تغییر الگوی مصرف گامی به سوی کاهش آلودگی محیط زیست

بشر امروز بزرگترین عامل تخریب و تغییر محیط زیست شناخته شده است. انسان كوه‏ها را متلاشی كرده تا معادن نهفته در دل زمین را استخراج كند، رودخانه‏ها را خشك كرده تا در آن‏شهرسازی كند ،جنگل‏ها را به آتش كشیده تا برای دام‏ها ایجاد مراتع كند و یا كشاورزی كند و یا مواد اولیه برای صنایع بسازد، آب و هوا را به انواع آلوده كننده‏ها آغشته نموده است. از منابع زیرزمینی، سطحی و زیردریایی استفاده بیش از حد توان طبیعت كرده تا خود در رفاه زندگی كند و سرانجام تا جایی پیش رفته است كه امروزه با بحران محیط زیست مواجهه شده است.
در حال حاضر یكی از مهمترین اهداف گروه‏های طرفدار محیط زیست تبلیغ برای كاهش مصرف مواد و بررسی راه‏های كاستن از مصرف بی رویه منابع طبیعی می‏باشد.
● نقش زن در تغییر الگوی مصرف
از آغاز زندگی بشر كار زنان وابسته و نزدیك به طبیعت بوده است. زنان به گونه‏ای غریزی می‏دانند كه جامعه‏ای كه به طبیعت پشت كند، نابود می‏شود. همیشه زنان زودتر نابودی را حس كرده‏اند و در مبارزه علیه نابودی پشتكار بیشتری داشته‏اند و حتی هنگامی كه دیگران ناامید و بدبین كاری را رها كرده‏اند، زنان ادامه دهنده آن بودند.
امروزه بسیاری از زنان می‏دانند كه محیط زیست در همه جا مورد بهره برداری بیش از حد قرار می‏گیرد و تضعیف و آلوده می‏شود. زنان می‏دانند كه پاره شدن لایه ازن تهدیدی زیست محیطی برای همه موجودات زنده دنیاست. زنان از آثار زیان آور پرتو خورشید اطلاع دارند و متوجه تغییر آب و هوا و گرم شدن زمین می‏شوند. زنان از آلودگی آب و هوا و خاك و شایع شدن بیماریهای سرطانی و.. اطلاع دارند. آنان می‏دانند بدون امنیت زیست محیطی جهانی، امنیت ملی وجود نخواهد داشت .برای بقا در طبیعت باید از قوانین آن پیروی كرد و باید در شیوه‏های زندگی تغییراتی به وجود آورد. باید ارزشهای طبیعت را درك كرد و به آن احترام گذاشت. در واقع تغییر الگوی مصرف و روی آوری به درست مصرف كردن كالاها، انرژی و منابع، بنیادی‏ترین رویكرد برای مقابله با موج مصرف، تخریب محیط زیست و آلودگی به شمار می‏آید.
اگر آگاهی ما انسان‏هایی كه درشهرها بی‏دریغ مصرف می‏كنیم و بی رویه مواد زاید و آلوده كننده تولید می‏كنیم در حدی باشد كه هر بار از خود بپرسیم مصرف این مواد و انرژی تا چه حد ضروری است و هر كیلو مواد زاید كه تولید می‏كنیم و یا هر مقدار انرژی كه مصرف می‏كنیم چه اثری بر محیط زیست و بهداشت جامعه دارد و چه هزینه‏ای برای رفع آلودگی ناشی از آن مصرف می‏شود و نیز اگر الگوی مصرف را درست بشناسیم و این الگو را در زندگی خود عمومیت دهیم ،شاید بسیاری ازمسائل ناشی ازورود آلاینده‏ها به محیط زیست حل شود. زیرا فزونی مصرف به معنای فزونی ضایعات و آلودگی محیط زیست است و اگر تصمیم داریم كه در این زمینه كمتر نقش آلوده كننده داشته باشیم باید الگوی مصرف صحیحی برای خانواده تهیه كنیم. در اینجا زن به عنوان همسر، مادر، مدیر برنامه ریز خانواده و كسی كه نقش اصلی را در تنظیم خرید و چگونگی مصرف به عهده دارد، و نیز به عنوان مربی، فرهنگساز نسل آینده و سرانجام به عنوان پیوند دهنده كودكان به خانه و جامعه می‏تواند نقش بسیار مهمی در تغییر الگوی مصرف و در نتیجه كاهش آلودگی داشته باشد.
● راهكارهای كاهش مصرف
الف) ارتقای سطح آگاهی زنان با مصرف صحیح
در درجه اول ابزار زنان آگاهی و خودباوری آنهاست. آنها باید بدانند كه چگونه عمل كنند كه سطح بهره‏وری خانواده را افزایش و آلودگی محیط زیست را كاهش دهند. زنان باید به نقش آموزش دهنده خود در مورد درست مصرف كردن و در نتیجه كاهش ضایعات واقف باشند و بچه‏ها را از كودكی در خانه طوری تربیت كنند كه افراد مصرفی نباشند. این در صورتی عملی است كه زن در زندگی روزمره الگوی صحیحی از مصرف داشته باشد. برای مثال خانم‏ها باید از كالری مورد نیاز بدن در سنین مختلف آگاه باشند و در نتیجه با آگاهی و كسب اطلاعات لازم به مقوله بهره وری و استفاده بهینه از منابع واقف باشند و از خرید اجناس و مواد غذایی كه بیش از نیاز خانواده است پرهیز كنند. در واقع خانم‏ها باید با برنامه ریزی خاص خرید كنند. بدین ترتیب كه نخست آنكه قبلاً لیست كاملی از لوازم مورد نیاز تهیه نمایند زیرا به تجربه دیده شده كه بدون برنامه ریزی ممكن است موادی خریداری شود كه ضروری نباشد. دیگر آنكه، روز مشخصی از هفته را برای خرید انتخاب نمایند و تمام مایحتاج هفته را كه مطابق با نیاز خانواده است در آن روز تهیه كنند. اگر هر خانواده به جای هفته‏ای دو یا سه بار، یك بار از خودرو برای خرید استفاده نماید، در واقع استفاده بهینه از زمان كرده و به اندازه یك خانواده از آلودگی هوا می‏كاهد.
نقش رسانه‏های گروهی مثل مجلات، روزنامه‏ها، رادیو و به خصوص تلویزیون درآموزش مردم در راستای ارتقای دانش زیست محیطی بسیار حائز اهمیت می‏باشد.
ب) كاهش مصرف كالاهای یكبار مصرف
استفاده كم از كالاهای یكبارمصرف به دلیل هزینه گزاف، بارگرانی بر اقتصاد خانواده است. مصرف این گونه مواد ضمن آنكه تولید مواد زاید را افزایش می‏دهد، به محیط زیست نیز آسیب می‏رساند. بنابراین با كاهش مصرف كالاهای یكبار مصرف علاوه بر اینكه موجب حفاظت محیط زیست می‏شویم، حجم ضایعات تولیدی را تا حد زیادی كاهش می‏دهیم. برای مثال در طی پژوهشی در سال ۱۹۹۰ در اطریش، خانواده‏های داوطلب با تغییر الگوی مصرف و كاهش مصرف كالاهای یكبار مصرف موفق شدند تا حد ۱۹ درصد از زباله‏های تولیدی خود را، نسبت به خانواده‏های معمولی كه وارد پروژه نشده بودند، كاهش دهند. این كاهش پس ازیك سال به ۳۴ درصد رسید.
ج) افزایش دوام اجناس تولیدی
اگر محصولات تولیدی با دوامتر باشند و زنان در برنامه‏ریزی روزمره از محصولات بادوامتر استفاده كنند، مدت استفاده از آنها طولانی‏تر می‏شود. بدیهی است این گونه محصولات به عنوان مواد دور ریختنی، دیرتر وارد جریان زباله شهری می‏شوند. از این رو لازم است با كمك دولت و صنایع و كارخانه‏ها ضمن استفاده از تكنولوژیهای جدیدتر، موادی را مورد استفاده قرار دهند كه محصولات حاصل از آنها عمر طولانی‏تر داشته باشند و دوباره قابل استفاده و یا مرمت و تعمیر باشند. بدیهی است نقش زنان درانتخاب اجناس بادوام بسیار مهم می‏باشد.
د) كاهش میزان سمی بودن زباله‏های خانگی
خانم‏ها با تفكیك مواد زاید سمی خانگی از محل تولید و جمع آوری آنها به طور جداگانه تا حدی میزان سم شیرابه محل دفن زباله را كاهش می‏دهند. زیرا مخلوط كردن مواد زاید خطرناك خانگی مثل ظروف پاك كننده، واكس،حشره كش، رنگ و مواد شیمیایی دیگر موجب تولید شیرابه سمی در محل دفن شده و آب و خاك را آلوده می‏سازد. بنابراین با برنامه‏ریزی‏های مخصوص برای تفكیك و جمع‏آوری جداگانه مواد سمی خانگی می‏توان تا حدی از آلودگی محیط زیست جلوگیری كرد.
و) كاهش حجم زباله از راه بازیافت مواد
امروزه در كشورهای مختلف جهان بازیافت زباله بسیار معمول است و به علت اهمیتی كه مواد اولیه در فعالیت‏های صنایع دارند و نیز محدودیت منابع و افزایش قیمت اولیه مواد خام و سرانجام به دلایل ملاحظات زیست محیطی، اجزاء تركیبی زباله نظیر كاغذ، مقوا، شیشه، پلاستیك و فلزات كه در انواع كالاهای مورد نیاز جامعه وجود دارند، از راه بازیافت دوباره مورد استفاده قرار می‏گیرند و به عنوان مواد اولیه بار دیگر راهی كارخانه‏ها می‏شوند. به عنوان مثال در كشور سوئیس علی رغم افزایش ۲۰ درصد مصرف نوشابه درسالهای ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۶ بازیافت شیشه از ۵۵ درصد به ۸۹ درصد رسیده است. این كشور را می‏توان دومین كشور از نظر میزان بازیافت مواد پلاستیكی دانست. در ژاپن سالانه ۳۴/۹ درصد از عایدات خانگی بازیافت می‏شوند. در امریكا ۲۸ درصد آلومینیوم و ۱۰ درصد از شیشه‏های جمع‏آوری شده از زباله مورد بازیافت قرار می‏گیرد، به علاوه ۳۰ درصد تولید كاغذ این كشور از كاغذهای باطله و دورریز می‏باشد. در هلند نیز ۴۰ درصد آلومینیوم و ۵۳ درصد شیشه‏های دورریز بازیافت می‏شود و در انگلستان این رقم به ۲۳ درصد می‏رسد.
بدیهی است بازیافت مواد باید مطابق اصول و ضوابط بهداشتی صورت گیرد و در واقع تابع نظم و قاعده علمی و مشخص باشد. اولین قدم در بازیابی زباله جداسازی آن بر حسب جنس و نوع مواد زاید است. با جدا سازی و تفكیك مواد ازمبدأ تولید، علاوه بر اینكه سرمایه‏های ملی تلف نمی‏شود، بهداشت جامعه نیز رعایت می‏گردد. در این مورد همكاری مردم به خصوص زنان می‏تواند به طور چشمگیری موثر باشد. قدم موثر در این راه آموزش و ترغیب طبقات مختلف مردم به خصوص برای تفكیك اولیه مواد در منازل و دیگر مراكز تولید زباله می‏باشد. باید به مردم یادآوری شود كه اگر بازیافت و تفكیك زباله‏های شهری را افراد سودجو به طور غیر قانونی انجام دهند لطمه بزرگی به بهداشت و سلامت شهروندان می‏زنند. علاوه بر آلوده كردن معابر عمومی، در نهایت به شكلی دیگر بهداشت و تندرستی مردم را به خطر می‏اندازند. اگر چنانچه كاغذها، مقوا، نایلون و پلاستیك توسط مردم به خصوص خانمهای خانه دار به طور جداگانه و بدون مخلوط شدن با مواد دیگر مثل پس‏مانده مواد غذایی قابل فساد جمع آوری شود و با رعایت موازین بهداشتی به كارخانه‏های خمیر كاغذ، پلاستیك و یا نایلون انتقال یابند، به میزان بسیار بالایی بازیافت مواد امكان‏پذیر خواهد شد.

منابع و مآخذ
مجلسی، منیره؛ نقش مردم در مدیریت مواد زاید شهری؛ سمینار مدیریت مواد زائد جامد، دانشگاه تهران، ۱۳۶۹.
مجلسی، منیره؛ كاهش مواد از مبدا تولید ؛ نشریه علمی و خبری دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی، ۱۳۷۲.
.E.P.A"Recy Cling Works"January,۱۹۸۹
.The Consumers Hand Book of Reducing Solid Waste August,۱۹۹۲ E.P.A
Ger hard Vogal
Waste Minimization Using Economic instruments
International Directory of Solid Waste Management,۱۹۹۷-۸ IsWa,yearbook

منبع : نشریه سبا