جهانی شدن در جام جهانی

هجدهمین دور بازیهای جام جهانی فوتبال با برگزاری دیدارهای فینال و رده بندی پایان می یابد این رقابت ها از روز جمعه ۱۹ خرداد با بازی دو تیم آلمان و كاستاریكا در شهر مونیخ آغاز شد و برای مدت یك ماه در ۱۲ شهر مختلف آلمان بین ۳۲ تیم حاضر از پنج قاره جهان برگزار شد.

جام جهانی فوتبال از مدت ها قبل ذهن بسیاری از افراد در لباس بازیكن، مربی، مسئولان تیم، مقامات ورزشی، طرفداران فوتبال، مقامات سیاسی، برنامه ریزان رسانه ای، دست اندركاران امور فرهنگی، تجار و صاحبان بنگاه های اقتصادی را به خود معطوف كرده و در یك ماه برگزاری بازی ها موجب شده تا چشم و گوش میلیون ها نفر در سراسر این كره خاكی به خبرهایی كه از محل بازیها در كشور آلمان توسط رسانه های مختلف مخابره می شود دوخته شود.

اگر چه ظاهر بازی های جام جهانی بازی چند تیم ۱۱ عضوی است كه برای ساعاتی رویاروی هم قرار می گیرند و جملگی بدنبال یك توپ می دوند و به آن پا می زنند اما عمق این بازیها چیزی بیشتر از این ظاهر جذاب آنهاست كه در عصر جهانی شدن كنونی نیز از توسعه و نفوذ گسترده ای برخوردار شده است.

اكنون جام جهانی فوتبال آیینه تمام نمایی از تمامی جنبه های روند جهانی شدن یعنی سیاست، اقتصاد و فرهنگ در بالاترین حد آن می باشد. جام جهانی عرصه ای برای بروز احساسات میهن پرستانه، پنجره ای تماشایی از اقتصاد بازار، پژواك ویژه ای از نبض و شور و شوق كل جوامع و ستایش اغراق آمیزی از فرهنگ های ملی و در نهایت یك فرهنگ فرا ملی است.

اگر چه همیشه بازی فوتبال در سطح داخلی كشورها به نوعی با عنصر سیاست گره خورده است اما وقتی این بازیها در سطح بین المللی مطرح می شود عنصر سیاست با درجه بسیار بالایی در آن وارد می گردد و كشورها از زاویه این بازیها نوعی رقابت های سیاسی و تقویت هویت ملی خود را دنبال می كنند.

به عنوان نمونه اگر چه در عرصه داخلی سیاست ایتالیا شخص سیلویو برلوسكونی نخست وزیر سابق این كشور حزب سیاسی خود را «فورزاایتالیا» (زنده باد ایتالیا)- یعنی شعاری كه طرفداران فوتبال این كشور برای تشویق تیم ملی خو به كار می برند- نامیده و از طریق مالكیت باشگاه آث میلان توانست نام خود را به عنوان اولین نخست وزیر این كشور در دوران پس از جنگ جهانی دوم كه به طور كامل دوران نخست وزیری را سپری كرده ثبت كند، اما در صحنه جهانی نیز ایتالیایی ها همیشه از جام جهانی در پی كسب قدرت و پرستیژ و افتخار ملی بوده اند.

در گذشته نیز پیروزی های ایتالیا در جام های جهانی ۱۹۳۴ و ۱۹۳۸ ماهرانه مورد استفاده موسولینی كه تیم ایتالیا را «سربازانی در خدمت اهداف ملی» نامید قرار گرفت.

همچنین اگر چه در عرصه داخلی ممكن است پیروزی این یا آن تیم موجب تشدید منازعات سیاسی بین این حزب یا گروه، این دسته با آن جناح شود اما در طرف مقابل پیروزی تیم ملی یك كشور در برابر یك تیم ملی دیگر در جام جهانی به انسجام، افتخار و غرور ملی كمك می كند.

بدون هیچ تردیدی وقتی یكی تیم ملی در عرصه جام جهانی یا حتی در سایر بازیهای ملی خود عملكرد خوبی برجا می گذارد دیگر هیچ یك از سیاستمداران كشور متبوع این تیم در جناح های مختلف با نسبت دادن فضیلت های آن تیم به كل ملت مخالفت نمی كنند.

به عنوان نمونه پیروزی تیم ملی فرانسه در جام جهانی ۱۹۹۸ توسط ژاك شیراك رئیس جمهور این كشور «پیروزی فرانسه» شد.

معمای دیگری كه اكنون بازی فوتبال در جام جهانی بویژه برای اروپا مطرح كرده تشدید گرایشات متضاد ملی و فراملی است. جام جهانی فوتبال برای شهروندان كشورهای عضو اتحادیه اروپا كه در روند اتحاد به طور مستمر بر مظاهر ملی گرایی و ناسیونالیستی پشت كرده و به عناصر و ارزشهای فراملی متوسل شده اند اكنون بار دیگر روزنه بروز احساسات میهن پرستانه و ملی گرایانه فراهم می كند.

در گذشته نیز كشورها توانسته اند از قبل بازی جام جهانی فوتبال دستاوردهای ملی خوبی برای كشور خود رقم بزنند. به عنوان نمونه آلمانی ها كه اكنون كشورشان میزبان جام جهانی است تجربه زیادی در بهره برداری های ملی از بازی جام جهانی فوتبال دارند.

اگر چه سختی ها و مرارت های جنگ جهانی دوم به آلمانی ها یاد داده تا بتوانند از فوتبال برای تطهیر ارواح خبیث این جنگ یاری بگیرند اما به نظر می رسد كه انگلیس گاهی اوقات از این پدیده برای نمایش مجدد آن بهره جسته است.

طرفداران فوتبال انگلیس در بازی علیه آلمان از مارش فیلم های جنگی مورد علاقه استفاده می كنند و دوست دارند فریاد بزنند «دو جنگ جهانی، یك جام جهانی» كه اشاره ای است به پیروزی انگلیس در مرحله فینال جام جهانی ۱۹۹۶. انگلیس ها در «تب جنگی» خود در عرصه فوتبال تا آنجا پیش رفتند كه در هنگام بازی بزرگ سال ۱۹۹۶ علیه آلمان عكس بازیكنان انگلیس در صفحات اول روزنامه های سراسری انگلیس در لباس نظامی نشان داده شد و از سیاستمداران خواسته شده بود ساكت باشند.

جام جهانی فوتبال یك نمایش ژئواستراتژیك است كه برای مدت یك ماه نقشه قدرت جهان را بر هم می زند. در مدت برگزاری بازیهای جام جهانی، نقطه كانون توجه رسانه های جهان دیگر بوش و بلر، اسامه بن لادن، زرقاوی، پوتین و ...نخواهد بود.

در این مدت بیش از هر كس نام بازیكنان معروفی همچون تیری هنری، میشائیل بالاك، رونالدینهو، اندری شوچنكو، لیونل مسی، لوكاتونی، فرانك لمپارد و فرناندو توره به گوش رسید.

بازار پردرآمد فوتبال نیز باعث شده تا چهره اقتصادی این بازی جذاب نیز بیش از پیش در كانون رقابت های اقتصادی و تجاری قرار گیرد.

از مدتها قبل بنگاههای بزرگ اقتصادی فعال در عرصه های مرتبط با بازی فوتبال همچون عرضه كنندگان غذا و آشامیدنی در ورزشگاهها، تهیه كنندگان مواد خام تولید لباس و كفش ورزشی، شركت های تبلیغاتی، صنایع پزشكی ورزشی و ... به تكاپو افتاده اند تا بلكه بتوانند از این بازار پردرآمد سهم بیشتری نصیب خود كنند.

به عنوان نمونه شركت آمریكایی نایك و شركت آلمانی آدیداس كه در زمینه تولید محصولات ورزشی فعال هستند علاوه بر بهره گیری از فرصت جام جهانی برای فروش محصولات خود رقابت تنگاتنگی در بهره گیری از بازار پرمشتری پخش بازیهای جام جهانی نیز آغاز كرده اند.

براساس گزارش مجله تایم مورخ ۲۲ مه ۲۰۰۶ نایك بیش از ۱۰۰ میلیون دلار و آدیداس نزدیك به ۲۰۰ میلیون دلار در این زمینه هزینه كرده اند. همچنین شركت نایك یك ورزشگاه ۱۰ هزار نفری در مركز شهر برلین برای جذب تماشاگران ایجاد كرده است.

در این ورزشگاه تماشاچیان قادر خواهند بود با پرداخت ۲۵/۱یورو بازیها را از طریق یك تلویزیون صفحه بزرگ تماشا كنند. به علاوه این دو شركت نیز مانند بسیاری از شركت های دیگر با ایجاد سایت به اطلاع رسانی در این خصوص پرداخته اند.

جنبه های فرهنگی پدیده فوتبال نیز آشكارتر از آن است كه نیاز به بیان داشته باشد. بازی فوتبال از جهات مختلف در بردارنده ارزش های فرهنگی است كه می تواند مثبت یا منفی باشد. نگرش های فرهنگی طرفداران فوتبال، تیم های فوتبال، بازیكنان فوتبال و كلاً جامعه تشكیل دهنده مجموعه ای است كه از آن به عنوان فرهنگ فوتبال یاد می شود. این ارزش های فرهنگی كه به طور مستمر توسط رسانه در سطح ملی بر آن دامن زده می شود اكنون در جام جهانی میدان فراختری برای خودنمایی یافته است.

بسیاری از كشورها كه سعی دارند از زاویه فوتبال به ترویج ارزشهای فرهنگی خود بپردازند اكنون با حضور در عرصه جام جهانی به شدت سعی دارند با استفاده از فرصت ایجاد شده ارزش های مورد نظر خود را در گستره جهانی گسترش دهند.

همچنین از حضور در جام جهانی فوتبال می توان برای حضور موفق در سایر عرصه های جهانی شدن نیز درس های خوبی آموخت. آموخت كه خواستن توانستن است.

دكتر علی صباغیان