دنیای پر رمز و راز جواهرات

نگاه ایرانیان به طلا نگاهی است که طلا را پشتوانه زندگی می دانند

فکرش را بکنید به یک مهمانی دعوت شده‌اید که همه فامیل و کلی از افرادی که با آنها رودربایستی دارید در آن حضور دارند. بعد از کلی فکر و برو بیا و پاساژ گردی بالاخره لباس مورد نظرتان را پیدا می‌کنید. دیگر همه چیز برای حضور در یک مهمانی رسمی و مجلل آماده است. تنها یک مساله می‌ماند؛ این‌که چه نوع سرویس جواهراتی به گردن و گوشتان بیاویزید یا دستتان کنید که برازنده شأن شما و مجلس باشد.

انتخاب جواهرات همیشه یکی از مسائل مورد نظر خانم‌ها در بدو دعوت به مهمانی بوده و هست. فرقی نمی‌کند که یک مهمانی مجلل باشد یا یک جشن تولد ساده. آنچه اهمیت دارد تناسب سرویس طلا و جواهرات با رنگ لباس و مد آن است که البته منحصر به زمان حال نیست و از زمان‌های دور به عنوان یکی از تمایلات فرعی بشر مطرح بوده است. گرایش به زیبایی و زیباترشدن در وجود هر آدمی‌نهفته است. چه زن و چه مرد هر دو می‌کوشند با هر وسیله آرایشی و زینتی خود را به شکل و شمایلی زیباتر دربیاورند. با این‌که بیشتر طرفداران به وسایل زینتی را خانم‌ها تشکیل می‌دهند ولی هزاران سال پیش این مردها بودند که به خودشان گردنبند آویزان می‌کردند، دستبند می‌بستند و موهایشان را با برگ درختان زینت می‌دادند.

در قرون وسطی نیز سنگ‌های صاف و صیقل شده و نسبتاً روشن را از وسط سوراخ می‌کردند و با طناب گردنبند می‌ساختند. استفاده از جواهرات در این دوران به معنای تراشیدن سنگ‌های گرانبها و آویزان کردن آنها در گوشه لباس، کمربند و غلاف شمشیر جنگاوران بود. با شروع رنسانس در قرن چهاردهم و کشف راه‌های دریایی و سرزمین‌های جدید در آمریکا و پیدایش طلا استفاده از گردنبند و گوشواره و سنجاق لباس میان افراد طبقه اشراف رایج شد. ابتدایی‌ترین سنجاق سینه که امروز در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن قرار دارد، صفحه دایره‌ای شکلی است که به وسیله یک سوزن در مرکز آن، روی لباس و شنل نصب می‌شد. در قرن شانزدهم طراحی جواهرات به صورت آنچه امروز می‌شناسیم و با طراحی یک دستبند به صورت زنجیر کلفت آغاز شد. زنجیر ساعت و حلقه نیز برای نخستین بار در فرانسه و در قرن هفدهم ساخته شد.

سنجاق‌ها مروارید کاری شدند و از هنر ویترای (نقاشی روی شیشه) برای ساختن گردنبند استفاده شد. قرن ۱۹ قرن ظهور سنگ مشکی در صنعت طلا و جواهر بود. استفاده از آلیاژهای مختلف در زیورآلات را هم آلمانی‌ها با ساخت بندساعت از جنس پلاتین در طراحی جواهرات مد کردند. بیشترین اشکالی که آن زمان در طراحی زیورآلات استفاده می‌شد عبارت بودند از گل، خوشه گندم، پروانه و خورشید که هرکدام به عنوان یک سمبل شناخته می‌شدند. سنجاق سینه به شکل گل که با شیشه‌هایی به رنگ نارنجی تزیین شده باشد، نماد باروری و پاکی است که دوشیزگان در مهمانی‌ها بر لباس‌هایشان نصب می‌کردند.

کارتیه، طراح و جواهرساز فرانسوی در سال‌ ۱۹۲۵ انگشتری ساخت که از ۳ حلقه باریک از طلای زرد، قرمز و سفید تشکیل شده بود و دیری نپایید که به یکی از پرطرفدارترین و محبوب‌ترین مدل حلقه‌ها بین زوج‌ها تبدیل شد. ساخت گوشواره‌های بلند و دنباله‌دار هم محصول همین قرن است.

● و اما امروز

در قرن بیست و یکم و آن هم سال ۲۰۱۰ کمتر تبلیغی برای طلا و جواهرات دیده می‌شود و افراد بیشتر گرایش به خرید زیورآلاتی دارند که از جنس نقره، تیتانیوم، نیکل، استیل و سنگ‌های زینتی ساخته شده باشند. این که چرا طلای زرد علی‌رغم داشتن زیبایی و درخشش و پشتوانه مالی و سرمایه‌ای، کمتر مورد توجه جوان‌ها قرار دارد و به آن اهمیتی نمی‌دهند را باید در رسوخ فرهنگ شرقی‌ بویژه مردمان چین، تایلند و هند جستجو کرد.

استفاده از گردنبندهایی با مدال‌هایی چون ک‍ژدم و اژدها اکنون میان جوانان کشورهای شرق آسیا به یکی از اجزای لاینفک مد بدل شده است و البته این درحالی است که علی‌رغم باور آنها به نیکویی این اشکال، هیچ اشاره‌ای به مثبت و خیر بودن این فرم‌ها در فرهنگ ایرانی نشده است. از نمونه‌های آن می‌توان به اژدها اشاره کرد که در فرهنگ‌های مختلف، معانی متفاوت دارد. اژدها در فرهنگ چینی‌ها، آورنده آب و باران لقب دارد در صورتی‌که در فرهنگ ایران باستان، به‌عنوان حیوانی با روحیه اهریمنی و ویرانکاری شناخته شده است. ک‍ژدم نیز در فرهنگ چین آفریننده نور و روشنایی است ولی در فرهنگ ایران به عنوان نماد مرگ، ویرانگری و مصیبت نام گرفته است.

● مد جواهرات در ایران

طلا میان ایرانیان همواره به عنوان منبعی برای پس‌انداز مطرح بوده و هست و شاید بتوان گفت ایرانیان نگاهی انگلیسی به طلا دارند. به طور کلی در دنیا ۲دیدگاه متفاوت درباره طلا وجود دارد. اولین دیدگاه مربوط به انگلیسی‌هاست که طلا را مهم‌ترین پشتوانه در زندگی می‌دانند و طلای خوب را با عیار آن می‌سنجند و دیدگاه بعدی مربوط به ایتالیایی‌هاست که بیش از آن‌که به بعد مادی آن توجه کنند، فرم و زیبایی آن را مورد توجه قرار می‌دهند. ایرانیان نیز با گذشت سال‌ها حالتی میانه‌رو پیدا کرده‌اند و علاوه بر نگاه ارزشی، به جنبه‌های زیبایی‌شناسانه آن نیز اهمیت می‌دهند. اکنون با گذشت سال‌ها از حضور طلای سفید در بازار جواهرات، این فلز همچنان در صدر فلزهای محبوب قرار دارد. به گفته محمد کشتی آرای، رئیس اتحادیه کشوری طلا، طلای سفید سال‌هاست در بیشتر کشورهای دنیا حرف اول را می‌زند و افراد تنها در صورتی تمایل به استفاده از طلای زرد از خود نشان می‌دهند که با پلاتین ترکیب شده باشد.

وی با گرانقدر شمردن برلیان و یاقوت در میان سنگ‌های به کاررفته در جواهرات گفت: بعد از برلیان، یاقوت و زمرد در ردیف گرانبهاترین سنگ‌ها به شمار می‌روند که در جواهرات استفاده می‌شود. کشتی‌آرای ۴ عامل را در تعیین قیمت سنگ‌ها مهم عنوان کرد و گفت: رنگ، وزن، تراش و میزان ناخالصی۴ عامل مهم و تعیین‌کننده در سنجش قیمت سنگ‌ها هستند که در زمان خرید و فروش آنها مورد آزمایش قرار می‌گیرند. این کارشناس جواهرات همچنین درخصوص تغییر مد در جواهرآلات گفت: با گسترش استفاده از رسانه‌هایی چون اینترنت و ماهواره، تغییر مد جواهرات در ایران نیز همگام با دیگر کشورها صورت می‌گیرد به طوری که استفاده از گردنبند یا گوشواره به عنوان تنها زیورآلات روزانه تغییری است که امروزه همراه با دیگر نقاط جهان در کشور ما نیز اعمال شده است.

▪ نکته:

طلای سفید سال‌هاست در بیشتر کشورهای دنیا حرف اول را می‌زند و افراد تنها در صورتی تمایل به استفاده از طلای زرد از خود نشان می‌دهند که با پلاتین ترکیب شده باشد.

امیر حسین دلبری، طراح جواهرات نیز با بیان این‌که ایرانیان بسته به نوع منطقه زیستی و جغرافیای خود از جواهرات متفاوتی برخوردارند، گفت: در ایران باستان هرکدام از قبایل و اقوام ایرانی بسته به وی‍‍ژگی زیستی و محیط جغرافیایی خود مدل خاصی از زیورآلات را برای خود تهیه می‌کردند. به گفته وی، مشخصه اصلی جواهرات در منطقه ترکمن صحرا، صدای شرشره و آویزهای آن است که به صدای پر زدن غاز شباهت دارد. وی همچنین با اشاره به جعبه‌های کوچکی که ترکمن‌ها برای محافظت و حمایت نیروهای معنوی به گردن می‌انداختند، گفت: با ورود اسلام به ایران جواهرات کاربردی مذهبی هم پیدا کردند و حتی بعدها حالت تعویذ و نمادی برای نجات از اهریمن و نیروهای شیطانی به خود گرفتند. به گفته وی استفاده از انگشترهای نقره با سنگ عقیق و فیروزه را که امروز بیشترین کاربرد در میان مردم ناحیه خراسان دارد باید حاصل این تفکر دانست. وی که سبک جدیدی را در طراحی جواهرات با نام طراحی مدرنیسم ایرانی پایه‌گذاری کرده است.

دلیل افزایش خرید بدلیجاتی که از کشورهایی مثل تایلند وارد می‌شوند را تنوع زیاد و هزینه کم آنها دانست و در پاسخ به این پرسش که چرا در ایران با وجود ذخایر عظیم سنگ‌های زینتی و همچنین استعداد و خلاقیت هنرمندان در طراحی‌های ناب، همچنان شاهد واردات زیورآلات از دیگر کشورها هستیم، گفت: اگر چنین زیورآلات وارداتی در ایران ساخته شوند از میزان اجرت ساخت و قیمت بالاتری برخوردار خواهند بود و به همین دلیل استفاده‌کنندگان از این زیورآلات که بیشتر جوان‌ها هستند، ترجیح می‌دهند نوع وارداتی آن را که قدرت خریدشان را نیز بالا می‌برد، انتخاب کنند. به گفته دلبری تا وقتی به جواهرات به عنوان یک صنعت دیده نشود و طراحان طلا و جواهرات صنفی مخصوص به خود نداشته باشند که از کپی غیرقانونی طرح‌هایشان جلوگیری شود و آنقدر مجال ظهور داشته باشند که بتوانند طرح‌هایشان را با قیمت کمتر در اختیار سازنده قرار دهند، این وضعیت به همین منوال ادامه خواهد داشت.

بهار مهرنژاد