شیرین‌ترین و پرکاربردترین ضرب المثل‌های فارسی و ایرانی (م)

• مادر را ببین، دختر را بگیر

      سفارش به خواستگار برای انتخاب همسر به این معنی که: چون دختر زیر نظر و زیر دست مادرش بزرگ شده از لحاظ لیاقت و هنرمندی و خانه‌داری تا حدّ زیادی به او شباهت دارد.

• مادر زنت دوستت داره

      به کسی می‌گویند که به موقع بر سر سفرة غذا و هر چیز آماده و بی‌دردسری از راه برسد.

• مادر فولاد زره

      اصطلاحاً به زن چاق پیر خشن می‌گویند.

• مادر که نباشه باید با زن بابا ساخت

      هر چیز مورد نیاز که اصل و بهترین آن یافت نشده یا قابل دسترسی نباشد ناچار باید به کمتر از آن رضایت داد.

• مار از پونه بدش می‌آید در لونه‌اش سبز می‌شود

      معمولاً آدم از هر چیز که متنفر و بیزار و گریزان باشد با آن روبرو شده یا بر سرش آمده و نصیبش می‌گردد.

• مار در آستین پروراندن

      شخص خیانت‌کار یا دشمن خطرناکی را بی‌اطلاع پروراندن و به او محبت و رسیدگی کردن.

• مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد

      کسی که بلایی بر سرش آمده و تجربه تلخی از چیزی دارد، در آن مورد بدگمان و محتاط‌تر می‌شود.

• ماست مالی کردن

      پوشاندن و اصلاح ظاهری و بی‌فایدةی عیب یا خرابکاری.

• ماست‌ها را کیسه کردن

      ترسیدن و حساب کار خود را کردن، جا زدن و تسلیم شدن.

• ماشین مشدی ممدلی، مه بوق داره نه صندلی

      به طعنه و مسخره در مورد هر اتومبیل خراب و قراضه می‌گویند.

• مال بد بیخ ریش صاحبش

      چیز بد و عیبناک ناچار همیشه نزد صاحبش باقی مانده و صاحب باید آن را تحمل و نگهداری کند چون کسی حاضر به پذیرفتن آن نیست.

• مال مفت و دل بی‌رحم

      بعضی‌ها وقتی به چیز مفت و مجانی می‌رسند بدون رعایت اصول و اندازه با بی‌رحمی از آن استفاده می‌کنند.

• مال یک جا می‌رود ایمان هزار جا

      خطاب به شخص دزد زده که بدون اینکه مطمئن باشد به کسی یا کسانی مظنون باشد و تهمت بزند.

• مأمور است و معذور

      کسی که در مورد کاری از خود اختیاری ندارد و مجبور است فقط دستور را اجرا کند.

• ماه زیر ابر نمی‌ماند

      بالاخره حقیقت آشکار خواهد شد و راز برای همیشه پنهان نخواهد ماند.

• ماهی به دمش رسیده

      کار به مراحل پایانی خود رسیده، وقت کار یا چیزی سر آمده.

• ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است

      هیچگاه برای انجام کاری دیر نیست و هر لحظه می‌توان اقدام کرد، کار هر زمان شروع کنی چنان است که پیش از آن شروع کرده‌ای.

• مایه تیله

      سرمایه و دارایی، پول و پَله.

• مته به خشخاش گذاشتن

      دقت و وسواس و سختگیری بی‌مورد و بیش از حد در انجام کاری.

• مثل انار ترکیدن

      کنایه از ترکیدن بغض و به‌ شدت به گریه افتادن.

• مثل برج زهرمار

      کنایه از آدم بسیار اخمو و عبوس و ترشروی.

• مثل برق

      با سرعت بسیار.

• مثل بید لرزیدن

      کنایه از ترسیدن زیاد.

• مثل پنجة آفتاب

      کنایه از آدم بسیار زیبا و دلربا.

• مثل ترقه پریدن

      کنایه از ناگهان عصبانی و آتشی شدن.

• مثل جن بو داده

      اشاره به آدم زبل و زرنگی که هر کاری از دستش بر می‌آید.

• مثل جن و بسم‌الله

      دو چیز یا دو کس که هرگز نزدیک هم نیایند و از یکدیگر فراری باشند.

• مثل خر در گل واماندن

      کسی که در انجام کاری فرومانده و عاجز شده باشد و قادر به ادامه‌اش نباشد.

• مثل زن سعدی

      زن نافرمان و گریزپا که کمتر در خانه قرار گرفته و بیشتر در کوچه وخیابان و گشت و گذار باشد، زن ددری.

• مثل سگ ترسیدن

      ترس و وحشت زیاد از کسی یا چیزی.

• مثل سگ و گربه به هم پریدن

      درگیری و مشاجره و ناسازگاری دائمی بین دو نفر.

• مثل سیبی که از وسط نصف شده

      دو چیز یا دو شخص که دقیقاً و کاملاً مثل هم باشند، شباهت فراوان دو چیز یا دو نفر.

• مثل شیر برنج

      به آدم شل و وارفته و بی‌نمک می‌گویند.

• مثل عنق منکسره

      بداخلاق و ترش‌رو.

• مثل قالی کرمانه

      اشاره به کسی که هر چه سنش بالا می‌رود خودش رنگ و روتر می‌شود (معروف است که قالی کرمان هر چه بیشتر پا می‌خورد بیشتر رنگ باز کرده و مرغوب‌تر می‌شود).

• مثل کبک سرش را زیر برف کرده

      کسی که متوجه عیب خود نیست و از اوضاع و محیط دور و برش بی‌خبر است و نمی‌داند در اطرافش چه می‌گذرد و مردم راجع به او چه می‌گویند، گویی آن‌ها را نابینا می‌پندارد.

• مثل کنیز حاج باقر

      بداخلاق و غرغرو، کسی که خیلی نق می‌زند.

• مثل گدای سامره

      لخت و عوری، پررویی و پر‌مدعایی.

• مثل مار خوش خط و خال

      کسی که ظاهری خوب و فریبنده اما باطنی زشت و پلید و بد ذات دارد.

• مثل ماست

      شل و وارفته و بی‌رمق.

• مثل مربای آلو

      آدم شُل و ول و بی‌حال.

• مل مرغ سرکنده

      کلافه، بی‌آرام و قرار، پریشان و مظطرب.

• مثل موش آب کشیده

      کسی که خیلی خیس شده و یا از آب و گل و لای بیرون آمده باشد.

• مثل یخ وا رفتن

      از خبر ناگوار یا ناامید کننده‌ای حیران، شُل و از خود بیخود شدن.

• محل سگ نگذاشتن

      بی‌محلی بیش از حدُ و اندازه.

• مخ جوش آوردن

      کنایه از شدت عصبانیت و یا گرما.

• مدینه گفتی و کردی کبابم

      افسوس کسی که به یاد گذشته از دست رفته افتاده و یاد و خاطره خوب یا بد چیزی یا کسی برایش تجدید و زنده شود.

• مرا به خیر تو امید نیست، شرّ مرسان

      اگر نفعی نمی‌رسانی لااقل ضرر هم نزن، اگر کمکی نمی‌کنی لااقل مزاحمت و دردسر هم ایجاد نکن.

• مرد دو زنه جاش تو مسجده

      چرا که نزد هیچ‌کدام آسایش و همچنین ارزش و احترام آنچنانی ندارد.

• مرد را باید دست به پشتش بزنی خاک بلند بشه

      مرد باید اهل کار و تلاش باشد.

• مرده را که رو بدهی به کفنش خرابی می‌کند

      به کم ظرفیت که ارزش و اهمیت داده شود، پرتوقع و پررو می‌شود.

• مرغ ههمسایه غازه

      چیزهای دیگران به نظر بهتر و چشم‌گیرتر از مال خود آدم می‌آید.

• مرغ یک پا داره

      کنایه از یک‌دندگی و لجبازی، با قُدّی و سماجت روی حرف خود ایستادن.

• مرگ خوبه برای همسایه

      هر چیز بدی را برای دیگران خواستن، در خطر و ضرر دیگری را جلو انداختن.

• مرگ می‌خواهی برو گیلان

      کسی که در موقعیت مناسب و ایده‌آل قرار گرفته و چیزی کم نداشته باشد و بازهم گله‌مند بوده و ناز بکند.

• مرگ یک‌بار شیون یک‌بار

      به سیم آخر زدن و قضیه را تمام کردن، هرچه باداباد گفتن.

• مروارید باشه، غلتون باشه، ارزون باشه

      خوش سلیقه و مشکل پسندی که بخواهد چیزی همه محاسن و مزایا را با هم داشته باشد.

• مزه دهن کسی را چشیدن

      قصد دانستن و پی‌بردن به نظر یا هدف کسی، سر در آوردن از مقصود دیگری.

• مستی و راستی

      در هنگام مستی عقل و هوش و قوه ادراک شخص زایل شده و هرچه در دل وجود دارد راست و حقیقتی بیان شده و اسرار فاش می‌گردد.

• مشت کسی باز شدن

      رسوا و برملا شدن، راز یا دروغ کسی افشا و آشکار گردیدن.

• مشت نمونه خروار

      جزء و مقداری از هر چیزی که نشان دهندة کیفیت و خصوصیت کل آن چیز باشد.

• مشک آن است که خود ببوید، نه آنکه عطار بگوید

      رفتار هر کس باید معرّف و بیانگر فضائل و منزلت او باشد نه اینکه دیگران از او تعریف کنند.

• مشکلی نیست که آسان نشود/ مرد باید که هراسان نشود

      هر مشکل و مسئله‌ای راه حلی داشته و با عقل و همّت بالاخره حل خواهد شد، نباید ترسید و جا زد.

• معما چون حل گشت آسان شود

      اشاره به کسانی که پس از حل معضل و رفع مشکل ادعای کاردانی می‌کنند.

• مغز خر خوردن

      دیوانگی، نفهمی، متوجه امر نبودن.

• مگس پراندن

      کنایه از بیکاری بیش از حدّ.

• مگسی شدن

      بد اخلاق و عصبانی شدن، سماجت و بد خُلقی برای به کرسی نشاندن حرف (نظر به سماجت و آزارندگی مگس).

• مگه سر آوردی؟

      کسی که پشت هم و با عجله در بزند و بی‌قراری نشان دهد.

• ملا شدن چه آسان، آدم شدن چه مشکل

      داشتن سواد و تحصیلات به تنهایی دلیل بر انسانیت و فضیلت نیست چرا که آدمیت و تکامل از مجموع تمام فضایل انسانی که علم جزئی از آن است حاصل می‌شود.

• ملانصرالدین کاری نداشت سوزن به تخمش می‌زد داد می‌کشید

      کسی که به دست خود برای خود دردسر درست کند.

• ممه را لولو بُرد

     ناامید کردن و عدم امکان انجام کاری یا موقعیتی که در گذشته انجام شده.

• من اینور جوی تو اونور جوی

      به حالت قهر از هم جدا شدن، تسویه حساب قهر آمیز.

• منتر کردن

     کسی را در کاری و یا در جایی سرگردان و معطل و علاف کردن.

• من مرده تو زنده

      اتمام حجت کسی که پیش‌بینی و نظر خود را درست دانسته و به وقوع آن مطمئن باشد اگرچه بعد از مرگش.

• من میگم نره، اون میگه بدوش

     هنگامی که عدم امکان اجام کاری را با دلیل و منطق به کسی بگویند و او باز هم به دلیل نفهمی یا زورگویی خواسته خودش را تکرار کند.

• مواظب مالت باش مردم را دزد نکن

     به دقت مراقب چیزهایت باش تا به دیگران تهمت دزدی نزنی.

• مو را از ماست کشیدن

     اشاره به دقت و نکته‌بینی و حساسیت بیش از حدّ، ریزبینی و جزئی‌نگری بی‌اندازه.

• مورچه چیه که کله پاچش باشه

     چیز کوچک و بی‌ارزشی که جزئی از آن را بخواهند.

• موش دواندن

     در کار کسی خلل و مشکل مزاحمت ایجاد کردن.

• موش موشک آسه بیا آسه برو که گربه شاخت نزنه

      سفارش به احتیاط و ملاحضه‌کاری به خاطر اوضاع نامساعد و اجتناب از شرّ و ضرر و خطر.

• موش و گربه بازی

      رفتاری توأم با تعقیب و گریز و آمیخته با فریب و خدعه و ریا.

• موشه تو سوراخ نمی‌رفت جارو به دمش می‌بست

      مشکل و گرفتاری و دردسر اضافه برای خود بوجود آوردن.

• مو لای درزش نمیره

      بسیار دقیق و حسّاس عمل کردن.

• موهاشو تو آسیاب سفید نکرده

      اشاره به آدم با تجربه و دنیا دیده.

• موی بدن سیخ شدن

      ترسیدن یا چندش شدن به دلیل مواجه شدن با مسئله‌ای هولناک یا دلخراش و ناگوار.

• موی کسی را آتش زدن

      در جا و به موقع سر رسیدن و درجایی حاضر شدن.

• مویی از خرس کندن غنیمت است

      از آدم خسیس یا بد حساب و لدهکار اگر یک چیز کوچک و بی‌ارزش هم گرفته شود غنیمت است.

• مهرم حلال، جونم آزاد

     حرف زنی که از دست شوهر به ستوه آمده و در صدد جدایی و نجات خود باشد.

• مهره مار داشتن

     قدرت فراوان در جلب و جذب علاقه و توجه دیگران داشتن.

• میان پیغمبرها جرجیس را پیدا کرده

      کسی که بدترین‌ها را انتخاب کرده باشد.

• میان ماه من تا ماه گردون/ تفاوت از زمین تا آسمان است

      اشاره به دوچیز ظاهراً مشابه که از نظر ارزش و منزلت تفاوت زیادی با یکدیگر داشته باشند.

• میمون هر چی زشت‌تره، بازیش بیشتره

      اشاره به آدم زشت یا معیوب که ادا و اطوار و رفتار ظاهری نامتناسب و نامعقول هم داشته باشد.

• میوه‌اش به هنده

      انگار نوبرش را آورده.

• میهمان گرچه عزیز است ولی هم‌چون نفس خفه می‌سازد اگر آید و بیرون نرود

      کنایه از یاد ماندن میهمان پررو در خانه میزبان که باعث خستگی و ناراحتی و مغذب شدن او می‌شود.

گردآوری: مجله اینترنتی وب

---

سایر ضرب المثل‌های فارسی و ایرانی به ترتیب حروف الفبا:

الف	ب	پ	ت	ث	ج	چ	ح	خ	د	ذ
ر	ز	س	ش	ص	ض	ط	ظ	ع	غ	ف
ق	ک	گ	ل	م	ن	و	ه	ی

---