دفاع مقدس ارزشی ماندگار در تاریخ حماسی ایران اسلامی

جنگ ایران و عراق به عنوان طولانی ترین و پرهزینه ترین درگیری نظامی در تاریخ معاصر قرن بیستم منطقه خاورمیانه و خلیج فارس, رویداد تلخی بود, با ابعاد و تاثیرات منطقه ای و گسترده جهانی جنگی كه در بستر مجموعه ای از عوامل و زمینه های متفاوت تاریخی و سیاسی شكل گرفت و از تاریخ ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ به ابعاد وسیع و در طول ۱۰۰۰ كیلومتر مرز مشترك با تجاوز همه جانبه ارتش رژیم بعث عراق آغاز شد و بعد از ۸ سال جنگ سرانجام در تاریخ ۲۹ مرداد سال ۱۳۶۷ این درگیری طولانی به پایان رسید

. اما بررسی ابعاد جنگ هشت ساله نشان می دهد به رغم گذشت ۱۷ سال از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از سوی جمهوری اسلامی ایران و اتمام این جنگ خونین، شكل گیری زمینه ها و مجموعه عواملی كه امكان وقوع جنگ را فراهم ساخت، قابل پردازش و تجزیه و تحلیل است. در این میان چهار عامل در راه اندازی جنگ تاثیر اولیه داشتند:

۱ _ ابعاد نظامی جنگ

۲ _ ابعاد سیاسی- امنیتی

۳ _ ابعاد حقوقی

۴ _ ابعاد جغرافیایی و سرزمینی.

اگرچه در كنار این مباحث همواره سئوالات زیادی درباره اجتناب پذیری یا اجتناب ناپذیری جنگ مطرح شده و نظرات متفاوت و گاه متضادی نیز از سوی هر دو كشور بیان شده است، به نظر می رسد موارد چهارگانه و پاسخ به سئوالات طرح شده تنها با توصیف و تشریح شرایط منطقه ای و شرایط آن زمان ایران و عراق میسر خواهد بود. اما درخصوص ابعاد نظامی و دلایل مربوط به آن و در شرح و توصیف علل و انگیزه های نظامی شروع جنگ از سوی عراق و حامیانش بر ضد موقعیت جدید ایران این نكات بسیار برجسته بودند:

الف) وقوع انقلاب اسلامی در ایران و آثار و پیامدهای آن بیشترین تاثیر را در وقوع جنگ داشته است؛ زیرا با وقوع این رویداد تاریخی بنای استراتژیك آمریكا در خاورمیانه فرو ریخت و آمریكا تمام تلاش خود را برای ضربه زدن به ایران به كار گرفت. تحریك و تجهیز همه جانبه رژیم صدام و حمایت از آن ازجمله اقدامات اولیه دولت وقت آمریكا (ماه های پایانی دولت كارتر) برای آسیب زدن به نظام نوپای ایران بود و با برهم خوردن موازنه نسبی قوا، ثبات منطقه خاورمیانه در معرض تهدیدات جاری قرار گرفت.

ب- «آنتونی كردزمن» در بررسی دلایل آغاز جنگ از سوی عراق بر ضد ایران چنین نظر دارد كه جنگ برخلاف بسیاری از جنگ های مدرن، برآیند عوامل تاریخی، نظامی و سیاسی متعدد بود كه برخورد دو فرهنگ عجم و عرب و اختلافات كینه ورزانه تاریخی نقش برجسته تری در آن داشته است.

ج) عامل سوم از دلایل نظامی حمله عراق به ایران را می توان اینگونه توصیف كرد كه پس از پیروزی انقلاب، ایران قابلیت های خود را برای تحقق اتحاد ملی و بسیج انقلابی به كار گرفت و بسیاری مشكلات و بن بست های داخلی از این طریق حل و فصل شد. قدرت با ایده های تثبیت و امكان تاثیرگذاری بر كشورهای همسایه فراهم شد. روند حاصل از این وضعیت در نهایت موجب رویارویی نظامی عراق با ایران شد. در این مقطع، جنگ و انقلاب به هم پیوسته شدند و پشتیبانی برای هر دو كار را برای اداره امور بسیار سخت و طاقت فرسا كرد. اما درخصوص ابعاد سیاسی _ امنیتی جنگ، رژیم بعث عراق سعی كرد از فرصت به دست آمده و برهم خوردن اوضاع سیاسی ایران، موازنه قدرت را با حمله نظامی به ایران در خلیج فارس به دست گرفته و به زعم خود بر حوزه حساس خلیج فارس تسلط یابد. درواقع صدام تلاش می كرد در فرصتی مناسب برتری خود را به جهان عرب تحمیل كند و در این جهت حمله نظامی و آغاز جنگ با ایران را بهترین گزینه برای تحقق این آرمان ابلهانه خود می دید. درواقع شواهد و دلایل متعدد حمله گسترده ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ نشان داد كه شروع جنگ چندان غیرمنتظره نبود. «جیمزبیل» كارشناس برجسته علوم سیاسی دانشگاه ویرجینیای آمریكا دلیل حقیقی جنگ عراق برضد ایران را در درگیری سیاسی برای كسب برتری از سوی عراق در منطقه و خروج این كشور از بن بست ژئوپولتیك ارزیابی كرده است. او معتقد است كه عراق تلاش كرد با این تجاوز آ شكار ضمن تحت تاثیرقراردادن انقلاب اسلامی، قدرت ایران را محدود كند. از سوی دیگر بررسی تطبیقی آغاز تجاوز نظامی عراق به ایران نشان می دهد ایران به هیچ عنوان به دنبال درگیری نظامی با همسایگان خود نبوده است و مبتنی بر اصول اخلاقی _ اسلامی و انسانی حاكم بر جامعه ایران و بدنه سیاسی آن، تفكر تجاوز و حمله به دیگر ملل ازجمله كشورهای اسلامی كاملا منتفی بوده و خواهد بود. اما عراق دلایل متعددی حتی خارج از اراده داخلی حزب بعث كه درخود می دید تا به ایران حمله كند. بررسی سیاست های خصمانه دولت های كارتر و ریگان و دیگر سیاستمداران آمریكایی بیانگر نقش انكارناپذیر این كشور در تحریك عراق برای حمله به ایران دارد. آ مریكا از همان ابتدای انقلاب اسلامی ایران، وقوع آن را مقدمه ای برای برهم خوردن توازن قوا و شكل گیری یك قدرت جدید مبتنی بر ایدئولوژی اسلامی و مسلط در منطقه خاورمیانه ارزیابی می كرد، كما اینكه این سیاست جهت دار و خصمانه آمریكا درحال حاضر نیز به اشكال مختلف بر ضد جمهوری اسلامی ایران ادامه دارد. لذا مشوق های عینی دولت های كارتر و ریگان باعث شد تا عراق تمایلات توسعه طلبانه خود را در رویارویی نظامی با ایران دنبال كند.

پس از مذاكرات مقامات آمریكایی با مقامات حزب بعث عراق، رژیم صدام در تاریخ ۲۶/۶/۱۳۵۹ قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر را لغو و زمینه رسمی را برای تهاجم سراسری به مرزهای ایران تدارك دید.

كالبدشكافی تنش و بحران در روابط عراق و ایران نشان می دهد بعد از پیروزی بزرگ رزمندگان دلیر و شجاع ایران اسلامی در سال ۱۳۶۱ و فتح خرمشهر و كشیده شدن جنگ به داخل مرزهای عراق، دولت ریگان به طور مشخص و علنی به طرفداری از عراق پرداخت. اما این همه ماجرا نبود؛ زیرا جنگ عراق بر ضد ایران دارای ابعاد حقوقی گسترده ای نیز بود كه به رغم گذشت ۱۷ سال از پایان جنگ هنوز ابعادی از جهات حقوقی آن به قوت خود باقی است. مهمترین نقض حقوقی، پاره كردن قرارداد ۱۹۷۵ الجزیره در ۲۶ شهریور ۱۳۵۹ توسط صدام بود. این مساله حقوقی از این جهت قابل تامل است كه این كار صدام نیز كه ۲۸۹۵ روز جنگ و درگیری و هزینه های فراوان انسانی، سرزمینی، اقتصادی و نظامی را به جمهوری اسلامی ایران تحمیل كرد، با هماهنگی و موافقت دولت وقت آمریكا صورت گرفت. حامی نظامی _ سیاسی عراق برای ادامه جنگ با ایران تنها آمریكا نبود، بلكه اسناد غیرقابل انكار این جنگ، مظلومیت ایران را در همه زمینه ها برای مجامع جهانی آشكار كرده است. نمونه های مشهود و بارز حمایت همه جابنه غرب از رژیم صدام اینچنین بودند؛

- یك هفته بعد از تهاجم عراق به ایران، دیوید جونز رییس ستاد ارتش آمریكا از عربستان دیدن كرد و مقدمات فروش چند فروند اواكس را به دولت عربستان فراهم كرد و در مقابل عربستان متعهد شد تا تسهیلات لازم برای نیروهای واكنش سریع آمریكا در اختیار این كشور قرار دهد. حمله هوایی به وسیله هواپیمای اواكس به سكوهای نفتی ایران در حوزه خلیج فارس درجهت همان توافق آمریكا و عربستان انجام شد.

- در كمتر از ۴ ماه از آغاز جنگ دولت فرانسه ۶۰ فروند هواپیمای جنگی میراژ ۲۹ به دولت عراق فروخت. (۱۷ ژانویه ۱۹۸۰ میلادی)

- فرانسه درهمین جهت در سال ۱۹۸۱ قراردادی به ارزش یك میلیارد دلار برای فروش انواع تسلیحات ازجمله تانك با عراق امضاء كرد.

- در سال ۱۹۸۴ درحالی كه مجامع غربی و بین المللی در سكوت مرگباری فرو رفته بودند، ارتش صدام از سلاح های غیرمتعارف و كشنده شیمیایی كه عمدتا توسط دولت آلمان و آمریكا تامین شده بود، بر ضد نیروهای ایرانی و شهرهای مرزی كشورمان استفاده كرد.

- در جولای ۱۹۸۵ آمریكا ۴۸ فروند هلی كوپتر از مدل بل ۲۱ (BEL۲۱) دراختیار ارتش صدام گذاشت.

- كمك های متعدد دلاری و نظامی دولت های عربی از جمله كویت، عربستان سعودی، قطر، مصر و اردن از دیگر اتفاقات نابرابر دوران جنگ هشت ساله عراق بر ضد ایران بود.

در كنار این مسایل در بررسی بخش دیگر از دلایل وقوع جنگ عراق بر ضد ایران گویای حقایق فراوان دیگری است كه در این میان مسایل جغرافیایی و ادله سرزمینی نیز در جای خود بسیار موثر بوده اند؛ یعنی اختلافات مرزی موجود میان ایران و عراق كه در حوزه اروندرود در قرارداد ۱۹۷۵ الجزیره به نوعی حل شده بود، با زیرپاگذاشتن قرارداد مذكور توسط صدام، دوباره سر باز كرد و جاه طلبی و خوی تجاوزكارانه صدام در طمع ورزی به سرزمین همسایگان سبب اصلی این جنگ شد؛ یعنی سنگ بنای اصلی این جنگ ناخواسته لغو توافقنامه الجزایر است كه رژیم عراق آن را فرصتی طلایی برای رهایی از بن بست جغرافیایی كشور عراق می دانست. فرصتی كه از پایه و اساس اشتباه بود و درنهایت نه تنها تمام محاسبات رژیم بعث عراق را در طول ۸ سال جنگ با ایران به هم ریخت، بلكه در مجموع با اقدامات ناشیانه و بی هدف خود مقدمات نابودی عراق، ویران كردن زیرساخت های این كشور مسلمان و تقدیم آن به اشغالگران سلطه طلب آمریكا و انگلیس را فراهم كرد؛ یعنی آمریكایی ها كه در جنگ هشت ساله همه جانبه پشتیبان صدام بودند، مقدمات براندازی حكومت وی و پی ریزی حكومت زیرنفوذ خود در عراق را فراهم كردند.

اما با نگاه حقوقی به جنگی كه بر ایران تحمیل شد می توان نشان داد كه عراق مطابق ماده یك كنوانسیون لاهه مصوب ،۱۹۰۷ متجاوز تمام عیار به سرزمین ایران بوده است. علاوه بر این طبق مستندات مجمع عمومی سازمان ملل متحد، عراق بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار خسارت اقتصادی به ایران وارد كرد. امروز دنیا به حقانیت جمهوری اسلامی پی برده است و به خوبی می داند كه ایران به هیچ عنوان به دنبال تجاوز نظامی به دیگر كشورها نیست، در طول جنگ نیز به علت تعلل نهادهای بین المللی به ویژه شورای امنیت متحمل جنایات زیادی از سوی رژیم حزب بعث عراق و حامیانش شد. در حال حاضر چند موضوع در خصوص جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران درخور تامل است تا با یادآوری آن، دفاع ماندگار ملت ایران به عنوان دفاعی ماندگار در تاریخ پرافتخار ایران اسلامی در ذهن نسل های حال و آینده باقی بماند:

۱ _ ارتش عراق كه تهاجم همه جانبه خود را با حمله هوایی به تهران و حمله زمینی در جنوب و غرب كشور آغاز كرد با غروری كاذب آهنگ، پیروزی در كمتر از یك هفته را می نواخت و صدام قول داد نطق پیروزی را در هفته دوم جنگ در تهران ایراد می كند، اما مقاومت نیروهای انقلابی و مردمی در همان روزهای اولیه ارتش صدام را در جبهه های جنگ زمینگیر كرد.

۲ _ بدون اغراق باید هشت سال دفاع مقدس را نمادی از اراده مستحكم ملت ایران دانست كه باوجود مخالفت با جنگ طلبی، توانست با كمترین امكانات لجستیك و نظامی در مقابل ارتش مسلح و مجهز عراق بایستد. ارتشی كه درواقع به طور كامل از سوی استكبار جهانی ازجمله آمریكا حمایت می شد.

۳ _ نماد عینی مقاومت جوانان ایران زمین در جبهه های نبرد با ارتش صدام، كه زبانزد بین المللی است باید به نحو شایسته برای نسل جوان كشور تشریح شود و با ظرافت و حساسیت خاص برای آیندگان به میراث گذاشته شود.

۴ _ مردم ایران در دفاع مقدس علاوه بر دفاع از كیان و سرزمین، از آرمان های انقلاب اسلامی و مبانی ایران اسلامی نیز دفاع كردند كه باید آن را به عنوان سندی ارزشمند در تاریخ ایران اسلامی از آن محافظت كرد.

كیومرث یزدان پناه