همگرایی منطقه ای ؛ هم تاکتیک هم استراتژی

همگرایی منطقه ای هم تاکتیک و هم یک استراتژی در سیاست خارجی دولت نهم ایران است، همزمان با روی کار آمدن این دولت جهت گیری سیاست خارجی ایران به سمت متوازن سازی روابط با بلوک ها و کشورها در عرصه بین الملل و بهره گیری بیشتر از فرصت ها و ظرفیت ها برای استیفا و تأمین حقوق کشور و منافع ملی تعریف و امور بدین سمت هدایت شده است.
در این میان همسایگان عناصر ارزشمند در سیاست خارجی ایران محسوب می شوند، چرا که هم در دکترین دفاعی وهم در برنامه های توسعه در سطح ملی و منطقه ای، از سوی تهران برای همسایگان سهم و وزن ویژه در نظر گرفته شده است. تلاش آمریکا به عنوان مخالف سیاسی نظام ایران از ابتدای انقلاب اسلامی ایجاد شکاف میان ایران و همسایگانش بوده است، اما ایران خصوصاً در دوره دولت نهم با پی گیری دیپلماسی فعال تلاش ویژه ای برای تعریف منافع سیاسی، اقتصادی و محاسن با هم بودن و با هم کار کردن در منطقه مبذول داشته است. برخی از همسایگان هم پس از آزمودن راه و روش های دیگر در سال های گذشته، امروز بهتر از هر زمانی قدر و قیمت توجه به مسائل منطقه خویش را دریافته اند و بیش از پیش به مزیت های طبیعی همسایگی توجه نشان داده اند، خاصه از آن رو که حضور نیروهای فرامنطقه و در رأس آنها آمریکا در سال های اخیر به لشکر کشی و نظامی گری نیز رسیده و این حضور بیشترین حد از نا امنی، تهدید و بی ثباتی را با خود به ارمغان آورده است.
حالا دیگر در منطقه ما کشور و دولت زخم نخورده یا مورد تهدید های پیدا و پنهان واقع نشده از سوی آمریکایی ها را نمی توان سراغ گرفت، سیاستمداران آمریکا دیگر نه تنها در میان مردم منطقه بی اعتبار و منفورند، بلکه دولت های دوست آنها هم از بازی های زیر و رو و طرح های ریز و درشت مثل خاور میانه بزرگ و غیره که هر روز از طرف آمریکا در دستور کار قرار گرفته و بعد با تغییراتی زمینه ساز طرح و برنامه جدید می شوند، ناراضی هستند. مناقشه اعلام نشده اما آشکار برخی کشورهای عربی با آمریکایی ها به صورتی که رابطه میان آنها برقرار بوده، اما هر روز اتباع این کشورها در عراق و افغانستان خود را علیه نیروهای آمریکایی منفجر می کنند، پرهزینه، با نتایج غیر قابل پیش بینی و در جهت بی ثباتی و نا امنی فزاینده در منطقه است و این بساط افق امیدوار کننده ای دربرابر هیچ کس ندارد؛ ادعاهای آمریکا برای تأمین دموکراسی و رفاه و غیره تنها در خاورمیانه شکست خورده نیست، اهالی منطقه قفقاز و آسیای مرکزی هم به بسیاری از حرف و ادعاهای اثبات نشده نیروهای فرامنطقه و آمریکا به دیده تردید می نگرند. در چنین شرایطی زمینه و بستر توجه به واقعیات، الزامات و محاسن کار و همگرایی منطقه ای بهتر درک شده است، تجربه کشورها نیز مؤید آن است که هر مسأله مربوط و مشترک میان آنها از طریق همکاری با یکدیگر بهتر حل و تأمین شده است.
کشور های منطقه به فراست دریافته اند شعار همگرایی منطقه ای ایران اکنون نه فقط یک تاکتیک برای مقابله با سیاست های یکجانبه آمریکا، بلکه تاکتیکی ارتقا یافته به یک استراتژی برای تأمین مصالح منطقه و کشورهای آن است، استراتژیی که تهران حاضر است در حوزه مسائل مختلف برای آن هزینه سیاسی و اقتصادی پرداخت کرده و در حرکت کشورها به سمت استفاده از ظرفیت های بین خود و بهره وری از امکانات طبیعی و تولیدی و تجاری یکدیگر و تأمین امنیت و ثبات در منطقه مشارکت مؤثر داشته باشد. از این روست که در هر اتفاق و همکاری منطقه ای از خلیج فارس و عراق گرفته تا قره باغ و دریای خزر و لبنان، ایرانیان حضور دارند. اگر ایران در قاره های مختلف از جمله آمریکا و اروپا در مقابل آنها که عملاً حاضر به رعایت جنبه هایی از حقوقش مثل برخورداری از فناوری مسالمت آمیز هسته ای نیستند، روابط تازه تری جسته و از مالزی و اندونزی تا اتریش و ایتالیا و ونزوئلا و بولیوی دوستان زیادی دارد و به شرط احترام به حقوقش آماده است با همه کشورها به غیر از اسرائیل رابطه گسترده داشته باشد و در حالی که سازمان های بین المللی از سازمان ملل تا غیر متعهد ها و کنفرانس اسلامی شاهد حضور با طرح و برنامه ایرانی ها و اقبال کشورهای زیادی به پیشنهادهای ایران هستند، اما حضور و توجه ایران به کشورها و سازمان های منطقه از حوزه خلیج فارس، عراق و افغانستان تا آسیای مرکزی و حاشیه دریای خزر و سازمان هایی چون شانگهای و اکو نه تنها کاسته نشده بلکه این توجه بیشتر هم شده است. سخن و عمل ایران در این تعاملات حل همه مسائل منطقه توسط کشورهای آن و گشایش امکان و ظرفیت های امنیتی، سیاسی و اقتصادی تازه و تبدیل تهدید ها به فرصت است.
اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر که امروز در تهران برگزار می شود، به دلایل متعدد جلوه ای از ثمر و نتیجه رویکرد استراتژی همگرایی و در این مورد بین کشورهای ساحلی دریای خزر و همسایگان ایران در این دریاست. تاکنون مهم ترین تفاهم های پنج جانبه میان کشورهای ساحلی خزر در تهران به نتیجه رسیده و شکل گرفته است. پس از توافق ۵ کشور ساحلی درباره کنوانسیون زیست محیطی دریای خطر در تهران که بخش مهمی از کنوانسیون رژیم حقوقی و قانون جامع دریای خزر خواهد بود، این بار کشورهای ساحلی در عالی ترین سطح یعنی سران خود در تهران برای نخستین بار بیانیه مشترک سران ۵ کشور را امضا خواهند کرد. تدوین این سند که حاصل چندین دور مذاکرات فنی میان هیأت های کارشناسی کشورهای ساحلی خزر است، یک گام بزرگ به سمت تعیین رژیم نهایی حقوقی دریای خزر است. پس از فروپاشی شوروی سابق و تبدیل ۲ کشور ساحل خزر به ۵ کشور و با وجود اختلاف نظرها در باره نحوه بهره از دریا و منابع آن و با وجود دخالت های قدرت های فرامنطقه، شاید انتظار نمی رفت کشورهای ساحلی پس از چندین دوره مذاکره بتوانند در موارد مهمی مانند تعیین دریا به عنوان دریای همیشگی صلح و دوستی نه تنها به تفاهم برسند بلکه از طریق مذاکرات پیوسته به راهکار رسیده آن را مدون ساخته و سرانجام در تهران به تصویب برسانند.
چندی پیش وزرای امور خارجه کشورهای ساحلی بیانیه پایانی اجلاس سران را نهایی کردند و امروز سران بر مفاد این بیانیه صحه گذارده و آن را تبدیل به سند رسمی می کنند.
تفاهم بر سر وجود نداشتن مرز در سطح وکف آب واستفاده مشاع از بخش عمده آب ها، یا تقسیم بندی دریا تنها برای منابع زیر بستر (فرمول های تقسیم منابع در حال مذاکره باقی خواهد ماند) یا تعهد کشورها به عدم اجازه به کشور ثالث برای استفاده از سرزمین آنها و دریا علیه هر کدام دیگر از کشورهای ساحلی، از جمله توافق های مهمی است که اجلاس تهران و گردهمایی سران ۵ کشور ساحلی خزر را قدر و قیمتی ویژه بخشیده و برای تحلیلگران مسائل بین المللی موضوع و محل توجه و برای بدخواهان منطقه، مایه حسرت و شاید هم عبرت خواهدبود.
پس از نهایی شدن کنوانسیون محیط زیست خزر در تهران حال بار دیگر تهران کانون یک تفاهم بزرگ منطقه ای در حوزه دریای خزر است.
۵ کشور ساحلی علاوه بر خزر، همسایگان ایران در مناطق استراتژیک آسیای میانه و قفقاز هم محسوب می شوند و تأمین هرچه بهتر و بیشتر ثبات و همکاری در دریای خزر بر وضع این مناطق نیز اثر گذار است.
سران این کشورها درتهران میهمانانی آشنا و گرامی هستند، چرا که آنها و کشورهایشان در برنامه های دولت ایران از موقعیت ویژه ای برخوردار بوده و هر ساله بنابر برنامه ریزی های صورت گرفته چندین دور دیدار و مذاکره میان سران کشورهای ساحلی با رئیس جمهور ایران و همچنین وزیران امور خارجه آنها با هتمای ایرانی شان در نقاط مختلف دنیا انجام می شود، وضعی که در ارتباطات ایران با سایر کشورهای منطقه و همسایگان از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس هم دیده می شود و گزاف نیست که بگوییم دولت نهم نزدیکترین و گرم ترین روابط را با کشورهای حاشیه خلیج فارس و دریای خزر برقرار ساخته است. امروز میهمانان عالی مقام ایران از حاشیه های خزر در تهران هستند، تفاهم نامه ای پر بار درباره دریای خزر برای نهایی شدن روی میز قرار دارد و مذاکرات دوجانبه سیاسی اقتصادی مهمی میان ۴ کشور همسایه ساحلی خزر با ایران در جریان است. یکی از میهمانان ایران رئیس دولت روسیه، کشور عضو شورای امنیت سازمان ملل است، روسیه ای که اگر عضو گروه ۱+۵ و گروه ۸ کشور صنعتی جهان است، اما متعلق به منطقه ماست و در این منطقه پایه و ریشه داشته و نسبت به مسائل آن حساس است، همکاریهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی روسیه با ایران در عرصه بین المللی از وزن و اعتبار خاص خود برخوردار است و شرایط تازه جهانی و منطقه و رویکرد دولت های تهران ومسکو این روابط را به عمق و غنای بیشتر رهنمون شده است. نخستین سفر رئیس جمهور روسیه به ایران و مذاکرات دوجانبه رؤسای جمهور ایران و روسیه در کنار اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر، مؤید این سخن است.
امروز ۲۴ مهر روزی است که سیاست همگرایی منطقه ای میوه و ثمری چشمگیر به بار آورده، دوستان ایران خوشحال و بدخواهانش متحیراند، روزی مهم در تاریخ تحولات منطقه و روابط ایران و همسایگانش ، روزی که باید آن را به خاطر سپرد.

منبع : روزنامه ایران