ضرورت تولید مناسبات اجتماعی و اقتصادی نو برای دموکراسی

«نگری» چهره ای جنجالی است که با بازگشت به کشورش برای وادار کردن دولت ایتالیا به عفو عمومی نه تنها در اندیشهء تئوری بلکه در کنش روشنفکرانه نیز ذهن جامعهء جهانی را به خود متوجه کرده است

«آنتونیونگری» از چهره‌های متفکر و سرشناس اندیشهء انتقادی است. او در سال ۱۹۶۹ به اتفاق چند چهرهء دیگر به تاسیس یک گروه به نام «کارگران مستقل» دست زد و سپس به تدریس علوم سیاسی در دانشگاه «پادوا» پرداخت.

او اکنون پس از سال‌ها تعقیب و گریز به خاطر فعالیت‌های سیاسی علیه دولت وقت ایتالیا به فعالیت تئوریک پرشوری دربارهء ابعاد متفاوت جهانی شدن پرداخته است.

«نگری» چهره‌ای جنجالی است که با بازگشت به کشورش برای وادار کردن دولت ایتالیا به عفو عمومی نه تنها در اندیشهء تئوری بلکه در کنش روشنفکرانه نیز ذهن جامعهء جهانی را به خود متوجه کرده است.وی به همراه «مایکل هارت» در کتاب «انبوه خلق»، در پی اثبات توانایی‌های انبوه خلق در کشف امر مشترک برای «تولید زیست-سیاست» است.این «تولید زیست-سیاست» از طریق مشارکت انبوه خلق در پروسهء خلاق و مثبت تولید اقتصادی و اجتماعی پدید می‌آید که در نهایت با انباشت تصمیمات مشترک و دسته جمعی و انبوه پیشنهادات سازندهء مردمی به دموکراسی می‌انجامد.نگری و هارت برآ‌نند که جنبش‌های مقاومت با محورهایی چون دموکراسی و صلح با رویکرد مسالمت‌آمیز و پویا می‌توانند مناسبات عادلانه‌تری را پایه‌ریزی کنند و یک زندگی مشترک همراه با آرامش و دموکراسی برنامه‌ریزی کنند، چرا که دموکراسی و صلح محورهای اصلی هستند که می‌توانند امروز با اتکا به میل انبوه توده‌ها به این آرمان‌‌های بزرگ نظم و اقتدار جهانی مبتنی بر جنگ را زیر سوال ببرند.واکنش انبوه خلق آرژانتین به رکود اقتصادی و فساد اجتماعی در این کشور که به مشارکت خلاقانهء آن‌ها برای ایجاد یک سیستم مدنی جدید با مناسبات نوین، مبادلات راحت‌تر و اشکال نوین پول منتهی شد، مثالی روشن است که نگری و هارت برای اثبات توانایی‌های انبوه خلق بیان می‌کنند.

انبوه خلق، شبکه‌ای باز و گسترده‌ای است که در آن تمام تفاوت‌ها می‌توانند آزاد و برابر متجلی شوند و این شبکه می‌تواند به نحوی وسایل مواجهه را فراهم کند که بتوانیم به طور مشترک کار و زندگی کنیم.

«آنتونیو نگری و مایکل هارت» در کتاب «انبوه خلق» با این تعریف کلیدی، انبوه خلق را به مشارکت مدنی و فعال در جهانی‌سازی دعوت می‌کنند.

در دیدگاه ‌نگری و هارت، انبوه خلق از تفاوت‌های درونی فراوانی تشکیل شده است که هرگز نمی‌توان آن‌ها را به وحدت و هویت واحدی تقلیل داد. فرهنگ‌ها، نژادها، قومیت‌ها، جنسیت‌ها و جهت‌گیری‌های مختلف جنس، اشکال مختلف کار; شیوه‌های مختلف زندگی; جهان‌‌نگری‌های مختلف و میل‌های مختلف، چرا که «انبوه خلق» چندگانگی تمام این تفاوت‌های یگانه است.

مفهومی کلی و باز که می‌خواهد اهمیت تغییراتی را نشان دهد که اخیرا در اقتصاد جهانی رخ داده‌اند: از یک سو طبقهء کارگر صنعتی دیگر در اقتصاد جهانی نقش هژمونیک ندارد، اگر چه تعداد کارگران صنعتی در سراسر جهان کاهش، نیافته است و از سوی دیگر، امروز نباید تولید را صرفا از لحاظ اقتصادی مدنظر قرار دهیم بلکه باید تولید را به طور عام‌تر به عنوان تولید اجتماعی مورد توجه قرار دهیم; نه فقط تولید کالاهای عادی بلکه همچنین تولید ارتباطات، مناسبات و اشکال زندگی.

بنابراین انبوه خلق به طور بالقوه از تمام پیکره‌های گوناگون تولید اجتماعی تشکیل شده است.

شبکهء توزیع‌شده‌ای چون اینترنت از دیدگاه‌نگری و هارت تصویر یا مدل عالی و اولیهء انبوه خلق است. نخست به این دلیل که گرو‌ه‌های مختلف متمایز باقی می‌مانند اما همگی در وب با هم مرتبطند، دوم به این دلیل که مرزهای بیرونی شبکه طوری باز هستند که گره‌ها و روابط جدید همیشه می‌توانند اضافه شوند.

این انبوه خلق با دو ویژگی در بعد اقتصادی و سیاسی می‌تواند مشارکتی قوی در دموکراسی و جهانی‌سازی داشته باشد.

انبوه خلق باید امر مشترک را کشف کند تا امکان ارتباط و همکنشی تفاوت‌ها فراهم شود. البته در واقع امر مشترکی که در آن سهیم هستیم، بیش از این که کشف شود، تولید شده است.

نگری و هارت این امر را جوامع اشتراکی نام نمی‌گذارند چرا که این اصطلاح ناظر بر فضاهای اشتراکی پیشاسرمایه‌داری است و روندی جدید است که در کانون تمام اشکال تولید اجتماعی قرار می‌گیرد. چرا که خود «کار» در اثر دگرگونی‌های اقتصاد در شبکه‌های مشارکتی و ارتباطی ساخته و با آن‌ها عجین می‌شود.

همهء کسانی که با اطلاعات یا دانش سروکار دارند از کشاورزانی که ویژگی‌های خاص بذرها را بارور می‌کنند تا برنامه‌نویس‌های نرم‌افزاری به دانش مشترکی متکی هستند که از دیگران گرفته شده است و دانش مشترک جدید هم به وجود می‌آورند.

این امر به خصوص دربارهء تمام کارهایی که پروژه‌های غیرمادی‌ای چون افکار، تصاویر، عواطف و روابط را به وجود می‌آورند صدق می‌کند که نویسندگان «انبوه خلق» آن را «تولید زیستی-سیاسی» نام نهاده‌‌اند.

چرا که این تولید، نه تنها تولید کالاهای مادی در اقتصادی‌ترین شکل آن را در برمی‌گیرد بلکه تمام سویه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را شامل شده و آن‌ها را تولید می‌کند و گسترش امر مشترک آن ستون مستحکمی است که امکان دموکراسی جهانی امروز قائم بر آن است.

دومین ویژگی انبوه خلق هم سازمان سیاسی آن است که از تمایل دموکراتیک آن به آرمان جامعهء دموکراتیک و روابط دموکراتیک حکایت دارند.

مقدمهء پرشور نگری و هارت که زندگی مشترک نام گرفته است پاسخ تمام پرسش‌ها را در دموکراسی تعریف می‌کند که محور آن امکان‌های دموکراتیک انبوه خلق است.

در اولین فصل کتاب «انبوه خلق» یعنی جنگ نویسندگان جهان جنگ‌زدهء امروز را پس از ۱۱ سپتامبر و هجوم جنگ بر کل گسترهء اجتماع را کابوس وضعیت جنگی پایدار و نامعینی تعبیر می‌کنند که بدون هیچ گونه تمایز شخصی بین حفظ صلح و اقدامات جنگی، حاکمیت بین‌المللی قانون را به حال تعلیق درآورده است.

رژیم جنگی که بر «زیست-قدرت» متکی است و از جنگ مشروعیت یافته است بر زندگی حکمرانی کرده و بر فراز جامعه ایستاده است، همچنین تولید زیستی-سیاسی در درون جامعه حلول کرده است و از طریق اشکال دسته جمعی کار، روابط و اشکال اجتماعی را به وجود می‌آورد و مشروعیت آن مبتنی بر مقاومت در برابر جنگ است.

نگری و هارت معتقدند که اکنون انبوه خلق باید به بنیان سیاسی خود یعنی دموکراسی مخالف جنگ متوسل شود و اقتدار نظم جهانی مبتنی بر جنگ را زیر سوال ببرد.

در سراسر بخش دوم کتاب، نویسندگان بر ضرورت امر مشترک و یگانه تاکید می‌کنند که از مشترک شدن اشکال یگانهء کار، یگانگی‌های بسترهای انسانی و محلی در یک انسان‌شناسی جهانی مشترک و شرایط مشترک فقر و بهره‌وری می‌گوید.

آن‌ها همچنین بر نیروهایی اشارت دارند که به طور دایم این تن کثیر را به تشکیل بدنی سیاسی وادار می‌کنند، یگانگی‌ها آن را به تقسیم‌بندی‌ها و سلسله مراتب‌ها تبدیل می‌کنند، امر مشترک را به ابزاری برای کنترل جهانی تقلیل می‌دهند و آن را به منزلهء ثروتی خصوصی به تصاحب درمی‌آورند.

در این شرایط نگری و هارت بر این باور پافشاری می‌کنند که انبوه خلق همچون پیکری سیاسی به طور خود به خودی ظهور نمی‌کنند و تن آن متشکل از مجموعه‌ای از شرایط ضد و نقیض است چرا که آن‌ها می‌توانند به سوی آزادی رهسپار، یا گرفتار رژیم جدیدی از بهره‌کشی وکنترل شوند.

در این رابطه مثال آرژانتین ذکر می‌شود که در آن واکنش مردم آرژانتین به هرج و مرج اقتصادی بی‌واسطه و خلاقانه بود: کارگران صنعتی اجازه ندادند کارخانه‌ها بسته شوند و مدیریت آن‌ها را خودشان به دست گرفتند، شبکه‌های محلی و اجتماعات شهری برای پرداختن به مسایل و تصمیمات سیاسی شکل گرفتند و اشکال نوین پول به وجود آمد تا مبادله مستقل امکان‌پذیر شود.این مبارزهء محلی به صورت گره‌ای بود که با تمام گره‌های دیگر، بدون وجود هر گونه کانون یا مرکز اطلاعات ارتباط برقرار می‌کرد. هر مبارزه به صورت یگانه باقی می‌ماند و به شرایط محلی‌اش پیوسته است اما در عین حال تحت پوشش وب مشترک جریان می‌یابد و به گسترش جهانی امر مشترک یاری می‌رساند.

در این فراخوان برای امر مشترک، این چرخهء جهانی به شکل شبکه باز و توزیع شده‌ای توصیف می‌شود که در آن هیچ مرکزی برای کنترل وجود ندارد و تمام گره‌ها خود را به صورت آزادانه متجلی می‌کنند. جنبش‌هایی که نه در اهداف و نه در مناسبات با شخصیت محوری و سلسله مراتب ویژهء گروه‌های تروریست متفاوتند.

زیرا این گروه‌های تروریست مانند القاعده بر پیکر سیاسی جهانی حمله می‌برند تا آن را به نوعی دیگر کنترل کنند اما جنبش‌های مثبت‌گرا و خلاق در راستای امر مشترک پیکر سیاسی جهانی را به چالش می‌کشند تا دنیای جهانی آزادتر و دموکراتیک‌تری به وجود آورند.

در سومین فصل، نگری وهارت از دموکراسی مطلقی سخن می‌گویند که بر مبنای «تولید زیستی-سیاسی» که هم اقتصادی و هم سیاسی است شکل می‌گیرد.

«تولید زیستی-سیاسی» که مستقیما روابط اجتماعی را پدید می‌آورد و مبنای قدرتی سازنده را می‌سازد، که شباهت چندانی به دموکراسی مستقیم سنتی ندارد، که براساس آن هر یک از ما باید مدام وقت کار و زندگی خود را صرف رای دادن به تصمیمات سیاسی کنیم چرا که تولید زیستی-سیاسی این امکان را فراهم می‌کند که کار سیاسی آفرینش و حفظ مناسبات اجتماعی را با همکاری هم در همان شبکه‌های ارتباطی و مشارکتی تولید اجتماعی انجام دهیم نه در میتینگ‌های ملال‌آور شبانه.بنابراین تولید مناسبات اجتماعی نه تنها ارزش اقتصادی دارد که کار سیاسی نیز هست که در آن تولید اقتصادی و تولید سیاسی بر هم منطبق می‌شوند و شبکه‌های مشارکتی تولید به چارچوبی برای ساختار نهادی و نوین جامعه به نام «دموکراسی مطلق» اشاره دارند.

در این «دموکراسی مطلق» با از بین رفتن تقسیم‌بندی‌هایی که پیش از این کارگران کشاورزی را از کارگران صنعتی و طبقات کارگری را از فقرا جدا می‌کرد، شرایط بیش از پیش مشترک کار در تمامی بخش‌ها به دانش، اطلاعات، روابط عاطفی، همکاری و ارتباط اهمیتی تازه می‌بخشد و سامان نوینی می‌آفریند.

«دموکراسی» ای که رهاورد کار اجتماعی و اقتصادی انبوه خلق است و از طریق انباشت تصمیمات مشترک و دسته جمعی و انبوه پیشنهادات اصلاحی مبتنی بر قدرت سازندهء زیست-سیاست دموکراتیک، انبوه توده‌ها رخ خواهد داد.

«انبوه خلق» نوشتهء «آنتونیونگری و مایکل هارت» را با ترجمهء رضا نجف‌زاده نشر نی در ۵۰۱ صفحه منتشر کرده است.

جواد لگزیان