مقامات معنوی حضرت فاطمه معصومه س

نام آن حضرت «فاطمه» ملقب به «معصومه», پدر آن بزرگوار امام موسی كاظم ع و مادر آن حضرت علیا مكرمه, نجمه خاتون كه قبر شریفش در مدینه طیبه است ایشان و برادرشان حضرت امام علی بن موسی الرضا ع از یك مادر بودند

در مقاله حاضر نویسنده با تأكید بر اهمیت دوستی خاندان پیامبر(ص)، به بررسی مقامات معنوی حضرت فاطمه معصومه(س) و دلایل آن می پردازد و جایگاه رفیع ایشان را مورد كنكاش قرار می دهد. با هم این مقاله را كه از ویژه نامه كنگره بزرگداشت شخصیت حضرت معصومه انتخاب شده از نظر می گذرانیم.

● عوامل قرب الهی

بدون تردید از عوامل مهم قرب به خدای متعال محبت و دوستی پیامبر اكرم حضرت محمد(ص) و امامان معصوم(ع) و فرزندان و ذراری آن بزرگواران است. این موضوع مستفاد از قرآن و سنت است؛ اما از قرآن، آیات زیادی بر آن دلالت دارد و روشن ترین آیات، این آیه شریفه است كه می فرماید: «قل لا اسئلكم علیه اجرا الا الموده فی القربی»(۱)، ای پیامبر! به مردم بگو من از شما درخواست هیچ اجر و مزدی برای رسالتم نمی كنم، جز محبت و دوستی با خویشانم.»

روایات زیادی هم در این زمینه وارد شده است كه مضمون آنها این است كه پیامبر اكرم و امامان(ع) از مردم خواسته اند كه با فرزندان آنان دوستی نمایند. ما یك روایت را در اینجا ذكر می كنیم.

از پیامبر اكرم(ص) روایت شده است كه فرمودند: «احبوا الله لما یغذوكم من نعمته و احبوا فی لحب الله و احبوا ذریتی لحبی ایاهم(۲)؛ خدا را دوست بدارید به خاطر نعمت هایی كه به شمار ارزانی داشته است و مرا هم دوست بدارید به جهت دوستی با خدا (چون من پیامبر الهی هستم) و با فرزندان من دوستی نمایید، چون من آنها را دوست دارم.»

از متون بسیاری از زیارات امامان و فرزندان آنها نیز همین مطلب استفاده می شود؛ مثلا در زیارت عاشورا آمده است: «اتقرب الی الله بحبكم و البرائه من اعدائكم؛ تقرب می جویم به خداوند به واسطه دوستی با شما و بیزاری جستن از دشمنان شما(۳)».

پیامبر عظیم الشأن و امامان معصوم(ع) و فرزندان بزرگوار آنان واسطه های فیض الهی هستند و خداوند متعال به واسطه آنان بر تمام انسان ها و كل عالم هستی فیض بخشی می كند و هر اندازه ای كه انسان به خدا ایمان داشته باشد و به خداوند عشق بورزد، باید به همان نسبت اولیای الهی را دوست بدارد.

این محبت و دوستی كه از مطالبات خدا و پیامبر و امامان معصوم(ع) است. نصیب كسی می شود كه عظمت خدا و پیامبران و سایر اولیای خدا را درك كند و آنان را بیشتر بشناسد؛ زیرا محبت فرع بر معرفت است؛ اگر معرفت نباشد و یا از انسان سلب شود، محبت هم از بین می رود؛ چنان كه در زیارت حضرت فاطمه معصومه(ع) آمده است: «و ان لایسلبنا معرفتكم انه ولی قدیر؛ از خدا می خواهم كه معرفت شما خانواده را از من سلب نكند(۴)».

معرفت و شناخت مقامات معنوی و بلندی شأن اولیای الهی عطیه و اكرامی است از جانب خداوند متعال؛ چنان كه در زیارت شریف عاشورا می خوانیم: «فاسئل الله الذی اكرمنی بمعرفتكم و معرفه اولیائكم و رزقنی البرائه من اعدائكم ان یجعلنی معكم فی الدنیا و الاخره (۵)؛ از آن خدایی مسألت می كنم كه مرا به شناخت و اعتقاد به شما خانواده اكرام كرده و بیزاری از دشمنانتان را به من روزی كرده است، اینكه مرا در این دنیا و آخرت با شما قرار دهد.»

به طور مسلم یكی از راه های تحصیل معرفت به اولیا، تأمل و مطالعه در شرح حال و سیره و زندگانی آنان و نیز ذكر مقامات معنوی و فضایل اخلاقی و مناقب، مانند: معجزات و كرامات آنان است.

این نوع معرفت علاوه بر اینكه در اصل محبت و ازدیاد آن اثری مهم دارد، موجب تربیت و الگو گرفتن از آنان نیز می گردد؛ زیرا هیچ كس نمی تواند به ترتیب صحیح و سعادت و كمال برسد، مگر از راه الگو پذیری از كسانی كه خود به مقام قرب الهی نایل آمده باشند و از طریق اصلاح خود گذشته و به هدف نهایی رسیده باشند.از جمله این بزرگان سیده جلیله فاطمه معصومه(ع) دختر بزرگوار حضرت امام موسی بن جعفر(ع) است.

این بانوی بزرگ در عظمت و بلندای معنویت در حد بانوان بزرگ اسلام است و كسی است كه ملقب شده است به «معصومه» كه نشان دهنده اوج عظمت و بزرگی است و اخبار و روایات و نیز قراین و شواهد موجود در زندگی ایشان بیان كننده كمالات و فضایل نفسانی و مقامات معنوی برای ایشان است.

● نسب فاطمه معصومه(ع)

نام آن حضرت «فاطمه» ملقب به «معصومه»، پدر آن بزرگوار امام موسی كاظم(ع) و مادر آن حضرت علیا مكرمه، نجمه خاتون كه قبر شریفش در مدینه طیبه است. ایشان و برادرشان حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) از یك مادر بودند.

ولادت فاطمه معصومه(ع) در اول ذی قعده بوده است. بنابراین، عمر شریفش ۲۷سال بوده و در سال دویست و یك از هجرت، روز دهم ربیع الثانی در قم از دنیا رفته است. نه تنها حضرت فاطمه، دختر امام موسی(ع) ازدواج نكرده است، بلكه سایر دختران آن حضرت ازدواج نكرده بودند. صاحب «تاریخ قم» نیز به این مطلب اشاره نموده است و درباره دختران رضائیه فرموده است: «چنین به من رسیده كه رضائیه دختران خود را شوهر نمی دادند؛ زیرا كه هم كفوی برای ایشان نمی یافتند و موسی بن جعفر(ع) را بیست ویك دختر بوده. از این جهت، هیچ یك را به شوهر ندادند.»(۶) روشن است كه خود این مطلب دلیل و شاهدی است قوی بر عظمت و جلالت بی بی فاطمه معصومه(ع) كه همتایی برای ایشان در ازدواج نبوده است.

● مقامات معنوی فاطمه معصومه(ع)

نمونه بسیار مهم از سلسله زنان به كمال رسیده، سیده جلیله، فاطمه معصومه(ع)، دختر امام موسی كاظم(ع) است كه قبر شریفش مزار و مطاف میلیونها مسلمان شیعه می باشد كه از اطراف بلاد اسلامی و كشورهای مختلف به زیارت آن حضرت نایل می شوند و از بركات قبر شریفش استفاده می كنند. باید گفت: قلم و بیان و زبان عاجز است كه مقام والای آن حضرت را بیان كند.

صاحب «ناسخ التواریخ» درباره ایشان می گوید: «حضرت فاطمه معصومه(ع) حضرت ولیه الله تعالی و صفیه خاتون خلق جهان و ناموس خداوند عالمیان، عابده زاهده متقیه عارفه كامله مستوره مخدره معصومه فاطمه، دختر حضرت موسی بن جعفركاظم(ع) را مقامی و منزلتی متعالی و شأنی رفیع و مكانی عظیم است كه خداوند عطایش فرموده است.»

سپس می گوید: «موسی بن جعفر(ع) را به قولی چهار دختر فاطمه نام داشت: كبری و وسطی و صغری و اخری؛ اما مشخص نیست كه صاحب ترجمه (شرح حال) كبری است یا صغری و یا وسطی، اما از حیث شأن و مقام جلیل، البته كبری است و مخدره عظمی است؛ چنان كه لقب شریف این مخدره معصومه بر این معنی دلالت دارد.(۷)

عظمت و جلالت قدر این مكرمه معظمه علاوه بر محدثان و مورخان و سیره نویسان، تمام جهان اسلام را پر كرده است و مطلبی است كه جملگی بر آن اتفاق نظر دارند. این جانب در مكه مكرمه و مدینه منوره دیدم مسلمانان عرب زبان وقتی نام مقدس قم را می شنیدند، می گفتند: در آن شهر قبر مطهر حضرت معصومه(ع) است و آرزوی زیارتش را می كردند و شگفت انگیز این بود كه نام اصلی ایشان كه فاطمه است را نمی بردند، بلكه ایشان را به نام معصومه می شناختند كه این خود بر عظمت این بانو دلالت دارد.

● دلایل مقامات معنوی فاطمه معصومه(ع)

۱) محدثه بودن آن حضرت

شكی نیست كه نخستین عامل سعادت و كمال انسان و قرب او به خداوند متعال، علم و معرفت به ویژه علم و معرفت به خدای متعال است: زیرا علم و معرفت شرط لازم برای ایمان به خداوند است. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: «اول الدین معرفته؛(۸) نخستین مرتبه در دین، شناخت خداوند است.»

این مقام بزرگ به طور كامل در پیامبران الهی موجود است و بعد در وجود امامان(ع) و فرزندان آنان از جمله، سیده جلیله كریمه اهل بیت، فاطمه معصومه(ع) است كه در دامان پدر بزرگواری مانند: امام موسی بن جعفر(ع) تربیت شده است و در سایه برادری، مانند: امام علی بن موسی الرضا(ع) ادامه زندگی داده است و قطعاً معرفت در وجود آن حضرت در حد بسیار بالایی وجود داشته است. افزون بر اصالت خانواده، موضوع محدثه بودن ایشان است كه دلیل بزرگی بر مقام معرفت آن حضرت است؛ زیرا محدثه بودن علامت عالم بودن می باشد. گرچه احادیث زیادی در این زمینه در دست نیست، ولی خوشبختانه نمونه ای برای شناخت مقام علم و فضیلت آن حضرت در دست می باشد.

«شیخ صدوق از فاطمه دختر موسی بن جعفر(ع) از یكی از فرزندان امام سجاد به نام عمر از فاطمه دختر امام حسین(ع) از اسما دختر ابی بكر از صفیه دختر عبدالمطلب، عمه پیامبر نقل می كند كه گفت: من قابلگی امام حسین(ع) را برعهده داشتم. وقتی او از مادر متولدشد، پیامبر(ص) فرمود: عمه جان! فرزندم را بیاور! و در جواب گفتم: هنوز او را پاكیزه نكرده ام. پیامبر فرمود: ای عمه! آیا تو او را پاكیزه می كنی! نه خداوند او را پاكیزه كرده است.»(۹)

از این روایت مقام بلند علمی و فضیلت و معرفت حضرت فاطمه معصومه(ع) به طور روشن استفاده می شود؛ زیرا عنوان محدثه بودن و به خصوص شهرت آن بین اصحاب حدیث، عالمه بودن ایشان را ثابت می كند.

بدون مناسبت نخواهدبود كه شهر مقدس قم در طول تاریخ همیشه مأوا و مسكن عالمان و فقیهان و محدثان بسیار بزرگی، همانند: اشعریون و ابن قولویه و صدوقین و دیگران بوده است و بخصوص در این زمان كه حوزه علمیه با بركت و با عظمت قم در كنار قبر مقدس آن حضرت برقرارگشته و باغبانی همچون مرحوم آیت الله العظمی حائری یزدی و آیت الله العظمی بروجردی و امام خمینی و دیگران داشته است و هم اكنون دنیای اسلام، بلكه جهان ازفیض و نورانیت این حوزه استفاده می كند و علم و دانش از قم بر سایر بلاد می رود و تمام اینها از بركات قبر مطهر كریمه اهل بیت(ع) است و جایگاه فرهنگی قم دراین زمان و زمانهای گذشته، از این بانوی بزرگ توان می گیرد.

۲) ایمان و عمل صالح

بدون شك اصلی ترین عامل سعادت و كمال انسان و قرب او به خدای متعال، ایمان محكم به ذات مقدس الهی و عمل خالص و شایسته به دستورهای اوست و در این راستا، بین مردان و زنان فرقی وجود ندارد. خداوند حیات طیبه را مرهون ایمان و عمل صالح دانسته است و در سوره نحل می فرماید: «من عمل صالحا من ذكر او انثی و هو مؤمن فلنحیینه حیاه طیبه و لنجزینهم باحسن ما كانوا یعملون.» (۱۰)

فاطمه معصومه(ع) از جمله زنانی است كه دراین جهت، گوی سبقت را از دیگران ربوده است؛ چرا چنین نباشد كه با استعداد ذاتی در تحت تعلیم و تربیت دو امام بزرگوار، یعنی پدر آن حضرت، امام موسی بن جعفر(ع) و برادرش، عالم آل محمد امام رضا(ع) بوده است و از خاندانی است كه اصل شجره طیبه هستند. و جمله بلندی كه در زیارت آن حضرت آمده است: «فان لك عندالله شأنا من الشأن» شاهد این مدعاست و این شأن و مرتبت عظیم، مرهون ایمان و عمل صالح است.

۳) فضیلت زیارت آن حضرت

از دلایل روشن بر مقامات بلند معنوی حضرت فاطمه معصومه(ع) روایاتی است كه درفضیلت و اهمیت زیارت آن حضرت رسیده است.

۱) شیخ صدوق در كتاب «ثواب الاعمال» و «عیون الاخبارالرضا»(ع) با سند معتبر از امام رضا(ع) روایت كرده است كه سعدبن سعد اشعری می گوید: «از امام رضا(ع) درباره فاطمه دختر امام موسی (ع) سوال كردم. فرمودند: هركس او را زیارت كند، برای او بهشت است.» و همین روایت را ابن قولویه در كناب كامل الزیارات روایت كرده است.(۱۱)

۲) امام جواد(ع) می فرماید: «من زار عمتی بقم فله الجنه ؛(۱۲) هر كس عمه من را در شهر قم زیارت كند برای او بهشت است.»

۳) علامه مجلسی از «تاریخ قم» نیز روایتی به نقل از امام صادق(ع) به این مضمون نقل كرده است(۱۳)

قطعا برای زیارت انسان های عادی بهشت واجب نمی شود آن هم از سه امام معصوم كه به همین مضمون باشد. از این روایات صحیح و معتبر كه در فضیلت زیارت آن جناب رسیده، به روشنی استفاده می شود كه مقامات معنوی فاطمه معصومه(س) همان مقامات بندگان حقیقی و خالص خداوند، نظیر مقاماتی كه پیشوایان معصوم دارند، است.

پانوشتها در سرویس معارف موجود است.

علی محامد یزدی

---