ایران و جنبش عدم تعهد

پانزدهمین نشست وزیران خارجه جنبش عدم تعهد در تهران روزهای ۸ و ۹ مرداد در تهران برگزار شد که با سه سند رسمی شامل بیانیه پایانی اجلاس، بیانیه ای در حمایت از فعالیتهای هسته ای ایران و قطعنامه ای برای وقایع زیمبابوه به کار خود پایان داد.
ریاست نشست وزرای خارجه جنبش عدم تعهد نیز از کوبا به ایران منتقل شد.
در بیانیه پایانی نشست مباحث مهمی چون بحث جلوگیری از توهین به ادیان، مقابله با تحریمها و اقدامات زورمدارانه، مقابله با سلطه فرهنگی غرب، اصلاحات سازمان ملل، حمایت از نامزدی کشورهای عدم تعهد بر ای عضویت در شورای امنیت، تایید صلاحیت دیوان کیفری بین المللی برای رسیدگی به جنایت و تجاوز، محکوم کردن تهمت و افترا زدن به کشورهای عدم تعهد توسط زورمداران، تروریسم، مواد مخدر و غیره درج شده است.
در مجموع می توان گفت که سند تهران یک سند بین المللی انقلابی و تحول گرا، آینده نگر و مترقیانه است. سند تهران مبنایی برای تنظیم برنامه عمل جنبش است.
این برنامه عمل در واقع برنامه کاری و اجرایی جنبش عدم تعهد در آینده را ترسیم می کند. برگزاری این نشست در نوع خود به نوعی یک پیروزی دیپلماتیک برای جمهوری اسلامی ایران بود. این نشست بازتاب گسترده ای در سطح مطبوعات و محافل سیاسی جهان داشت.
● پیشینه عضویت و فعالیت ایران در جنبش عدم تعهد
ایران بطور رسمی پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در جریان برگزاری ششمین نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا، در سال ۱۹۷۹ به عضویت جنبش عدم تعهد در آمد. به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران بر اساس آموزه های اصلی معمار انقلاب اسلامی و بنیانگذار جمهوری اسلامی امام خمینی(ره) یعنی دکترین «نه شرقی، نه غربی» که بسیار به اندیشه عدم تعهد نزدیک است، این جنبش برایش از اولویت اساسی برخوردار است. جنبش عدم تعهد با حفظ استقلال عملی و پویایی موضع گیری به بازنگری در متن معادلات جهانی مبادرت ورزیده که این فصل مشترک مواضع و سخنرانیهای مسوولان ایرانی در نشستهای متعدد سران و وزیران امور خارجه از سال ۱۹۷۹ تا کنون بوده است.از سوی دیگر شاید بتوان جنبش عدم تعهد را سودمندترین سازمان بین المللی دانست که ایران بعد از سازمان ملل متحد به عضویت آن در آمده است. ایران پس از تثبیت اوضاع سیاسی کشور و از سال ۱۹۸۱ بر حضور خود در جنبش افزود و جنبش نیز متقابلا اقدامات مثبتی را به نفع ایران صورت داده است.
تلاش اعضای جنبش برای حل و فصل جنگ ایران و عراق و برقراری آتش بس هر چند که عدم رعایت بی طرفی و توجه نکردن به خواسته های ایران در زمینه تعیین متجاوز این تلاشها را به بن بست کشاند. محکومیت ساقط کردن هواپیمای مسافر بری ایران در تیر ماه ۱۳۶۷حمایت از اجرای قطعنامه ۵۹۸ و دیگر موضع گیری هایی که با سیاست خارجی کشورمان انطباق دارد بویژه در مورد مساله فلسطین، مخالفت با مذهب ستیزی و نژاد پرستی و تقاضا برای گشوده شدن بازار کشورهای شمال بر روی صادرات کشورهای جنوب از جمله این اقدامات بود ه است.
● جنبش عدم تعهد و برنامه هسته ای ایران
وزرای خارجه ۱۱۸ کشور عضو جنبش عدم تعهد با صدور بیانیه ای در نشست تهران، از برنامه هسته ای صلح آمیز جمهوری اسلامی ایران حمایت کردند.
در این بیانیه تصریح شده است که حق کشورها برای توسعه انرژی اتمی برای مقاصد صلح آمیز نباید به هیچ عنوان محدود شود و انتخابها و تصمیمات تمامی کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران در زمینه استفاده صلح آمیز از فناوری هسته ای و چرخه سوخت باید محترم شمرده شوند. در بیانیه عدم تعهد بر نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان تنها نهاد صلاحیت دار برای راستی آزمایی تعهدات پادمانی کشورهای عضو تاکید شده است. وزرای امور خارجه عدم تعهد از حل و فصل موضوعات باقی مانده در چارچوب موافقتنامه فیمابین ایران و آژانس، به عنوان یک گام مهم رو به جلو استقبال کردند و توافق آژانس و ایران برای عادی شدن اجرای پادمان در ایران در این چارچوب را نیز مورد توجه قرار دادند. وزرای خارجه عدم تعهد بر تحقق منطقه خاورمیانه عاری از سلاحهای هسته ای تاکید کردند و از اسرائیل خواستند تا بدون قید و شرط و بدون تاخیر به ان.پی.تی. بپیوندد و فورا تمامی تاسیسات هسته ای خود را تحت پادمان جامع آژانس قرار دهد.
جنبش عدم تعهد در پایان ضمن استقبال از گفت وگوهای ایران و شش کشور در ژنو، تاکید کرد که تنها راه حل موضوع هسته ای، پیگیری مذاکرات محتوایی بدون هیچ گونه پیش شرط توسط تمامی اعضای مربوطه می باشد.
منوچهر متکی وزیر امور خارجه ایران در پایان پانزدهمین اجلاس وزرای امور خارجه کشورهای عضو جنبش عدم تعهد پس از تصویب بیانیه وزرای خارجه ۱۱۸ کشور عضو در حمایت از برنامه صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی ایران پس از تشکر از این اقدام گفت: این سند برای کشور من خیلی مهم است و یک پیام آشکار برای دنیا دارد که نهضت عدم تعهد بر اساس اصول خود از کشورهای عضو حمایت خواهد کرد.
وی همچنین اظهار داشت: ما به همین دلیل مسائل بسیار خاصی را در این اجلاس مطرح کردیم و مشخصا از برخی کشورهای خاص که دچار بحرانهای ویژه هستند نام برده و از آنها حمایت کرده ایم. وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بیانیه ۱۱۸ کشور عضو جنبش عدم تعهد در حمایت از فعالیت های هسته ای ایران را سند تکذیب صریح ادعای مخالفت جامعه جهانی با برنامه هسته ای ایران خواند و گفت مهمترین اثر حمایت اعضای جنبش عدم تعهد از برنامه هسته ای ایران را زدودن این شائبه که «جامعه بین الملل مخالف برنامه هسته ایران است».
علی اکبر سلطانیه نماینده جمهوری اسلامی ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز در حاشیه پانزدهمین اجلاس وزرای امور خارجه جنبش عدم تعهد در جمع خبرنگاران در ارزیابی بیانیه حمایت آمیز حاضران در اجلاس از برنامه صلح آمیز هسته ای ایران گفت: این بیانیه بسیار مهم است چرا که علاوه بر موارد مطروحه در بیانیه نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا از آخرین تحولات پرونده هسته ای ایران از جمله مذاکرات اخیر در تهران و ژنو نیز استقبال و حمایت شده است.
سلطانیه با اشاره به اینکه در این بیانیه با صراحت هرچه تمامتر از برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و چرخه غنی سازی اورانیوم در ایران حمایت شده است افزود: وزرای امور خارجه ۱۱۸ کشور جهان از همکاری های ایران با آژانس، گفت وگوهای ایران در پرونده هسته ای به ویژه مذاکرات ژنو حمایت کرده اند که این یکی از محکم ترین و مثبت ترین مواضع جنبش عدم تعهد درباره موضوعات مختلف مطرح در نشست های آن می باشد. وی با اشاره به اینکه جنبش عدم تعهد در ۵ سال گذشته بی وقفه از فعالیت های هسته ای صلح آمیز ایران حمایت کرده است اظهار داشت: این بیانیه یکی از ارزشمند ترین اسناد پرونده هسته ای ایران می باشد و امیدوارم آمریکا و دیگرانی که باید پیام این بیانیه را دریافت کنند به صراحت پیام صریح آنرا که عدم پذیرش تبعیض علیه کشورها و صحه گذاشتن بر حق همه کشورها در برخورداری از حقوق شان را مورد تاکید قرار داده است، دریافت کند.
حسن قشقاوی سخنگوی وزارت خارجه نیز گفت اعضای جنبش عدم تعهد با اجماع و به اتفاق آرا» برای سومین بار متوالی در سطح سران و وزرا در اجلاس های قبلی و این اجلاس، بر حمایت از برنامه صلح آمیز اتمی ایران تاکید کرده و تنها راه حل این موضوع را پیگیری مذاکرات محتوایی بدون پیش شرط اعلام کردند.
وی با اشاره به مفاد بیانیه تهران خاطرنشان کرد: متن بیانیه عدم تعهد در حمایت از برنامه هسته ای ایران نسبت به مفاد بیانیه های قبلی که در کوبا به تصویب رسید، از پیشرفت چشمگیری برخوردار بوده است و به عنوان نمونه در بند دوم بیانیه، وزرای خارجه غیرمتعهدها بر رعایت تصمیمات و انتخابهای جمهوری اسلامی ایران در زمینه فناوری هسته ای و چرخه سوخت تصریح داشته و از مذاکرات ژنو استقبال کرده اند.
این در حالیست که مقامات و رسانه های آمریکایی ادعا کردند که ایران نتوانسته است حمایت زیاد دوستان خود در جنبش عدم تعهد را از برنامه هسته ای بدست آورد و جنبش عدم تعهد در حل بحران اتمی ایران نقش ضعیفی دارد.
اما مهمترین اقدام حمایتی جنبش غیرمتعهدها در قبال کشورمان تلاش برای عدم محکومیت ایران در آژانس بین المللی انرژی هسته ای بوده است در جریان نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی هسته ای کشورهای غیر متعهد در حمایت از ایران موضع گیری کردند و از شورای حکام آژانس خواستند به دور از فشارهای سیاسی به بررسی دقیق وضعیت هسته ای و تسلیحاتی همه کشورهای عضو بپردازند. همچنین سران جنبش عدم تعهد در بیانه ای جداگانه در پایان چهاردهمین نشست خود در هاوانا در ۲۰۰۶سپتامبر کوبا ضمن حمایت از فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران خواستار پیوستن اسرائیل به معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای شدند.
شاید جدی ترین شاخص برای اثبات فرضیه تلاش جنبش عدم تعهد برای حرکت از حاشیه به متن معادلات بین المللی حمایت قاطعانه ۱۳ کشور عضو جنبش عدم تعهد در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی موسوم به «گروه نم»-NAM از فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران باشد که از همان ابتدا بحث هسته ای ایران در نشست شورای حکام در ژوئن ۲۰۰۳ در دستور کار قرار گرفت و در جریان برگزاری نشستهای دوره ای شورای حکام با صدور بیانیه ای جداگانه و تکمیلی ضمن مردود دانستن برخورد سیاسی با بحث هسته ای ایران به این نکته تاکید کردند که برخوداری از دانش و فن آوری هسته ای صلح آمیز حق تمامی اعضای ان.پی.تی.- (پیمان منع تکثیر هسته ایNPT) و آژانس بین المللی انرژی اتمی-IAEA است. همچنین همایش چهار جانبه ایران مالزی، کوبا و آفریقای جنوبی تروئیکای جنبش کشور های عدم تعهد در ۱۴-۱۱ نوامبر ۲۰۰۵ در تهران قابل ذکر است.
رهبران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد با حمایت از ایران در مقابل غرب بر حق ایران برای استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای تاکید کردند.
رهبران این کشورها در چهاردهمین نشست «نم» که در هاوانا در سپتامبر ۲۰۰۶ برگزار شد با صدور بیانیه ای حق مسلم و غیر قابل انکار همه کشورها در توسعه، تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته ای در اهداف صلح آمیز را به رسمیت شناختند.
اعضای «نم» همچنین خواستار حل مساله هسته ای ایران از طریق دیپلماتیک و مذاکرات صلح آمیز شدند. در بیانیه تاکید شده است تنها راه حل مساله هسته ای ایران آغاز مذاکرات بدون هیچ گونه پیش شرط است.
به علاوه از ایران نیز خواسته شده است به همکاری کامل خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی ادامه دهد. در بیانیه غیر متعهدها همچنین هشدار داده شده است که هر گونه حمله به تاسیسات هسته ای که برای اهداف صلح آمیز ساخته شده اند با خطرات جدی همراه بوده و نقض آشکار حقوق بین الملل محسوب می شود. دیپلماسی فعال گروه نم در نشست شورای حکام و مقاومت آنها در برابر اعمال فشار آمریکا و برخی دول غربی عضو شورا علیه ایران نمایانگر علاقه مندی غیر متعهدها به دفاع از حقوق خود و ایستادگی در برابر آپارتاید هسته ای است که نه تنها در این محدوده که در سطحی وسیع تر آثار و پیامدهایی را برای ارتقای نقش غیر متعهدها در معادلات جهانی به همراه داشته است کما اینکه در قالب چنین حرکتی هفتمین نشست بازنگری ان.پی.تی. در نیویورک به صحنه جدی تقابل غیرمتعهدها با بلوک هسته ای بدل شد.
در نگاه کلی می توان گفت با پیوستن ایران به این جنبش و فعالیت در آن به نظر می رسد اندیشه حمایت از تبدیل جنبش به سازوکاری تاثیرگذار در معادلات جهانی تقویت شده است خصوصا اینکه جمهوری اسلامی ایران به همراه کوبا، مالزی و آفریقای جنوبی در ردیف چهار کشور پیشرو در زمینه بیداری غیر متعهدها قرار دارد که از زمان پیوستن به آن همواره بر ضرورت عملی شدن خواسته های جنبش تاکید ورزیده است.
اهم مواضع جمهوری اسلامی ایران که در سخنرانیهای مقامات رسمی کشور در اجلاسهای سران این جنبش تبلور یافته است شامل درخواست برای ارتقای نقش جهانی جنبش در عرصه بین الملل با هدف تحقق تساوی حقوق در عرصه بین الملی نیاز به تجدید نظر در اصول جنبش به منظور تکمیل فلسفه وجودی عدم تعهد با توجه به مقتضیات و تحولات جهان معاصر، حرکت جنبش به سمت جنبه ایجابی و نقش آفرینی و رهبری در جهان معاصر، لزوم تقویت هویت جنبش بر اساس صلح، معنویت و محبت و تحقق آرمانها یا بشری برای غلبه بر نا امنی و تبعیض و بی ثباتی، تلاش برای تصحیح روندهای یکجانبه گرایانه و تبعیض آلود موجود، تقویت جنبش غیر متعهدها از طریق تعامل گسترده تر و ارتقا و تعمیق بیشتر روابط اعضا با یکدیگر شناسایی ظرفیتهای فراوان اقتصادی فرهنگی، سیاسی، اعضای جنبش، فعالتر نمودن ارکان جنبش، توجه به ظرفیتهای بالای سیاسی جنبش به عنوان نماینده اکثریت جامعه جهانی و استفاده از این ظرفیت جهت حل و فصل مناقشات بین المللی و توسعه صلح و آرامش بازنگری کلی در اهداف و ساختار شورای امنیت سازمان ملل و تحقق عضویت دائم دارای امتیاز وتو در شورای امنیت بر مبنای گفتمان عدالتخواهی بوده است. با توجه به توضیحات بالا اگر جنبش عدم تعهد واقعا خودش باشد، جمهوری اسلامی ایران می تواند به نقش این جنبش در حرکتی که در دفاع از حق فناوری هسته ای در پیش گرفته است، امیدوار باشد.

نویسنده : ناد علی بای

منبع : روزنامه مردم سالاری