چيزهایی كه نقاشی می‌كنه، يعنی چی؟

شهرزاد:كودكان به این علت نقاشی می‌كنند كه از حركت و فعالیت لذت می‌برند و آن را نوعی رفتار بازی‌گونه به حساب می‌آورند و آن‌چه در ناخودآگاه دارند، روی كاغذ ترسیم می‌كنند. به همین دلیل می‌توانیم با بررسی نقاشی‌ها، به انگیزه‌ها و كاركردهای آن‌ها دست یابیم.

 

 

نقاشی کردن كودك، اهمیت زیادی در رشد و تكامل بعدی مهارت‌های تصویری‌اش در آینده دارد. مجموعه نمادهای تصویری در نقاشی كودك موجب تسهیل یادگیری‌های بعدی‌اش می‌شود. به طور كلی، با بررسی نقاشی كودكان می‌توانیم به آزمون‌هایی برای سازگاری هیجانی آن‌ها دست‌ یابیم.

 

محل‌ ترسیم نقاشی كودك روی صفحه، بیان‌كننده موضوع‌های مختلف است.

 

تمرین

ورقه كاغذی در ابعاد 5/29×21 سانتی‌متر (A4) تهیه كنید و از كودكتان بخواهید آدمك یا هر چیز دیگری بكشد. سپس نقاشی او را به صورت زیر تقسیم‌بندی كنید.

 

راست بالا	وسط بالا	چپ بالا
راست وسط	وسط	چپ وسط
راست پایین	وسط پایین	چپ پایین

 

كاغذ را عمودی در نظر بگیرید. چون معمولا درازای آدمك، بیش از پهنای آن است. حال اگر كودك شما، كاغذ را بچرخاند و ورقه را به صورت افقی قرار دهد و آدمك و موضوع نقاشی‌اش را در جهت افقی ترسیم كند، این واكنش به دو صورت تفسیر می‌شود:

1ـ نشان‌دهنده وجود یك حس عینی تحول‌یافته است. یعنی نیاز بیش‌تری به فضای پیرامونی دارد و نوعی مادی‌نگری و فقدان آرمان‌نگری در او وجود دارد.

2ـ هم‌چنین می‌تواند نشان‌دهنده نوعی تضادورزی باشد. به این معنی كه دارای روحیه متناقض است و با انجام این عمل متضاد، به ثابت كردن شخصیت خود نیاز دارد.

 

 

نقاشی در صفحه

اگر نقاشی كودكتان در سمت چپ قرار بگیرد، مربوط به گذشته اوست. سمت راست مربوط به آینده است. هرچه نقاشی كودك به سمت چپ گرایش داشته باشد، كودك تمایل دارد كه هیجان‌ها و احساس‌های خود را به صورت مستقیم بیان كند و رفتاری كودكانه نشان دهد. كشیدن نقاشی در سمت راست صفحه، نشان‌دهنده مهار عقلی و تحول‌یافتگی كودك است. در کودکان راست دست، ناحیه چپ، نشان‌دهنده دلبستگی به مادر است و ناحیه راست، دلبستگی به پدر را نشان می‌دهد. در كودكان چپ دست، عکس این قضیه است.

 

پایین صفحه كاغذ، بیان‌كننده جهان تاریك مربوط به ناخودآگاه است و قلمروی زمینی و مرتبط با زندگی روزمره را نشان می‌دهد. چون این قسمت از صفحه كاغذ، معرف زمین است، عنصر حیات‌بخش را تشكیل می‌دهد. اگر كودك، خط زمین را در نقاشی‌اش ترسیم كند، گاهی نشان‌دهنده نیاز حسی به تغذیه و ایمنی جسمانی است.

 

قسمت بالای صفحه، معرف ارزش‌های برتر، جهان رؤیاها، خیال‌پردازی‌ها و آرزوهای كودك است. معمولا حدود 40درصد كودكان، در پنج سالگی، موضوع نقاشی (مثلا آدمك) را در مركز ترسیم می‌كنند، 70 درصد در هفت سالگی و به همین صورت افزایش می‌یابد. اگر پس از هفت سالگی، آدمك ترسیم شده، خارج از مركز صفحه باشد، می‌توان به وجود یك نابهنجاری اشاره كرد.

 

تناسب آدمك ترسیمی كودك شما نیز دارای اهمیت است. اگر آدمك، بزرگ باشد، به معنای اعتماد به نفس و احساس ایمنی و شكفتگی است و گاهی نشان‌دهنده ناتوانی در مهار خود است. اگر كودك، آدمكش را كوچك ترسیم كند، بیان‌كننده كم‌رویی و ترس است و معمولا آدمك، در نواحی خارج از ناحیه مركزی صفحه ترسیم می‌شود.

 

 

آدمك‌هایی با سرهای بزرگ

 

در محدوده سنی سه و چهار سالگی، سر آدمك نسبت به تنه آن، بزرگ‌تر است. به این دلیل كه جایگاه اعضای ارتباطی، یعنی چشم‌ها، دهان، بینی و گوش‌هاست.

 

سر برای این كودكان، بخش اصلی اندام انسان است. شاید به این دلیل كه كودك می‌خواهد در داخل دایره (سر) اجزایی را بگنجاند و هنوز به آن مرحله از شناخت نرسیده، سر را بزرگ‌تر می‌كشد تا اجزا در آن جا شود. كودك، هر چه بزرگ‌تر می‌شود، نسبت تنه و سر آدمك متناسب‌تر می‌شود. در كودكان سه ساله، گاهی سر، تنه هم هست و دست‌ها و پاها به سر وصل می‌شوند. در این سن، بیش‌تر پاها ترسیم می‌شوند تا دست‌ها و بازوها و تكرار پاها در نقاشی‌ها بیش‌تر است.

 

نكته جالب دیگر در نقاشی كودكان، شفاف بودن آن است. برای مثال، اگر به كودك پنج یا شش ساله بگویید آدمكی ترسیم كند كه پشت میز نشسته است؛ او این نقاشی را طوری ترسیم می‌كند كه پاهای آدمك و تمام خط‌های میز، مرئی هستند و نقاشی او دارای شفافیت است. اگر به كودك چهار یا پنج ساله بگویید آدمكی روی اسب ترسیم كند، باز هم پاهای آدمك روی اسب، كاملا مشخص است.

 

ثبت فضا و نقطه دید در كودكان بزرگ‌تر دیده می‌شود. اگر به كودك هشت ساله بگویید آدمك را پشت میز ترسیم كند، آن را واقع‌بینانه ترسیم خواهد كرد؛ یعنی در نقاشی او، بخشی از پاهای آدمك مشخص می‌شود.

 

 

خط‌ها

 

خط‌های نقاشی كودكتان نیز دارای اهمیت است. خط‌های پررنگ و ضخیم نقاشی، نشان‌دهنده تمایل به لذت‌های جسمانی و شهوت‌گرایی است. این مسئله، در مراحل رشد روانی جنسی فروید مطرح است. اگر خط‌ها آن‌چنان خشن باشند كه تا پاره كردن كاغذ پیش روند، نارضایتی و پرخاشگری را نشان می‌دهند.

 

خط‌های کمرنگ در نقاشی، بیان‌كننده حساسیت، ملایمت و ظرافت است و گاهی كم‌رویی و نداشتن اعتماد به نفس و تردید كودك را نشان می‌دهد.

 

گاهی فشاری كه كودك روی كاغذ می‌آورد، در قسمت‌های مختلف نقاشی، متفاوت است؛ یعنی در قسمتی از نقاشی، كمرنگ و در قسمت دیگر، پررنگ ترسیم می‌شود؛ برای مثال، ممكن است لب‌های آدمك یا چشم‌های آدمك، خط‌های ضخیم داشته باشد. این مسئله، نشان‌دهنده ناحیه‌ای است كه تعارض را در كودك برمی‌انگیزد. كنش درونی، كودك را وادار می‌كند خط‌ها را پررنگ كند، آن‌ها را سایه‌دار ترسیم كند و حتی گاهی دور نقاشی خود، یك دایره حفاظتی ترسیم كند.

 

اگر كودك شما، خط‌ها را استوار و مستقیم ترسیم كند، نشان‌دهنده اعتماد به نفس، مصمم بودن و تأثیرناپذیری اوست. در حالی كه خط‌های منقطع، در نقاشی كودك تأثیرپذیر، مردد و كمال‌جو دیده می‌شود.

 

اگر در نقاشی كودك، نقطه‌گذاری دیده شود، نشان‌دهنده داشتن مادری عصبی و بهانه‌جوست. هم‌چنین نشان‌دهنده مقابله با احساس گناهكاری ناشی از ادرار بی‌اختیار است. خط‌های موازی، ‌سایه‌ها و چهارخانه‌ها، در نقاشی كودكان مضطرب دیده می‌شود. سایه‌ها و رنگ‌های خاكستری، نشان‌دهنده افسردگی است، البته اگر زیاد باشد و تكرار شود. مدت زمانی كه كودك به سایه زدن اختصاص می‌دهد، بیش‌تر از خود سایه‌ها مهم است.

 

خط‌های شكسته و زاویه‌دار: نشان‌دهنده چابكی، خشم، ناآرامی، مردانگی و نیروست. در حالی كه خط‌های منحنی و انحنادار، ابتدایی‌تر هستند و ملایمت، ‌مسالمت، تبعیت‌جویی، زنانگی، خوددوستداری و نرمش را نشان می‌دهند. حلقه‌هایی كه به دور یك محور می‌چرخند، از شكل‌های زاویه‌دار هندسی، ابتدایی‌تر هستند. کشیدن چنین خط‌هایی، تا چهار سالگی، بهنجار هستند. در صورتی كه ترسیم آن‌ها ادامه یابد، می‌تواند نشانه‌های روان‌گسیختگی را بروز دهد.

 

خط‌های راست: نشان‌دهنده آرامش، وقار و بی‌انعطافی است.

 

خط‌های سرازیر: نشان‌دهنده بدبینی، افسردگی، خستگی و مرگ است.

 

خط‌های سربالا: شادی، زندگی و انفجار احساسات شدید را نشان می‌دهد.

 

خط‌خطی كردن و پاك كردن‌های زیاد: آشكاركننده نامصمم بودن، نارضایتی از خود و احساس حقارت است. لكه‌ها و سیاه كردن‌ها، احساس گناهكاری را نشان می‌دهند. اگر نقاشی كودك، حالتی كثیف و درهم ریخته داشته باشد، یعنی او، كودكی است كه در مرحله مقعدی (مرحله‌ای كه كودك، مدفوع خود را نگه می‌دارد و از این كار لذت می‌برد) وجود دارد تثبیت شده است، اما این تثبیت در كودكانی كه نقاشی آن‌ها، تمیز و دارای نظم است، گرایش‌های وسواسی را نشان می‌دهد. در سن‌های بالاتر، تمیزی می‌تواند به دلیل جلب رضایت بزرگ‌ترها باشد.

 

بخش‌هایی كه سفید گذاشته می‌شوند، نشان‌دهنده مرزها و فاصله‌گیری‌هاست و با توجه به فضای ترسیمی باید تفسیر شوند.