خویشتن داری در اوج غریزه

ماه مبارک رمضان ،بهترین فرصت است برای تمرین خویشتن داری . صفتی که در صورت برخورداری از آن از گناهان و خطاها دور بوده و زندگی مان با سلامت طی می شود.
دانشمندان، یکی از عوامل موفّقیت …

ماه مبارک رمضان ،بهترین فرصت است برای تمرین خویشتن داری . صفتی که در صورت برخورداری از آن از گناهان و خطاها دور بوده و زندگی مان با سلامت طی می شود.

دانشمندان، یکی از عوامل موفّقیت را برخورداری از توان «انتظار کشیدن» دانسته‏اند و بر این باورند که بدون این عامل، نمی‏توان یک زندگی کامیاب را رقم زد. افرادی که توان انتظار کشیدن ندارند و نمی‏توانند صبر کنند، کسانی هستند که هم لذّت‏های آنی و فوری را طلب می‏کنند و به آینده نمی‏اندیشند، و هم خواسته‏هایشان باید فوراً ارضا شود. در حالی که زندگی موفّق، نیازمند صبر و گذشت از لذّت‏های آنی، برای رسیدن به لذّت پایدار آتی است. افراد فاقد این توانایی، هر چند لذّت‏های آنی را به دست می‏آورند ، امّا آینده و لذّت‏های پایدار آن را از دست می‏دهند. به همین دلیل، دانشمندان، توان انتظار کشیدن را عامل اساسی موفّقیت می‏دانند و در همین زمینه، از اموری همانند توان منع و بازداری۱ به تأخیر انداختن ارضای خواسته۲ و مقاومت در برابر وسوسه۳ یاد می‏کنند.

این نظریه‏پردازان، با آزمایشی که انجام دادند، نشان دادند کسانی که در کودکی، توان انتظار کشیدن و به تأخیر انداختن خواسته را آموخته‏اند، در بزرگ‏سالی، زندگی موفّقی داشته‏اند و بر عکس، کسانی که فاقد چنین نیرویی بوده‏اند، در آینده، خلافکار و بزهکار شده‏اند.

نکته جالبی که در این آزمایش به دست آمد، وجود روش‏هایی بود که کودکان، برای به تأخیر انداختن خواسته‏های خود و بالا بردن توان انتظار کشیدن، به کار برده بودند. همه آنها به نوعی (نقاشی کردن، بازی کردن، صحبت کردن با دوست خود و خوابیدن و...)، حواس خود را از موضوعی که باید نسبت به آن انتظار می‏کشیدند (مثل غذای خوش‏مزه، پس از یک گرسنگی طولانی)، پرت می‏کردند.

توان انتظار کشیدن و قدرت بازداری از خواسته‏ها، همان چیزی است که در ادبیات دین، تحت عنوان «تقوا» شناخته می‏شود ؛ البته در سطحی بالاتر و متعالی‏تر. آنچه دانشمندان طرح کرده‏اند، قاعده‏ای فراگیر بوده و تمام جنبه‏های زندگی را در بر می‏گیرد، که یکی از آنها «غریزه جنسی» است. آنچه در این بحثْ مهم است، روش‏های مؤثّر در بالا بردن توانِ انتظار کشیدن و تحقّق خویشتنداری جنسی است. خویشتنداری، در هر امری و از جمله در قلمرو غریزه جنسی، نیاز به کسب «مهارت» دارد. بدون برخورداری از مهارت، نمی‏توان به خویشتنداری دست یافت. یکی از علل مهم ناکامی در خویشتنداری، برخوردار نبودن از مهارت‏های خویشتنداری است. بنا بر این، یکی از مسائل مهم در بحث عفاف، «مهارت‏های خویشتنداری جنسی» است که در متون دینی، فراوان به آن پرداخته شده و در ادامه، به بیان آنها می‏پردازیم.

مهارت‏های خویشتنداری جنسی را در دو بخش ارائه می‏کنیم: «مهارت‏های شناختی ـ معنوی» و «مهارت‏های رفتاری».

الف) مهارت‏های شناختی ـ معنوی

شناخت، منشأ رفتارها و احساسات انسان است. خویشتنداری و بازداری، در هر قلمرویی از جمله در قلمرو جنسی، نیازمند برخورداری از شناخت‏ها و باورهای لازم است. این جاست که مفاهیمی همانند معرفت، ایمان و باور به خدا معنا می‏یابند. ایمان و باور به خدا، یکی از مهم‏ترین عوامل در تقویت این خویشتنداری است که کمتر مورد توجّه قرار گرفته است. نقش ایمان در خویشتنداری جنسی، بحث دامنه‏داری است که نمی‏توان در این نوشتار، به آن پرداخت. اموری همچون محبّت به خدا، شکر، حیا، امید به بهشت، ترس از دوزخ و... از زیرمجموعه‏های این بحث‏اند. فقط به عنوان نمونه، بحثی کوتاه درباره حیا خواهیم داشت.

عامل خویشتنداری حضرت یوسف، چه بود؟

حضرت یوسف‏(ع) ضرب‏المثل پاک‏دامنی و خویشتنداری در این زمینه است. آنچه حضرت یوسف را نجات داد، این بود که ابتدا به یاد خدا افتاد و سپس شرم کرد. قرآن مجید، هنگام طرح داستان خلوت کردن زلیخا با حضرت یوسف، در بیان علّت امتناع حضرت یوسف‏(ع) می‏فرماید: «و در حقیقت ]آن زن[ آهنگ وی کرد، و ]یوسف نیز[ اگر برهان پروردگارش را ندیده بود، آهنگ او می‏کرد».۴

در این آیه شریف، از «برهان پروردگار»، به عنوان عامل بازدارندگی از گناه، اشاره شده است. امام زین العابدین‏(ع) در تفسیر «برهان پروردگار» می‏فرماید: همسر عزیز مصر، به سوی بُت رفت و پارچه‏ای روی آن انداخت. یوسف از او پرسید: «برای چه این کار را کردی؟». پاسخ داد: «شرم دارم از این که این بت، ما را ببیند!». در این هنگام، یوسف به وی گفت: «آیا تو شرم می‏کنی از چیزی که نه می‏شنود و نه می‏بیند و نه می‏فهمد و نه می‏خورد و نه می‏نوشد، ولی من، شرم نکنم از کسی که بشر را آفریده و او را دانش آموخته است؟!». این است معنای سخن خداوند که می‏فرماید: « ]یوسف نیز[ اگر برهان پروردگارش را ندیده بود، آهنگ او می‏کرد».۵

تماس زیاد و بدون دلیل با نامحرم، زن و مرد را در معرض تهدید قرار می‏دهد و امکان شکسته شدن حریم امنیتی آنان را افزایش می‏دهد.

ب) مهارت‏های رفتاری

هدف از آموختن مهارت‏های رفتاری، کاهش زمینه‏های خطر جنسی است. برای تحقّق خویشتنداری، باید زمینه‏های خطر را کاهش داد. این راهبرد ، خود ، دو بخش دارد: « کاهش تماس » و « کاهش تحریک » که در ادامه، به بررسی آنها می‏پردازیم:

کاهش تماس

مراد از کاهش تماس، به حداقل رساندن تماس‏های بی‌دلیل و غیر موجّه است که ممکن است زمینه فساد جنسی را فراهم سازد. تماس زیاد و بدون دلیل با نامحرم، زن و مرد را در معرض تهدید قرار می‏دهد و امکان شکسته شدن حریم امنیتی آنان را افزایش می‏دهد. برای تحقّق این امر، چند راه‏کار وجود دارد:

در فرهنگ دین، از خانه، به عنوان دژ مستحکم و قلعه نفوذناپذیر زنْ یاد شده است.۶ بدیهی است که خروج «بی‏دلیل» و «زیاد» از این قلعه امنیتی زن را بیشتر در معرض خطر قرار می‏دهد و در معرض قرار گرفتن، هم توان بازداری مردان را کاهش می‏دهد و آنان را تحریک می‏کند و هم توان بازداری خودِ زن را کاهش می‏دهد و امکان تمایل او را به رابطه نادرست، افزایش می‏دهد. البته خروج زنان با رعایت موازین برای فعالیت های سازنده بلا مانع است.به همین جهت، خداوند متعال به زنان پیامبر(ص) خطاب می‏کند:

«و در خانه‏هایتان قرار گیرید و مانند روزگار جاهلیت قدیم، زینت‏های خود را آشکار نکنید».۷

مهارت دیگر، جدا کردن محلّ زنان و مردان از یکدیگرالبته در بعضی از مکان ها، به جهت جلوگیری از اختلاط است. گاهی اختلاط زن و مرد، خواسته یا ناخواسته، صحنه‏های ناخوشایندی را به وجود می‏آورد. برای جلوگیری از این امر می‏توان مکان‏های ویژه‏ای را به بانوان اختصاص داد. امروز در برخی کشورهای توسعه‏یافته، در مکان‏هایی مثل اتوبوس و مترو، محل خانم‏ها و آقایان را جدا کرده‏اند و جالب این که این کار، به خواست زنان و فشار اجتماعی از سوی آنان انجام شده است.

رسول خدا، هنگامی که مسجد مدینه را بنا می‏کرد، دری مخصوص زنان قرار داد و استفاده مردان را از آن ممنوع ساخت. این الگو می‏تواند در همه جا رعایت شود.۸

داشتن رفتاری متین و رفتاری در چهار چوب دین بهترین راه حل برای زمانی است که زن و مرد بخاطر شرایط کار یا تحصیل باید در یک مکان باشند .در مقاله ی بعد پیرامون خویشتن داری در غریزه ی جنسی به بحث کاهش تحریک و چگونگی آن خواهیم پرداخت.

پی‌نوشت‌ها:

۱. Suppression _ inhibition.

۲. Delay Gratification.

۳. Temptation.

۴. سوره یوسف، آیه ۲۴.

۵. بحار الأنوار، ج ۱۲، ص ۲۶۶.

۶. الکافی، ج ۵، ص ۳۳۷.

۷. سوره احزاب، آیه ۳۳.

۸. ر. ک: حلیهٔ الأولیاء، ج ۱، ص ۳۱۳.

منبع :حدیث زندگی با تغییر و تلخیص