شیر مادر جایگزین ندارد، درست مثل مهر مادر

ایسنا: «شیرم را حلالت نمی‌کنم»؛ یک جمله کاملاً آشنا برای ما ایرانی‌ها؛ بیشتر مادرهای ایرانی وقتی از دست فرزندشان عصبانی می‌شوند و می‌خواهند او را از تصمیمی که گرفته‌ منصرف کنند از این جمله استفاده می‌کنند که انصافاً تهدید تاثیرگذاری هم هست و از گذشته‌های دور تاكنون توانسته جلوی وقوع بسیاری از بزهکاری‌ها را بگیرد.

شیری که دوران نوزادی‌مان خورده بودیم و آن زمان ما را در برابر خیلی از بیماری‌ها محافظت می‌کرد، هنوز هم در برابر بسیاری از خطرات از ما محافظت می‌کند و حرمتش اجازه نمی‌دهد، كار نادرستی را انجام دهیم.شیر مادر یك جای دیگر هم كاربرد دارد؛ معمولا وقتی می‌خواهند بگویند فلانی آدم درستی است و از خوبی‌اش تعریف کنند، می‌گویند: «شیر مادرش حلالش»!بعد از گذشت چندین سال هنوز هم مادرم غصه می‌خورد که چرا زمانی که من نوزاد بوده‌ام، نتوانسته‌ام شیر مادر بخورم و با شیر خشک بزرگ شده‌ام؛ حالا هم هر مشکلی برایم پیش می‌آید، می‌گوید: اگر آن‌موقع شیر مادر خورده بودی حالا وضعیتت این‌طور نبود و مثلاً به فلان بیماری مبتلا نمی‌شدی؛ راست می‌گوید؛ شیر مادر تنها یک ماده غذایی نیست، یک کمپلکس از ویژگی‌ها و خصوصیات مادر است.

 پس از جنگ جهانی دوم استفاده از شیر خشک و غذاهای کودک به صورت گسترده جایگزین شیر مادر شد؛ این امر در کشورهای توسعه یافته رشد بیشتری داشت و به همین دلیل موجب نگرانی جوامع جهانی شد. در چنین شرایطی ترویج تغذیه با شیر مادر و افزایش آگاهی عموم از خواص منحصر بفرد این شیر در سلامتی کودک و حفظ و تداوم شیردهی مادران، نیازمند گامی بزرگ و اساسی بود، بر این اساس در اول اوت سال 1990 سازمان بهداشت جهانی با همکاری یونیسف طی اجلاسی در شهر فلورانس ایتالیا، بیانیه‌ای را در تداوم، ترویج و حمایت از تغذیه با شیر مادر به امضا رساند. در این بیانیه بر اهمیت تغذیه نوزاد با شیر مادر در شش ماه اول زندگی و تاثیر آن بر تندرستی کودک و مادر تاکید شده است، بر همین اساس نیز اول آگوست مصادف با 11 مردادماه به عنوان «روز جهانی شیر مادر» نام گرفت و این روز آغاز هفته‌ای به همین نام است.

1400 سال پیش از این تصمیم سازمان بهداشت جهانی، قرآن بر اهمیت شیر مادر تاکید کرده است؛ در آیه 14 سوره لقمان آمده است: «مادر به هنگام بارداری بسیار رنج و محنت کشید و پیوسته بر ضعف و سستی او افزوده شد، سرانجام او را بزاد و به مدت دو سال شیر داد و سپس از شیر باز گرفت». در این آیه به وضوح به لزوم شیردهی به مدت دو سال و اهمیت آن اشاره شده است. تحقیقات انجام شده نیز نشان می‌دهد کودکانی که در شش ماه نخست زندگی تنها با شیر مادر تغذیه می‌شوند و تا دو سال نیز این شیر را مصرف می‌كنند، در مقایسه با كودكانی كه شیر مادر مصرف نمی‌كنند، هشت واحد هوش(ای.کیو) بیشتری دارند.

همچنین طبق آیات و روایاتی که موجود است شیر مادر از نظر روحی و روانی نیز تاثیر زیادی بر انسان دارد و حضرت علی(ع) می‌فرماید: «زن نابخرد را به دایگى نگیرید، كه شیر بر سرشت‏ها چیره می‌شود».شیر تنها یک مایع مغذی نیست و از نظر معنوی نیز تاثیرات زیادی دارد. همچنان که امروزه می‌گویند وضعیت و حالت روحی مادر در هنگام شیر دادن بسیار مهم است و کودک متوجه حالات مادر می‌شود. ابن‌سینا نیز در كتاب قانون در مورد اهمیت تغذیه با شیر مادر آورده است: «شیر مادر برای نوزاد از هر شیر دیگری بهتر است، زیرا بیشتر از هر غذای دیگری، به گوهر غذایی نوزاد كه در زندگی جنینی به او می‌رسد شباهت دارد». شیر خشک هر چقدر هم که با تجهیزات جدید ساخته شده باشد و مواد مفید مختلف در آن استفاده شده باشد باز هم از لحاظ آنتی‌ژنی شباهت کمی به بدن مادر دارد و برای کودک بیگانه است.

دكتر سیما اورنگ، كارشناس كودكان مركز بهداشت خوزستان درباره اهمیت تغذیه با شیر مادر می‌گوید: تغذیه با شیر مادر یك اصل مهم در تامین سلامت كودكان است و در 6 ماه نخست زندگی موجب كاهش مرگ و میر كودكان می‌شود و از آنها در برابر بیماری‌ها محافظت می‌كند. بر اساس آمار به دست آمده از مراجعان به كمیسیون شیر شهرستان‌ها مشخص شد كه 68 درصد كودكان به دلیل نامطلوب بودن منحنی رشد، 4.7 درصد به دلیل مصرف داروهای خاص توسط مادر و 7.5 درصد به دلیل چندقلوزایی شیر خشك مصرف می‌كنند.

او ادامه می‌دهد: در روزهای نخست تولد نوزاد به دلیل حجم كم آغوز، بسیاری از مادران نگران كم بودن شیر خود هستند، این در حالی است كه همین مقدار اندك آغوز برای نوزاد كافی است؛ همچنین نوزاد در روزهای نخست پس از تولد، به صورت طبیعی وزن كم می‌كند. در هفته‌های دوم و سوم پس از تولد بسیاری از شیرخواران دچار كولیك می‌شوند كه گریه نوزاد به‌خصوص در بعدازظهرها و امتناع نوزاد از گرفتن سینه مادر، موجب می‌شود برخی مادران به اشتباه تصور كنند كه شیر آنها برای نوزاد كافی نیست.

كارشناس مركز بهداشت خوزستان درباره دلایل ناكافی بودن شیر مادر، می‌گوید: این موضوع ممكن است دو دلیل اولیه و ثانویه داشته باشد؛ نوع اولیه تنها دو تا پنج درصد موارد را به خود اختصاص می‌هد و به علت مشكلات تشریحی پستان، جراحی پستان به قصد كوچك كردن و یا بزرگ كردن، ابتلا به بیماری در مادر، فشار خون بالا و سندرم شیهان بروز می‌كند؛ همچنین بدن برخی مادران در سن 40 سالگی و پس از آن شیر كافی تولید نمی‌كند. نوع ثانویه ناكافی بودن شیر شایع‌تر است؛ در این نوع، در ابتدا شیر مادر زیاد است، ولی در اثر مشكلات مربوط به مادر و شیرخوار، حجم شیر به سرعت كاهش می‌یابد. به طور طبیعی تنظیم حجم شیر مادر به صورت مستقیم به تعداد دفعات تخلیه پستان‌ها بستگی دارد، به این معنی كه هرچه دفعات تخلیه در شبانه‌روز بیشتر باشد، حجم شیر مادر بیشتر می‌شود. از سوی دیگر اگر به هر دلیلی فواصل تخلیه پستان‌های مادر طولانی‌تر شود، این امر موجب كاهش حجم شیر مادر می‌شود. در صورت تشخیص زودهنگام این مساله، می‌توان با تحریك فوری و تخلیه مكرر پستان‌های مادر از بروز مشكل پیشگیری كرد.

وی ادامه می‌دهد: استفاده از شیر مصنوعی در كنار شیر مادر، موجب می‌شود فاصله شیردهی و تخلیه پستان‌ها افزایش یابد و این عامل موجب كاهش حجم شیر مادر می‌شود. همچنین اگر تغذیه كودك با شیر خشك در ساعات عصر باشد، به طور طبیعی شیردهی به نوزاد در شب كاهش می‌یابد و با توجه به اینكه شیردهی در شب موجب افزایش حجم شیر مادر می‌شود، در صورت عدم تخلیه پستان برای مدت طولانی، حجم شیر مادر كاهش می‌یابد.

شیر مادر هم برای خودش دنیایی دارد؛ همین شیر به ظاهر ساده می‌تواند کودک را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت کند. سیستم ایمنی بدن کودک در چند ماهه نخست زندگی ضعیف است و در دنیای پیرامون او تعداد زیادی باکتری، ویروس و انواع مختلف میکروارگانیسم‌ها وجود دارند که هر یک به تنهایی می‌توانند کودک را به هلاکت برسانند، ولی وقتی کودک به وسیله شیر مادر تغذیه می‌شود برخی آنتی بادی‌ها نظیر "IgA" از طریق شیر وارد بدن نوزاد می‌شود و او را در برابر بسیاری از میکروارگانیسم‌ها مقاوم می‌کند. نکته جالب توجه این است که در سیستم ایمنی آنتی‌بادی به نام «IgE» وجود دارد که موجب بروز حساسیت‌ها می‌شود، ولی این ماده در شیر وجود ندارد و حساسیت‌های مادر هم به کودک منتقل نمی‌شوند.

شیری که درون سینه مادر است، حق مسلم کودک شیرخوار است و وظیفه انسانی ایجاب می‌کند که هر مادری در صورتی که می‌تواند، این فرصت را در اختیار کودک خود قرار دهد كه از شیر مادر استفاده كند. متاسفانه امروزه برخی مادران به دلایل مختلف از جمله به هم خوردن زیبایی، کودک را از این حق محروم می‌کنند. شیر خشک نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر مادر باشد و تنها کودک را سیر می‌کند.شیر خشک‌، اگرچه خوشمزه است، ولی نوزاد را از مادر دور می‌كند.