زنگ ها برای که به صدا در می آیند

نگاهی به نمایش آردلیون از کشور ارمنستان

پانتومیم سابقه طولانی در هنر نمایش دارد به طوری که تاریخچه آن به قرن‌ها پیش بر می‌گردد. این هنر در طول زمان صیقل یافته و تغییرات بسیاری یافته تا به شکل امروزی رسیده است. پانتومیم به شکل امروز با هم نامان قدیمی خود تفاوت بسیاری دارد تا جایی که تشخیص آن‌ها از همدیگر در بعضی مواقع غیر ممکن می‌نماید. این هنر در کشور ما سابقه زیادی ندارد و تقریبا به غیر از چند حرکت فردی خودجوش، سابقه دیگری در تئاتر ندارد. آنچه امروزه به نام تئاتر فیزیکال در صحنه‌های تئاتر شاهدش هستیم نوعی از پانتومیم است که بیشتر جنبه شخصی دارد. به این معنی که برداشت افراد از این هنر خلط مبحث شده است.

آنچه به نام تئاتر فیزیکال روی صحنه می‌رود نوعی از پانتومیم با دریافت‌های شخصی از این هنر است. پانتومیم دارای داستان است در حالی که تئاتر فیزیکال چنین نیست. این اولین بار نیست که در جشنواره تئاتر فجر شاهد اجرایی از کشور ارمنستان هستیم. سال پیش هم از گروه دیگری از این کشور، پانتومیم «دوستار پانتومیم» را شاهد بودیم. در «آردلیون» شاهد داستانی از اساطیر ارمنی هستیم که در آن تفکر اسطوره ای نقش پررنگی دارد. مهم‌ترین مسئله ای که در نمایش به چشم می‌خورد تصویر سازی دینامیک و پویاست. حرکات بازیگران در هر لحظه به تصویری پر جنب و جوش بدل می‌شود که در طی آن شاهد نقشی از مضامین تاریخی می‌باشیم.

هرچند چنین تصاویری با فرهنگ ما فاصله دارد اما به علت اشتراکات تاریخی تا حدودی قابل درک است. تاریخ ارمنستان هم مانند ایران دارای فراز و نشیب‌های بسیاری است. چه بسا تاریخ این کشورشاهد روایت ظلمی است که بر سر این قوم رفته است. از دوران اسطوره‌ها تا کنون، این دیار در تقابل با نیروهای متخاصم بوده است. چه زمانی که زیر سیطره اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده و چه زمانی که توسط کشور همسایه خود قتل عام هموطنان خود را شاهد بودند. برگ خونینی که در همیشه تاریخ خواهد ماند. تصاویر عجیب و غریب نمایش دور از ذهن نیست چرا که ریشه در فرهنگ آن مرز و بوم دارد. سراسر نمایش پر از المان‌هایی است که با رفتارها و ذهنیت غریبی عجین شده است. جنگ تاریکی و روشنی، نیکی و بدی و زشتی و زیبایی بخش اعظم نمایش را تشکیل می‌دهد. مسئله ای که در تمام جوامع کارکرد دارد. همین موضوع باعث آسان شدن نمادهای نمایش شده و فضای مالیخولیایی نمایش را قابل هضم می‌کند. جنگ بشر با پلیدی‌ها، تاریخی دیرینه دارد. از زمانی که انسان پا به عرصه وجود گذاشت تا به امروز این ستیز وجود داشته و تا زمانی هم که انسان بر روی کره خاکی زندگی می‌کند ادامه خواهد داشت.

نکته مهم دیگر در نمایش بازی پر تحرک بازیگران است. آن‌ها در صحنه آرام و قرار ندارند و این به جنس نمایش بر می‌گردد. وقتی صحبت جنگ نیکی با بدی باشد، نمی‌توان توقع آرامش داشت. هر کدام از طرفین بدنبال اثبات خود هستند و برای این موضوع دست به هر کاری می‌زنند. چرا که همگی بر عقاید خود پافشاری می‌کنند و درست هم همین است. چنین درگیری که در دنیای نمایش به درگیری فیزیکی مشهور است از مهم‌ترین و در عین حال از رایج‌ترین نوع درگیری به حساب می‌آید. قدرتمندی هر کدام از طرفین هم باعث می‌شود رقابت شکل جدی‌تری گرفته و اثر نمایشی تاثیرگذارتر و تماشایی‌تر گردد. اگر طرفی از رقیبان به هر دلیلی ضعیف باشد، درگیری دیدنی را شکل نمی‌دهد چرا که جنگ یک ضعیف با یک قوی دارای نتیجه‌ای معلوم و مشخص است. آردلیون همه را با هم دارد. دو طرف به اندازه کافی قوی هستند تا مبارزه‌ای دیدنی را شکل دهند. برای همین در تمام لحظات نمایش، کششی قابل قبول برای ادامه و پیگیری نمایش وجود دارد.

اینکه چرا نمایش‌های کشورهای تازه استقلال یافته با چنین کیفیتی از درگیری‌های فیزیکی همراه است تا حدودی مشخص است. نوع زندگی و مسائلی که در اینگونه از سرزمین‌ها وجود دارد چنین ویژگی را می‌طلبد. جنگ انسان با طبیعت برای بقا از طرفی و مبارزه برای استقلال از طرف دیگر باعث شده در ادبیات و اسطوره‌ها هم کیفیتی شکل بگیرد که برای بیننده جذاب و دیدنی باشد. مسئله دیگری که در نمایش قابل اشاره است، استفاده نمادین از رنگ است. نیروهای شر غالبا از رنگ قرمز و نیروهای مثبت از رنگ سفید استفاده می‌کنند. تفکیک شخصیت‌ها بوسیله رنگ کمک می‌کند تا تماشاگر به خوبی آن‌ها را از هم تشخیص بدهد.

نور هم در این میان به کمک نمایش می‌آید و در مجموع هارمونی پدید می‌آورد که دیدن نمایش را دلپذیر می‌کند. تصاویر ساخته شده در نمایش به کمک همه عناصر از قبیل نور، رنگ و تا حدودی لباس در هماهنگی کامل، ریتمی می‌سازد که نمایش را به کلیتی دیدنی و نمایشی تبدیل می‌کند. از طرفی ریتم نمایش که حاصل و برآیند کلیه عناصر است در نمایش به خوبی حفظ می‌شود و این موضوع به چشم نوازی نمایش کمک می‌کند. آردلیون تنها نمایشی با جذابیت‌های بصری صرف نیست. بلکه مجموعه کاملی از اجزا و عناصری است که یک نمایش نیاز دارد تا در ذهن تماشاگران خود خوش نشیند و این نمایش تقریبا همه را با هم دارد. تاثیر‌گذاری و تاثیرپذیری نمایش با خلق تصاویر پر تحرک صورت می‌گیرد و در مجموع رنگین کمانی از کلیه عناصر با هدفی روشن و کامل را در بر می‌گیرد.

نویسنده : سعید محبی