وقتی بلای خانمانسوز می آید

در بسیاری از جوامع کنونی, اعتیاد به اشکال گوناگونی بروز کرده است تاکنون اعتیاد به مواد مخدر, یکی از مشکلات بزرگ بهداشتی بوده, ولی امروزه اعتیاد به قمار, مشکلات جنسی و اینترنت نیز به لیست مشکلات بهداشتی اضافه شده است

در بسیاری از جوامع کنونی، اعتیاد به اشکال گوناگونی بروز کرده است. تاکنون اعتیاد به مواد مخدر، یکی از مشکلات بزرگ بهداشتی بوده، ولی امروزه اعتیاد به قمار، مشکلات جنسی و اینترنت نیز به لیست مشکلات بهداشتی اضافه شده است.

بسیاری از عوامل دست به دست یکدیگر داده و فرد را به سمت اعتیاد سوق می‌دهند. اگر علت اعتیاد را فقر بدانیم، معتادان متمول را نادیده گرفته‌ایم و اگر بیسوادی را مطرح کنیم قشر معتادان تحصیل کرده را نادیده گرفته‌ایم. پس نمی‌توان به تنهایی یک عامل را علت ایجاد اعتیاد دانست. به همین دلیل امروزه اعتقاد بر این است که اعتیاد، معلول مشکلات جسمی، روانی و اجتماعی است. بنابراین به یاد بسپاریم: هیچ کس از اعتیاد در امان نیست.

● فشارهای روحی و بیماری‌های روانی

ارتباط میان برخی بیماری‌های روانی و اعتیاد مشخص شده است. به طور مثال فردی که از بیماری افسردگی شدید رنج می‌برد یا شخصی که رفتار ضد اجتماعی دارد، در معرض خطر اعتیاد است. عدم توجه به رفع فشارهای عصبی-روحی به انباشته شدن احساس اضطراب و نگرانی دائمی ‌در فرد منجر می‌شود. با بروز این حالت، زمینه استفاده از مواد اعتیادآور برای فرد به وجود می‌آید و این یعنی شروع اعتیاد. بنابراین با تشخیص به موقع فشارهای روحی و بیماری‌های روانی و درمان آنها می‌توان از احتمال آلودگی به مواد مخدر به میزان قابل‌توجهی کاست.

● عوامل فردی

اگر همه عوامل به وجود آورنده اعتیاد مهیا باشد، باز در نهایت این خود فرد است که برای مصرف مواد تصمیم می‌گیرد. پس باید توانایی‌های فردی را ارتقا بخشید تا شخص بتواند در مواقع خطر، خود را از چنگال اعتیاد دور سازد. در بین عوامل فردی حفاظت‌کننده، می‌توان از مهارت‌های زندگی یاد کرد. مهارت‌های زندگی طیف وسیعی از توانایی‌ها هستند که مسلح شدن به هر یک از آنها شخص را در مراحل مختلف زندگی یاری خواهد داد تا با قدرت بیشتری در برابر مشکلات مقاومت کند.

این مهارت‌ها عبارتند از:مهارت حل مشکل، قدرت تصمیم‌گیری، توانایی نه گفتن، هنر دوست‌یابی و... که اگر امروز این مهارت‌ها را به فرزندان خود نیاموزیم، فردا در غیاب ما، در مقابل اصرار دوستان، قدرت مقاومت نخواهند داشت.

● سن بحرانی

چرا برخی از والدین از فرزندانشان در سنین کودکی با دقت بسیار پرستاری می‌کنند، ولی در سنین پر خطر ۱۶ تا ۲۴ سالگی آنها را در جامعه، بی دفاع رها کرده و تصور می‌کنند که آنها رشد کافی یافته و از هر گونه خطری به دورند؟

▪ مشاغل سخت: مشاغل نیازمند به انرژی زیاد، همانند کارهای شبانه، نگهبانی در زمان طولانی و رانندگی بین شهری، بیش از سایر شغل‌ها افراد را در معرض گرایش به مواد مخدر قرار می‌دهند.

▪ شخصیت: به‌دنبال تربیت خانواده، این شخصیت کودک است که آینده او را می‌سازد. اگر ترسو، خجالتی، سرخورده یا بدون اعتماد به نفس باشد، احتمال گرایش او به اعتیاد نیز بیشتر خواهد شد. کنجکاوی و کسب لذت دو عامل عمده شروع اعتیاد در جوانان ایرانی است. تحقیقات نشان داده است که جوان‌ها، عموما برای ارضای حس کنجکاوی خود، لذت‌جویی، تفریح و تفنن، مصرف مواد اعتیادآور را تجربه می‌کنند.

● عوامل خانوادگی

▪ خانواده‌های پرتنش: آمار افراد معتاد در خانواده‌های پرتنش که همیشه درگیر بحث و دعوا هستند، بیشتر از سایر خانواده‌هاست. این خانواده‌ها باید از میزان تنش موجود بکاهند، آگاهی خود را درباره اعتیاد بیشتر کنند و راه‌های پیشگیری از اعتیاد را نیز بشناسند.

▪ خانواده‌های بدسرپرست، بی‌سرپرست و تک‌سرپرست: در این خانواده‌ها به خاطر عدم وجود یکی از والدین و یا عدم صلاحیت آنان در تربیت فرزندان، احتمال بروز اعتیاد افزایش می‌یابد.

▪ ارتباط کمرنگ عاطفی: وجود پیوندها و ارتباطات عمیق خانوادگی در پیشگیری از اعتیاد نقش به‌سزایی دارد و هر قدر این روابط به سردی بگراید، خطر اعتیاد در افراد خانواده افزایش خواهد یافت.

▪ مهارت والدین در تربیت فرزندان: اگر والدین به مهارت‌های لازم در خصوص تربیت فرزندان خود تسلط نداشته باشند. هر گونه ضعف در تربیت، شکل‌گیری شخصیت آنان را دچار اختلال ساخته و این احتمال وجود دارد که روزی به مواد اعتیادآور گرایش یابند. تربیت فرزندان بسیار وابسته، سرخورده و . . . هر کدام عواقب و خطرات بسیاری را به دنبال دارد.

▪ وجود فرد معتاد در خانواده: حضور فرد معتاد در خانواده خطر بزرگی محسوب می‌شود که تمام اعضای آن را تهدید می‌کند. وظیفه والدین این خانواده‌ها بسیار سنگین‌تر از سایرین است. مصرف سیگار یک زنگ خطر بزرگ برای مصرف مواد مخدر است که در صورت سهل‌انگاری و عدم برخورد قاطع، زمینه اعتیاد را فراهم می‌سازد.

عدم گفت‌وگو پیرامون اعتیاد در خانواده: برخی خانواده‌ها برای جلوگیری از تحریک حس کنجکاوی در فرزندان خود، از مطرح کردن مسائل و ارائه اطلاعات صحیح به آنها خودداری می‌کنند. اگر شما اطلاعات صحیح را به فرزندان خود ندهید، ممکن است اطلاعات غلط را از دوستان خود کسب کنند.

برخی والدین، شنونده خوبی نیستند: این امر باعث می‌شود تا فرزندان حرف‌های خود را به دیگران بزنند در نتیجه توصیه‌های آنها را به راهنمایی‌های والدین خود ترجیح دهند. اگر والدین الگوی صحیحی نباشند، فرزندان رفتارصحیح را نخواهند آموخت.

● عوامل اجتماعی

در دسترس بودن مواد: اگر نزدیک به مکان‌های تجمع معتادان یا محل‌های خرید و فروش مواد مخدر زندگی می‌کنید، باید بیشتر مراقب فرزندانتان باشید.

▪ فقر و بیکاری: نداشتن تمکن مالی، منجر به بالا رفتن فشار‌های روحی و روانی می‌شود. در نتیجه خطر اعتیاد را افزایش می‌دهد. بیکاری نیز یکی از علل گرایش به مواد مخدر است، چون با نداشتن مشغولیت ذهنی مفید و سازنده، شخص بیشتر به مواد مخدر تمایل پیدا می‌کند.

▪ عدم اطلاع‌رسانی جامع و کامل: عدم آگاهی جوانان و والدین از عوارض جسمی، روحی و اجتماعی اعتیاد، همچنین ناآشنا بودن با راه‌های پیشگیری، از عوامل افزایش‌دهنده آلودگی افراد به مواد مخدر هستند. ما والدین وظیفه داریم تا خطرات مصرف مواد و راه‌های پیشگیری از اعتیاد را بشناسیم و آنها را به جوانان خود بیاموزیم.

▪ باورهای نادرست اجتماعی: برخی از اقوام، مصرف مواد مخدر را ناپسند نمی‌دانند. در نتیجه گرایش به مصرف مواد در میان آنها بیشتر است.

▪ ضعف فرهنگ مشاوره: همان طور که قبلاً ذکر شد، فشارهای روحی و مشکلات حل نشده باعث بالا رفتن اضطراب و نگرانی‌های شدید در فرد می‌شود. تا زمانی که شخص مشکل خود را حل نکرده است، میزان اضطراب و تشویش درونی در او بالا می‌رود. حال وقتی فرد خود نمی‌تواند مشکلش را حل کند، بهتر است از افراد متخصص و متبحر در این زمینه کمک گیرد.

ولی متاسفانه هنوز مشاوره جایگاه واقعی خود را در زندگی فردی و اجتماعی ما پیدا نکرده است. در نتیجه مشکلات روحی-روانی که در ابتدا به راحتی قابل درمان است، به مرور تبدیل به معضلات بزرگی می‌شوند که درمان آنها بسیار مشکل و پیچیده خواهد شد.

● امکانات تفریحی، فرهنگی، هنری و ورزشی

برای آنکه نوجوانان و جوانان را از مواد مخدر دور کنیم، باید به فکر برنامه‌های جایگزین باشیم. جوان‌ها به اقتضای سن و سالشان، کارهای پرهیجان و خطرناک را دوست دارند. اگر والدین روحیه جوانان خود را درک نکنند و آنان را مدام به ماندن در منزل وادار کنند، احتمال گرایش به مواد مخدر را در آنها افزایش می‌دهند.

با فراهم کردن امکانات تفریحی برای فرزندان خود می‌توان آنها را از گرایش به مصرف مواد مخدر دور ساخت.

برنامه‌ریزی صحیح در خانواده که منطبق با نیازهای معقول و منطقی جوانان باشد، از گرایش آنها به مواد مخدر جلوگیری خواهد کرد. بهره‌برداری بهینه از سینماها، فرهنگسراها، کتابخانه‌ها، همچنین برگزاری مسابقات ورزشی، فرهنگی و هنری منطبق با نیازهای جوانان، بخش عظیمی‌ از اوقات فراغت آنها را به خود اختصاص خواهد داد، که بسیار موثر خواهد بود.

تشویق نوجوانان به فعالیت‌های سالم و خلاق را نباید از یاد برد.

مریم صابونی