دولت کودتا

نیمه شب ۲۷ آوریل ۱۹۷۸، حزب کمونیست افغانستان به دبیرکلی نورمحمد تره‌کی کودتایی را علیه محمد داوودخان که خود نیز چند سالی پیش‌تر با کودتا علیه محمدظاهر‌شاه، آخرین پادشاه …

نیمه شب ۲۷ آوریل ۱۹۷۸، حزب کمونیست افغانستان به دبیرکلی نورمحمد تره‌کی کودتایی را علیه محمد داوودخان که خود نیز چند سالی پیش‌تر با کودتا علیه محمدظاهر‌شاه، آخرین پادشاه افغانستان به حکومت رسیده و نظام حکومتی افغانستان را از سلطنتی به جمهوری تغییر داده بود، سامان دادند. محمد داوودخان تنها یک روز تاب مقاومت آورد و روز بعد از کودتا همراه با ۱۸ نفر از بستگان خود کشته و در یک گور دسته‌جمعی مدفون شد. کودتا توسط افسران کمونیست افغانستان از جمله ژنرال عبدالقادرخان معاون نیروی هوایی این کشور و محمد اسلم وطنجار صورت گرفته بود. براندازی محمدداوودخان از زمانی وارد مرحله جدی خود شده بود که میراکبر خیبر معروف به «پرچم» از رهبران حزب کمونیست (حزب دموکراتیک خلق) افغانستان در شهر کابل براثر اصابت گلوله کشته شده بود.قتل میراکبر بهانه کودتا بود و تصمیم به حذف محمد داوودخان از زمانی گرفته شده بود که میان او و برژنف در مسکو مشاجره‌ای لفظی روی داده بود. داوودخان که قبلا متمایل به شوروی بود در پی این مشاجره مسافرت‌های پی‌درپی به کشورهای دوست آمریکا از جمله ایران و مصر انجام داده بود. داوودخان در راه بازگشت از ایران در یک سخنرانی در شهر هرات «ایدئولوژی‌های وارداتی» را که اشاره مستقیمی به حزب خلق داشت، محکوم و به دنبال آن اعضای حزب دموکراتیک خلق را از کابینه خود بیرون کرد.

او ارتش را از وجود بیش از دوصد نفر از افسرانی که در شوروی تحصیل کرده بودند، پاکسازی کرد.در زمان ریاست جمهوری محمدداوودخان حزب کمونیست افغانستان به عضوگیری در ارتش و پلیس دست زده و یک سازمان نظامی نیرومند برای خود به وجود آورده بود. حزب کمونیست افغانستان در سال ۱۹۶۳ و در دوره‌ای که محمدظاهرشاه در آن کشور فضای بازسیاسی اعلام کرده بود به فعالیت‌های خود شکلی علنی بخشید. این حزب، در اولین حرکت جدی خود توانست چند نفر از اعضای حزب را به عنوان نماینده در دور دوازدهم شورای ملی، وارد پارلمان افغانستان کند. هیچ یک از این نامزدها، در تبلیغات انتخاباتی خود را طرفدار اندیشه‌های مارکسیستی معرفی نکردند. حزب دموکراتیک خلق افغانستان در سراسر دوره مشروطیت ظاهرشاه فعال‌ترین حزبی بود که برای نفوذ در میان دانشجویان و نیروهای مسلح می‌کوشید.این حزب با سرعت شگفت‌انگیزی در ارتش و پلیس افغانستان رخنه کرد.در پی وقوع کودتای کمونیستی ۱۹۷۸ افغانستان، شورای نظامی انقلاب تشکیل و ریاست دولت انقلاب را به نورمحمد تره‌کی روزنامه‌نگار مارکسیست افغان که در آن زمان ۶۱ ساله بود سپرد و اعلام داشت که برای خروج افغانستان از وضعیت قرون وسطایی و حکومت سران طوایف (ملوک الطوایفی) و قرار گرفتن در مسیر پیشرفت و مدرنیزه شدن، جز انجام انقلاب راه دیگری وجود نداشت. پس از تغییرات حکومتی در افغانستان، بسیاری از مقام‌ها و بزرگان افغان به کشورهای همجوار از جمله ایران پناهنده شدند. در کشور کودتا اما دوام حکومت چندان نمی‌پاید و اینچنین بود که در پاییز سال بعد، حفیظ‌الله امین یکی از مقامات دولت برضد تره‌کی (رئیس دولت) کودتا کرد که در این ماجرا تره‌کی کشته شد.

با این همه هواداران او، حفیظ‌الله را «فردی در ارتباط با آمریکا» اعلام کردند و همین اتهام کافی بود تا دولت شوروی در فضای جنگ سرد مداخله نظامی در افغانستان را در دستور کار قرار داد. در ۲۵ دسامبر ۱۹۷۹ چند واحد نظامی به کابل فرستاد، حفیظ‌الله برکنار و کشته شد. ورود نیروهای نظامی شوروی به افغانستان، ناآرامی‌های این کشور آسیایی را بیش از قبل و «مساله افغانستان» را به یک کشمکش بزرگ میان قدرت‌ها تبدیل کرد. نیروهای شوروی تا سال ۱۹۸۹ در افغانستان ماندند و با مجاهدان (نیروهای اسلامی) که از سوی آمریکا و پاکستان حمایت و از جانب دولت سعودی کمک مالی می‌شدند جنگیدند و ۱۳ تا ۱۵ هزار کشته متحمل شدند. خروج شوروی از افغانستان آغاز فروپاشی آن اتحادیه به شمار آورده شده است.