاه اسلامی شایسته نظام اسلامی است

« باید مغزهای متفکر استاد و دانشجوی ما بسیاری از مفاهیم حقوقی، اجتماعی و سیاسی را که شکل و قالب غربی آنها در نظر بعضی مثل وحی منزل است و نمی شود درباره اش اندک تشکیکی کرد در کارگاه های تحقیقاتی عظیم علوم مختلف حلاجی کنند. این جزمیت ها را بشکنند و راه های تازه ای پیدا کنند »

این هشدار توسط رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در برهه ای مطرح می شود که علوم، دانش و تکنولوژ ی وارداتی به سوی کشور سرازیر شده و بدون هیچ فیلتر و دروازه بانی صرفا ترجمه و مصرف می شود.

با پیوند علم و ابتذال در عرصه جهانی و رخنه سلطه در قالب واژه ها، اصطلاحات و تعاریف علمی، علم و ظلم و چپاول با فرمول های نظری و عملی به خورد کشورهای جهان در حال توسعه داده می شود.

از همین رو وجود یک فیلتر و بازدارنده، بسیار مناسب و ضروری تلقی می شود تا بتواند افکار و اهداف و ایده آل ها حتی علوم ساخته غرب را بدون بازتعریف صرف، به نفع نظام کشور هدف تبیین و بررسی کرده و آن را با معیارها و چارچوب های دقیق به بستری برای رشد و ارتقای نسل جوان و جامعه جوان کشور تبدیل کند.

آیت الله جوادی آملی این مهم را همان بحث اسلامی شدن دانشگاه ها می داند و آن را مستلزم آموختن دانش اسلامی معرفی کرده و عقیده دارد: دانشگاه باید برای اسلامی شدن بجای طبیعت شناسی که لاشه علم را

در بر می گیرد خلقت شناسی را به دانشجویان آموزش دهد تا با حقیقت علم آشنا شوند .

متاسفانه امروز آن چه در کتب دانشگاهی است لاشه علم است، در حالی که دانشگاه ها باید فضای دانش که عنصر محوری دانشگاهها است را نورانی کنند و جهان را از منظر خلقت نگاه کنند . دانشجو را دانش می پروراند، علمی که اکنون در دانشگاه است، علم لاشه است، این علم، خودش حرکت ندارد تا چه رسد که دانشجو را بخواهد به حرکت درآورد.

این گزارش با تاکید بر ضرورت اسلامی شدن دانشگاه ها و آسیب شناسی از این محیط علمی فرهنگی تاکید دارد.

● فضای طالبانی در دانشگاه ایجاد نکنیم

آنچه در باب اسلامی شدن دانشگاه ها مطرح می شود در درجه نخست عرضه علم و دانش در فضایی دوستانه اما با رعایت اصول اخلاقی و اسلامی است و این شرایط نباید مسئولان و برنامه ریزان دانشگاهی را به سوی سیاست گذاری های خشن سوق دهد.

مهدی عباسی مهر دبیر تشکیلات دفتر تحکیم وحدت در همین زمینه در گفتگو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: دانشگاه باید فضایی باشد که در جهت پیشبرد اهداف اسلام ناب محمدی(ص) قدم بردارد و به نوعی روح اسلام به معنای واقعی کلمه در تمام فنون و اندیشه و افکار ما جای بگیرد .

وی با ابراز تاسف از برخی رفتارهای نادرست در این باب اظهار می کند: امروزه متاسفانه خیلی ها از لفظ اسلامی شدن برای منافع شخصی و حزبی خودشان استفاده کرده و این لفظ را مورد آماج خود قرار داده و به شدت افکار عمومی را برعلیه آن می شورانند. اما آنچه که لازمه مجموعه های دانشجویی و مجموعه هایی که به نوعی مرتبط با دانشگاه هستند این است که به طور کامل تشریح کنند منظور از اسلامی شدن دانشگاهها چیست. منظور اکثر علما در مورد اسلامی شدن این نیست که یک فضای طالبانی و خفقان در محیط دانشگاه ایجاد کنیم .

طبیعی است که علوم غربی به شدت به سمت سکولاریزه کردن جامعه پیش می روند و به نوعی می شود گفت می خواهند جامعه از دین و وحدانیت فاصله بگیرد.

این فعال دانشجویی در تشریح این مطلب اضافه می کند: امروزه علوم انسانی بصورت بسته های کاملا وارداتی در دانشگاه در حال تدریس است و هیچ سر و سری با روحیه ایرانی اسلامی ما ندارد و بطور بسیار فاجعه آمیزی شکافی بین نسل امروزی و نسلهای گذشته ایجاد کرده است.

● علوم انسانی در راستای پیشبرد اهداف انقلاب

وقتی حرف از اسلامی شدن دانشگاهها به میان می آید این است که علوم انسانی ما در راستای پیشبرد اهداف والای انقلاب اسلامی و اسلام حقیقی گام بردارد و باعث شود که خلقیات ، رفتار و عملکردهای ما در اجتماع همگی از روحیه اسلامی تاثیر بگیرد و به نوعی چنین رفتاری را باید

فرهنگ اسلامی بنامیم، چرا که شاکله اصلی بحث فرهنگ ما برمی گردد به علوم انسانی و مولدهای علوم انسانی که امروزه حوزه ها و دانشگاهها هستند.

دبیر تشکیلات دفتر تحکیم وحدت در مورد استفاده از دروس و کتب دینی در جهت اسلامی شدن دانشگاه تصریح می کند: طبیعی است وقتی رسانه های غربی و علوم انسانی غربی اینطور جدی دارند وارد افکار و اندیشه ها و عملکرد و فرهنگ تمام طبقات جامعه می شوند باید علوم انسانی و فرهنگ اسلامی ما هم پاسخگوی نیازها باشد تا بتواند آن را جبران کند .

وی می گوید: اگر ما به این بحث توجه نکنیم و فقط محدود شویم به یکسری کتاب و مسایل سطحی نتیجه اش همان چیزی می شود که امروز در دانشگاهها و علوم انسانی شاهدش هستیم. وقتی حرف از اسلامی شدن دانشگاهها به میان می آید این است که برویم به سمت فلسفه اسلامی و آن را نسبت به فلسفه غربی تقلید کنیم.

● شان علوم انسانی باید رعایت شود

به اعتقاد کارشناسان بازبینی علوم انسانی زیربنای اسلامی شدن دانشگاه ها است. چرا که اگر بتوان مکتب اسلام را در خلال برنامه های دانشگاهی جای داد به طور حتم با مشکل مواجه نخواهیم شد اما صرف آموزش مکاتب غربی با ظاهری اسلامی تهدیدی برای نسل آینده و فرهنگ جامعه است .

حجت الاسلام حمید احمدی مدیر گروه معارف دانشگاه صنعت آب و برق نیز با اشاره به ضرورت اصلاح و درمان بیماری علوم انسانی به عنوان یکی از کارکردهای اسلامی شدن دانشگاه ها می گوید: در اصلاح و بازبینی علوم انسانی همیشه افراط و تفریط وجود داشته است در حالی که نیاز به یک تحول نظام مند با حفظ ارزشها و معیارهای دینی داریم، به طوری که باید شان علوم انسانی را رعایت کنیم .

این عضو هیات علمی دانشگاه با تاکید بر اینکه این ضعف اساسی در علوم نیاز به تجدید نظر دارد در گفت و گو با گزارشگر کیهان تصریح می کند: آنچه ما در کشور با عنوان علوم انسانی می شناسیم یا بر پایه مبانی عمیق اسلامی است و یا خواستگاه غربی دارد.

وی می گوید: اکثر شاخه های هنر و برخی رشته ها تلفیقی است از این دو، مثل علوم اخلاقی و تربیتی.علوم انسانی چه غربی باشد و چه اسلامی از نظر جایگاه بهره گیری شانی دارد که باید رعایت شود .

مدیر گروه معارف دانشگاه صنعت آب و برق در ادامه می گوید: وام گرفتن صرف از مکاتب غربی ترویج سکولاریسم در جامعه است،این در حالی است که نگاه اسلام به مسایل اجتماع و انسان بسیار کامل تر و جامع تر از دیگر مکاتب غربی است.

● علوم غربی در پوشش اسلامی

تقریبا اغلب جامعه دانشگاهی بر این نظرند که برخی از علوم دانشگاهی مانند حقوق، نظریه های جامعه شناسی و سیاسی از علوم غربی نشات گرفته اند که با ظاهری اسلامی در دانشگاه های کشورمان تدریس می شوند.

در حالی که این موضوع زنگ خطر برای جامعه ای است که رهبران آینده آن با این علوم تربیت و آماده می شوند .

بدون شک ریشه بسیاری از نابسامانی های فکری، علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و دلیل عمده کژرفتاری های برخی از افراد در جامعه استفاده از ابزار و تکنولوژ ی غرب بدون ایجاد بستر و شرایط استفاده از آن و به تعبیری بدون رعایت و اجرای ملزومات فرهنگ سازی است.

پذیرفتن بی چون و چرای افکار وارداتی غرب و به عبارتی استحاله فکری و فرهنگی و از دست دادن هویت اصیل دینی و فرهنگی بزرگترین خطری است که می تواند جامعه ایرانی را تهدید کند .

● اساتید و مدیرانی که پرورش می دهیم

دانش وارداتی و رفتارهای متعاقب آن نیازمند قالب هایی است که بهترین منشا آن بی هیچ تردیدی جز دین نیست و همین دلیل متقن و قاطعی است تا نقش حوزه و نیاز جامعه به آن منطقی تر به نظر برسد .

اما تلفیق علوم روز با اصول دینی و اسلامی نیازمند مدیریت و تدبیر دقیق و کار کارشناسی شده همه جانبه است.

حجت الاسلام و المسلمین درخشان پور استاد حوزه و دانشگاه به گزارشگر کیهان می گوید: اصلاح مدیریت دانشگاه ها مهمترین عامل تحولی است که دانشگاه ها نیازمند آن در بخش های معنوی هستند . در درجه نخست باید مدیریت های معنوی و اهل معنا به کار گمارده شوند، چرا که حضور مدیران با تقوا تاثیر مثبتی بر فضای دانشگاه خواهد داشت . بعضا دیده می شود مدیریت ها افراد مثبتی هستند اما چندان توجهی به تقوا و اعمال آن در فضای دانشگاه ندارند، در حالی که می بایست با اقدامات اساسی نقش های کلیدی معاونت ها و مسئولان را از افرادی برگزید که به مفاهیم اسلامی در دانشگاه ها توجه دارند .

این استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به توصیه حضرت علی (ع) به مالک اشتر در انتخاب مدیران که به تقوا و معنویت توجه داشتند، می گوید: باید توجه داشت که از میان افراد نخبه اشخاصی انتخاب شوند که تربیت صحیح مفاهیم دینی را در بین مردم نهادینه کنند. امر بعدی شناسایی افراد مناسب از دوران دبیرستان و نخبه های باتقوا است تا مقدمات پرورش مدیران کارآمد و با تقوا برای نقش های کلیدی در آینده فراهم شود.

عباسی مهر نیز ضرورت نقش اساتید در عرصه اسلامی شدن دانشگاهها را این چنین توصیف می کند: بعضی از اساتید و نخبگان علوم انسانی ما فارغ التحصیلان غرب هستند و طبیعتا درس آموخته در آن عرصه بوده اند. بعضی از مراکز علمی در کشور داریم که ترکیبی از حوزه و دانشگاه است و اهداف والای اسلامی در چهارچوب نرم افزار بسیار قدرتمند آکادمیک است که نتیجه آن فارغ التحصیلان بسیار مؤثر برای جامعه بوده است. طبیعتا بعضی از اساتید ما می توانند از تجربه نرم افزاری خودشان استفاده کنند و بعضی دیگر می توانند با تجربه اندیشه محور خودشان در این زمینه سودبخش باشند. ترکیب این دو نتیجه اش می شود بحث جنبش نرم افزاری در عرصه علوم انسانی و سایر عرصه ها در دانشگاه که می تواند مولد حرکت مؤثر اسلامی شدن دانشگاهها باشد تا اینکه ما در آینده نزدیک شاهد اسلامی شدن دانشگاهها باشیم .

وی در مورد نقش مهم دولت در این زمینه خاطرنشان می کند: به واسطه اینکه بسیاری از تصمیم گیریها در این زمینه به شورای عالی انقلاب فرهنگی بر می گردد و اینکه ریاست این شورا زیر نظر شخص آقای رئیس جمهور است، طبیعتا حمایت جدی دولت می تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد. منتهی این امر بستگی دارد به نظرات کارشناسی عمیق بعضی از چهره هایی که شناخت کامل نسبت به اسلامی شدن دانشگاهها دارند. دولت می تواند از لحاظ سخت افزاری حمایت داشته باشد چون یکی از اصول این حرکتها سخت افزار است البته حمایتهای جدی فقط خاص دولت نیست بلکه مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه هم می توانند در این عرصه نقش آفرینی کنند.

وی ر ادامه می گوید: البته موفقیت طرح اسلامی شدن دانشگاه ها زمانی عملی می شود که دانشجو توجیه شود که اصلاح نیاز است و درک کند که پویایی بیشتر حاصل چنین تغییری خواهد بود.البته سلسله جلساتی به منظور

شفاف سازی نیاز است تا دانشجویان بدانند که به چه دلیل باید وارد این عرصه شوند و آن را بپذیرند.

این استاد حوزه و دانشگاه معتقد است که فارغ التحصیلان علوم انسانی هم می بایست لزوم اصلاح ساختاری در رشته های مربوطه را درک کنند،چون دراین صورت دولت می تواند با آسودگی خاطر حمایت دانشجویان را داشته باشد.

اسلامی شدن دانشگاه ها و اصلاح منابع علوم انسانی و ترجمه ای معضلی است که سال ها جامعه دانشگاهی کشور را با تأمل مواجه کرده است .

روندی که بهبود آن بی شک مستلزم اصلاح ساختارهای موجود در ششنظام آموزشی کشور است.

اما آیا به راستی مجلس شورای اسلامی، اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، مسئولان نظام آموزشی کشور و جامعه دانشگاهی تاکنون اقدام درخوری در این راستا انجام داده اند؟

ریشه بسیاری از نابسامانی های فکری، علمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و دلیل عمده برخی کژرفتاری ها در جامعه استفاده از ابزار و تکنولوژی غرب بدون ایجاد بستر و شرایط استفاده از آن و به تعبیری بدون رعایت و اجرای ملزومات فرهنگ سازی و پذیرفتن بی چون و چرای افکار وارداتی غرب است.

به عبارتی استحاله فکری و فرهنگی و از دست دادن هویت اصیل دینی و فرهنگی بزرگترین خطری است که می تواند جامعه ایرانی را تهدید کند .

برهمین مبنا دانش وارداتی و رفتارهای متعاقب آن نیازمند قالب هایی است که بهترین منشأ آن بی هیچ تردیدی جز دین نیست و همین دلیل متقن و قاطعی است تا نقش حوزه و نیاز جامعه به آن منطقی تر به نظر برسد .

● مقابله با ناتوی فرهنگی با اصلاح منابع

به اعتقاد کارشناسان دستیابی به خودباوری فرهنگی نیازمند اصلاحاتی در الگوها و منابعی است که به آنها مراجعه می کنیم و تا هنگامی که این منابع خود دچار خلا باشند برداشت ها نیز با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد بود همانطور که ضمانت اجرایی برای اعمال برداشت ها و تصورات شکل گرفته نمی توان قایل بود.

دکتر لاله افتخاری عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی ضمن تاکید بر عزم ملی برای مقابله با ناتو و تهاجم فرهنگی در گفت و گو با خبرنگار سرویس گزارش کیهان تصریح می کند: همانطور که مقام رهبری فرمودند در حال حاضر علاوه بر تهدیدات و تحریم ها علیه ملت ایران یک نوع ورود فرهنگی هم وجود دارد، می بینیم که در همه عرصه ها این مساله بارز است به ویژه در دانشگاه ها که تحت تاثیر علوم ترجمه ای هستند.

با مشاهده این نوع رفتارها متوجه خواهیم شد که فرهنگ بیگانه و نکات منفی غربی وارد شده و این کار انجام گرفته و نوعی استحاله بر فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی حاکم شده است.

بنابراین در حال حاضر برای مقابله و اصلاح این فرهنگ و علوم ترجمه ای نیاز به هم اندیشی، حمایت و نظارت هست تا همانطور که طی ماه های اخیر عزم مسئولان در دولت و مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی بر اصلاح منابع علوم جزم شده است به همان اندازه دانشجویان و مردم هم می بایست تلاش کنند تا با یک اجماع محکم و قوی این کار انجام شود.

این نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی همچنین یادآور می شود: کتب و منابع علوم انسانی باید اصلاح و مطابق با فرهنگ ایرانی اسلامی باشد، در واقع یکی از مهمترین عوامل گسترش فرهنگ اصیل ایرانی و فحوای اسلامی منابع علوم انسانی خودی و نه ترجمه ای است.

وی می گوید:همانطور که دین اسلام علاوه بر اینکه عامل ماندگاری فرهنگ اصیل ایرانی است، الگوی مناسبی برای مقابله با تهاجم فرهنگی و ناتوی فرهنگی قلمداد می شود بنابراین همه مسئولان باید برای گسترش فرهنگ اسلامی و ایرانی، به صورت عملیاتی کار کرده و این مقابله نوعی جهاد اکبر است که مسئولان باید نظارت دقیق داشته باشند تا انحرافی در این مسیر رخ ندهد.

● ۱۰ سال گذشت!

اما این اظهارات اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس دانشجویان را راضی نمی کند و آنها را همچنان بر این عقیده راسخ می کند که سیستم آموزشی کشور نیازمند تغییرات مبنایی و بنیادی است.

همانطور که علی جوادی دبیرکل اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان تغییرات مبنایی در سیستم آموزشی کشور را جزء مطالبات دیرینه دانشجویان می داند و در گفت و گو با گزارشگر کیهان در این زمینه حرف های زیادی دارد.

وی می گوید: انتقاد مبنایی که به نظام آموزشی دانشگاهی وارد است ریشه آن به زمان انقلاب فرهنگی بازمی گردد که بحث اسلامی شدن دانشگاه ها مطرح شد اما متاسفانه مبنایی و اصولی تبیین نشد . همانطور که ۱۰ سال از فرمایش رهبری در خصوص جنبش نرم افزاری می گذرد و هنوز تغییرات ساختاری صورت نگرفته است بلکه فقط چند واحد درسی اضافه کرده ایم و نتوانسته ایم به جزئیات دیگر که کیفیت کتب و محتوا است بپردازیم .

وی معتقد است: تا زمانی که ساختارهای فرهنگی ارتباطی با هم ندارند، واحدهای معارف و مفاهیم قرآن به عنوان زنگ تفریح و دروس حفظی معدل آور دیده می شوند مشکلات ساختاری همچنان وجود خواهد داشت.

این فعال دانشجویی عقیده دارد: در طراحی سیستم آموزش از دوران ابتدایی تا دانشگاه و حتی کنکور که حلقه واسطه این دو نظام آموزشی است باید محوریت اسلامی ملاک قرار گیرد که در حال حاضر و با این وضعیت اثرگذاری وجود نخواهد داشت .

ناگفته نماند بهترین حوزه مدیریت فرهنگ عمومی، بسترسازی برای حوزه های مردمی فرهنگی است تا قدرت انجام امور فرهنگی را داشته باشند. همان افرادی که سال ها تجربه دارند در مسجد محل خود موثرترین فعالیت های قرآنی را ایفا کنند و به تنهایی بار فرهنگی را بردوش بگیرند.

● ناآگاهی از نیازها

صاحبنظران و اندیشمندان همگی بر این اتفاق نظرند تا زمانی که نیاز جامعه خودمان را نشناسیم و از عوامل رشد و تعالی جامعه بی اطلاع باشیم باید از دستاوردهای دیگر کشورها استفاده کنیم و با دست خودمان موجبات تغییر الگوی زندگی و تضعیف و انحطاط اصول دینی و اخلاقی را فراهم کرده ایم. ضمن آنکه به نوعی تسلیم استعمار علمی و فرهنگی دیگران شده ایم.

جواد درویش دیگر دانشجویی است که با تاکید این مقوله مشکلات دانشگاه و علوم انسانی بومی و اسلامی را حاد می داند.

این عضو بسیج دانشگاه صنعتی شریف به گزارشگر کیهان می گوید که اگر علم را به کشتی تشبیه کنیم، علوم دینی ناخدای این کشتی ومغز متفکر پیکره تمام علوم است. یعنی همان چیزی که به تعبیر رهبر معظم انقلاب، »جهت« را تعیین می کند و علم را کنترل می کند که به بیراهه نرود و مثل دنیای امروز غرب، عامل فساد وخونریزی و تباهی نشود . البته درمان این نوع بیماری علوم انسانی نیاز به یک شک عمیق دارد. باید یک جراحی گسترده در حوزه علوم انسانی انجام شود و تحولی اساسی رخ دهد. اما متاسفانه در برخورد با علوم انسانی همیشه افراط و تفریط وجود داشته است در حالی که نیاز به یک تحول نظام مند، با حفظ ارزشها و معیارهای دینی داریم.

دکتر محمود توسلی مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی تهران هم عمده ترین عامل اسلامی شدن دانشگاه ها را اصلاح فضای دانشگاه ها در کنار تقویت رشته های علوم انسانی و داشتن نگاه دینی به علوم و امور عنوان می کند.

وی در این خصوص به خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: توجه به علوم انسانی و تقویت آنها همچنین جذب نخبگان در این رشته های مهم دانشگاهی می تواند تا حدودی فضا را به سمت اسلامی کردن دانشگاه ها سوق دهد.

وی می گوید: البته دیگر ابعاد مورد توجه در اسلامی کردن دانشگاه ها مسلط بودن به علوم انسانی و تقویت آنها همچنین داشتن نگاه دینی به کشفیات علم است. البته توجه به فضای دانشگاه ها و ارتباطات میان اساتید و دانشجویان از جمله ضرورت های اسلامی شدن دانشگاه ها به شمار می رود.

این عضو هیات علمی دانشگاه عقیده دارد که در خصوص اصلاح فضای دانشگاه ها متاسفانه غفلت هایی شده است.

توجه به فریضات از جمله برپایی نماز و امور دینی در دانشگاه ها ضروری است اما بعضا دیده می شود زمان کلاس ها، همایش ها و سمینارها با وقت نماز هماهنگ نیست در حالی که باید این مورد اصلاح شود تا در آینده ای نزدیک بتوانیم به سمت اسلامی شدن دانشگاه ها حرکت کنیم.

● قصور حوزه، دانشگاه و دانشجو

نقش دانشگاه، تولید فکر و اندیشه و انتقال مفاهیم علمی به جوانانی است که به منظور بهره گیری از علوم و دانش روز دانشگاه را پناه و مامن قرار داده اند.

اما برخی علل همچنان وجود دارد که به تعبیری اسلامی شدن دانشگاه ها را با تاخیر مواجه کرده است.

سید محمد بیاتیان دبیر سابق تحکیم وحدت، قصور را از جانب اساتید و دانشگاهیان قلمداد می کند و البته اهمال برخی از حوزویان را نیز منکر نمی شود .

وی در بیان علت اظهاراتش به خبرنگار سرویس گزارش کیهان می گوید: حضور اساتید در دانشگاه ها با تفکرات غربی موجب شده که طی ۱۰ سال اخیر نه تنها به سمت اسلامی شدن دانشگاه گامی برداشته نشود بلکه حتی در مواردی شکاف میان این دو شدت یافته است. در واقع وحدت میان حوزه و دانشگاه به آسانی می تواند روابط میان این دو نهاد را قوت بخشیده و در مواردی که علم به تنهایی قادر به حل مسایل نیست دین را به کمک بطلبند و تا زمانی که این ارتباط برقرار نشود نمی توان ادعای پیشرفت داشت .

بیاتیان البته توجه به این نکته را لازم می داند که فقط حضور دلسوزان نظام و دو قطب دانشگاه و حوزه با توجه به منویات رهبری که چراغ راه خوبی برای آینده است می تواند کارگشا و کلید رفع هرنوع شائبه جدایی حوزه ودانشگاه باشد.

وی همچنین به دینداران دانشگاهی و دین شناسان جامعه توصیه می کند تا در عرصه نظر و عمل گامهای بلند و استواری بردارند و چهره روشن و کارآمد دین را برای جهانیان عرضه و معرفی نمایند.

دانشگاهها با بهره گیری از هدایت دینی و استفاده از پیش فرضهای دینی، می توانند به تعاملی دو سویه با حوزه که نتیجه اش تفاهم و نزدیکی این دو جریان است، دست یابند .

پریسا جلالی