تنگه هرمز از هر سلاحی موثرتر است

هندرسون در مقاله ای با عنوان ایران, نفت و غرب نوشته است آیا می توان بدون وارد آمدن ضرباتی جدی به اقتصاد و امنیت بین المللی به دومین تولید کننده بزرگ نفت اوپک و دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان حمله کرد چه کسی می تواند تضمین کند

هندرسون در مقاله ای با عنوان "ایران، نفت و غرب" نوشته است: آیا می‌توان بدون وارد آمدن ضرباتی جدی به اقتصاد و امنیت بین‌المللی به دومین تولید کننده بزرگ نفت اوپک و دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان حمله کرد؟ چه کسی می‌تواند تضمین کند .

● تنگه هرمز از هر سلاحی موثرتر است

"سیمون هندرسون" از کارشناسان "موسسه واشنگتن برای مطالعه سیاست‌های خاور نزدیک" در گزارش مفصلی به بررسی عواقب هر گونه اقدام نظامی در خلیج فارس بعنوان مهمترین منبع تولید انرژی در جهان پرداخته است.

هندرسون در مقاله ای با عنوان "ایران، نفت و غرب" نوشته است: آیا می‌توان بدون وارد آمدن ضرباتی جدی به اقتصاد و امنیت بین‌المللی به دومین تولید کننده بزرگ نفت اوپک و دومین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان حمله کرد؟ چه کسی می‌تواند تضمین کند که در صورت حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران غرب بتواند نیاز خود به انرژی را به آسودگی از تنگه هرمز تامین کند؟ آیا آمریکا و اسرائیل که همواره از اقدام نظامی علیه فعالیت‌های اتمی تهران صحبت می‌کنند می‌توانند تضمینی برای صدور آزادانه نفت از تنگه هرمز به سایر کشورهای جهان و یا اعراب صادر کننده نفت در خلیج فارس بدهند؛ کشورهایی که رشد اقتصادشان شدیدا به صادرات نفت‌شان وابسته است؟

چگونه می‌توان کشوری که استراتژیک‌ترین آبراه بین‌المللی جهان را کنترل می‌کند، تهدید به اقدام نظامی کرد در حالیکه ناوگان تهدید کننده حاضر در منطقه در صورت آغاز هر جنگی باید در ابتدا به فکر چاره‌ای برای تامین امنیت خود باشد. در واقع عملی شدن هر گونه تهدیدی علیه ایران فارغ از نحوه واکنش تهران تنها یک نتیجه در پی دارد: "به خطر انداختن امنیت انرژی در جهان".

هندرسون در گزارش خود با استناد به اظهارات فرماندهان ارشد نظامی آمریکا مبنی بر توان ایران برای مسدود کردن تنگه هرمز هشدار داده است که هر گونه ماجراجویی نظامی در خلیج‌فارس، مادامی که ۴۰ درصد نفت مورد نیاز جهان از تنگه هرمز می‌گذرد و مسیر جایگزینی برای انتقال نفت منطقه به بازارهای بین‌المللی وجود ندارد تنها منجر به خطر افتادن امنیت انرژی در جهان و سر به فلک کشیدن قیمت‌ها می‌شود.

در ابتدای این گزارش وی به اظهارات آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اشاره می کند مبنی بر اینکه "اگر آمریکایی‌ها اقدام اشتباهی علیه ایران مرتکب شوند عرضه نفت مطمئنا به خطر می‌افتد و آمریکائیها قادر به تامین امنیت انرژی در منطقه نخواهند بود" و می‌نویسد: ایران سومین ذخایر نفتی و دومین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد.

● اهرم انرژی ایران

همانطور که آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران اشاره کرده است ایران می‌‌تواند مانع از ادامه یافتن جریان روان صادرات انرژی از خلیج‌فارس شود. ایران حتی اگر مرتکب چنین اقدامی نشود در مهربانانه‌ترین حالت می‌تواند صادرات نفت خود را برای مدتی قطع کند که چنین اقدامی در نهایت منجر به افزایش شدید قیمت‌ نفت در بازار جهانی انرژی می‌شود؛ زیرا در وضعیت فعلی تقاضای جهانی برای انرژی بیشتر از تولید نفت است و این در حالی است که ظرفیت مازاد کافی برای جبران خلاء نفت ایران در میان تولید کنندگان وجود ندارد.

در همین حال ایران می‌تواند چه مستقیما، از طریق درگیری با ناوگان جنگی آمریکا و متحدان این کشور که قصد محافظت از تانکرهای نفتی را دارند و چه از طریق مجموعه عملیات‌هایی در خشکی، تلاش کشورها برای صادرات انرژی از تنگه هرمز را خنثی کند. چنین اتفاقی (متوقف شدن عرضه نفت از تنگه هرمز) در شرایطی ممکن است تاثیرات مخربی بر بازار جهانی انرژی بر جای بگذارد که هیچ مسیر جایگزینی برای انتقال نفت تولید شده در این منطقه به بازار جهانی وجود ندارد. در چنین شرایطی بازار جهانی انرژی نیاز مبرمی به تامین نفت و گاز از سوی تولید کنندگان انرژی در بیرون از خلیج‌فارس پیدا می‌کند ولی آنها نیز از ظرفیت مازاد برای تامین چنین حجمی از انرژی (۴۰ درصد نیاز روزانه جهان) برخوردار نیستند.

عامل دیگری که هر گونه اقدام و یا تحریم علیه ایران را تضعیف کرده این است که تهران روابط بسیار خوبی با مشتریان نفت و گاز خود و همچنین همسایگانش در زمینه توافقنامه‌های همکاری در حوزه انرژی برقرار ساخته است. تهران این توافقنامه‌ها را به منظور تضعیف هرگونه اجماع دیپلماتیک در تلاش برای تغییر رفتار خود و کم اثر کردن تحریم‌ها و دشوارتر کردن هرگونه اعمال تحریم علیه خود طراحی و اجرا کرده است. در چنین شرایطی کشورهایی که چه بعنوان خریدار نفت و گاز و چه بعنوان تامین کننده نیازهای ایران با تهران معامله می‌کنند می‌دانند که مشارکت در هر اقدامی که بر خلاف منافع تهران باشد، می‌تواند ضررهای زیادی به اقتصاد آنها وارد آورد.

قابلیت‌های کم منطقه‌ای برای مقابله با توان نظامی ایران نیز از دیگر نقاط ضعف در هنگام رویارویی با ایران محسوب می‌شود. ایران از تاکتیک جنگ‌های نامتقارن استفاده می‌کند. برای مثال از قایق‌های جنگی کوچک ولی تندرو استفاده می‌کند که هدف قرار دادن آنها بسیار دشوار است. هر چند ناوگان دریایی آمریکا و تعدادی از متحدانش در منطقه مستقر هستند ولی ایران توان ضربه زدن به تاسیسات نفت و گاز، پایانه‌های تولید انرژی، ایستگاه‌های نمک‌زدایی و تاسیسات نظامی واقع در خشکی را نیز داراست. تهدیدات ناشی از فعالیت‌های القاعده هر چند سبب شده که ضریب ایمنی تاسیساتی که بدان‌ها اشاره گردید تا حدودی افزایش یابد ولی این تاسیسات هنوز بشدت آسیب‌پذیرند.

● چشم‌پوشی از نفت خلیج‌فارس اجتناب‌ناپذیر است

هر چند مقامات کاخ سفید در یکی دو سال گذشته بارها صبحت از تلاش برای کاهش از وابستگی آمریکا به نفت وارداتی از خاورمیانه کرده‌اند و سرمایه‌گذاری در زمینه انرژی‌های تجدید پذیر را آغاز کرده‌اند. ولی هندرسون در ادامه گزارش خود با اشاره به اینکه منطقه خلیج‌فارس حتی در چند دهه آینده بعنوان یکی از مراکز استراتژیک برای تولید و عرضه انرژی مورد نیاز جهان باقی خواهد ماند، می‌نویسد: جهان به افزایش ظرفیت تولید و توسعه مسیرهای جایگزین برای انتقال انرژی نیاز دارد ولی پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) حاکی از آن است که جهان در چند دهه آینده وابستگی بیشتری به نفت خاورمیانه پیدا خواهد کرد.

بر اساس آمارهای این سازمان در سال ۲۰۰۶ میلادی روزانه ۱۶ درصد از نفت مورد نیاز جهان از تنگه هرمز عبور کرده و طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته این رقم در سال ۲۰۳۰ میلادی به ۵/۳۰ درصد افزایش خواهد یافت. در چنین شرایطی استفاده از سوخت‌های جایگزین و سایر اقدامات مشابه ظرف ۵ سال آینده تنها بخش کوچکی از نیاز این کشور به انرژی را تامین خواهد کرد مگر به اینکه به ناگهان تکنولوژی‌های غیر منتظره‌ای برای تولید انرژی ابداع شوند! تلاش برای استفاده از سوخت‌های نامتعارف برای تولید انرژی در شرایطی صورت می‌گیرند که طبق پیش‌بینی مجدد آژانس بین‌المللی انرژی حتی در صورت موفقیت چنین برنامه‌هایی استفاده از انرژی‌های نوین تنها ۹ درصد از نیاز جهان به انرژی تا فرا رسیدن سال ۲۰۳۰ میلادی را تامین خواهد کرد. به همین دلیل یکی از وظایف اساسی نقش رهبری آمریکا در جهان این است که با تمام توان خود برای حفظ امنیت عرضه انرژی در تنگه هرمز تلاش نماید تا جهان بتواند آینده قابل تصوری را برای خود پیش‌بینی کند.

● نقش خلیج‌فارس در تامین انرژی جهان

منطقه خلیج‌فارس از سال ۱۹۷۰ میلادی که تولید مجموع نفت آن از مجموع نفت تولید شده در منطقه آمریکای لاتین پیشی گرفت مهمترین منبع تولید انرژی در جهان بوده است. در سال ۲۰۰۶ میلادی کشورهای منطقه (بحرین، ایران عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی) ۲۸ درصد از نفت مورد نیاز جهان را تامین کردند. این در حالی است که ۵۵ درصد از کل ذخایر نفتی جهان در این منطقه قرار دارد. پیش‌بینی‌های صورت گرفته حاکی از این است که تا فرا رسیدن سال ۲۰۳۰ میلادی روزانه ۳۰ درصد از نفت مورد نیاز از تنگه هرمز عبور خواهد کرد. از طرف دیگر کشورهای منطقه علاوه بر در اختیار داشتن ذخایر نفتی مقدار قابل توجهی از ذخایر گازی جهان را نیز در اختیار دارند. برای مثال ایران بعد از روسیه که ۳/۲۶ درصد از ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد با در اختیار داشتن ۵/۱۵ درصد از ذخایر گازی جهان دومین کشور بزرگ دارنده گاز جهان محسوب می‌شود.

در همین حال کشورهای قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز هر کدام با در اختیار داشتن ۱۴ - ۹/۳ و ۳/۳ درصد ذخایر قابل توجهی از گاز جهان را در اختیار دارند. از همه مهمتر اینکه قطر و امارات سرمایه‌گذاری‌های بسیار کلانی را برای تبدیل کردن خودشان به صادر کنندگان بزرگ گاز مایع NLG در جهان تبدیل کرده‌اند.

بر اساس آمارهای موجود روزانه ۵/۳ میلیارد فوت مکعب گاز از طریق تانکرهای مخصوص حمل NLG از تنگه هرمز به آسیا، اروپا و آمریکای شمالی صادر می‌شود. تمامی مسائلی که به آنها اشاره گردید در نهایت باعث شده که خلیج‌فارس و حفظ ثبات تنگه هرمز جایگاه ویژه‌ای برای بازار جهانی انرژی پیدا کند.

● آسیب‌پذیریهای تنگه هرمز

بیشتر نفت تولید شده کشورهای حوزه خلیج فارس از تنگه هرمز عبور می‌کند که تحت سلطه ایران قرار دارد، تنگه‌ای که خلیج‌فارس را به دریای عمان و دریای عربی متصل می‌کند. در حالیکه ۴۰ درصد نیاز روزانه جهان به انرژی از این آبراه استراتژیک عبور می‌کند هر گونه قطع احتمالی صادرات نفت باعث خواهد شد که بحران‌های نفتی بزرگی (نظیر جنگ شش روزه، جنگ اکتبر و تحریم نفتی اعراب، وقوع انقلاب اسلامی در ایران، آغاز جنگ ایران و عراق، تهاجم عراق به کویت، اعتصاب‌های ونزوئلا، وقوع طوفان‌ کاترینا) که بازار جهانی انرژی بواسطه قطع صادرات نفت در گذشته شاهد آن بوده است در مقایسه با وضعیت امروز ناچیز به نظر برسد. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که بخشی از نفت مورد نیاز آمریکا، اروپا و بسیاری از کشورهای آسیایی از این آبراه عبور می‌کند.

برای مثال تنها سه چهارم نفت مورد نیاز ژاپن روزانه از طریق تانکرهای نفتی از تنگه هرمز عبور می‌کند؛ تانکرهای بسیار بزرگی که هر کدام از آنها می‌توانند ۲ میلیون بشکه نفت خام را در خود ذخیره کنند. ایران علاوه بر اینکه تنگه هرمز را کنترل می‌کند از طریق پایگاه‌هایی که در جزایری مثل تنب بزرگ و تنب کوچک و همچنین جزیره ابوموسی در اختیار دارد، تمامی ورود و خروج‌ها به دهانه آبراه هرمز را کنترل می‌کند.

علاوه بر این ایران موشک‌هایی در اختیار دارد که کنترل منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان را پوشش می‌دهد که تمامی این موارد آسیب‌ پذیری‌های تنگه هرمز را در صورت هر اقدامی بر علیه ایران بشدت افزایش می‌دهد. در همین حال رهبران و فرماندهان عالی‌رتبه نظامی ایران بارها در خصوص پرهیز از ماجراجویی در تنگه هرمز هشدار داده‌اند. سردار "یحیی رحیم صفوی" فرمانده سابق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران (IRGC) در تاریخ ۱۵ آگوست سال ۲۰۰۷ میلادی گفت: "سیستم‌های موشکی سطح به دریای ما می‌توانند به هر نقطه‌ای از خلیج فارس و دریای عمان برسند. هیچ کشتی و یا قایقی نمی‌تواند از تنگه هرمز عبور کند بدون اینکه در برد سیستم‌های موشکی ما نباشد".

هندرسون در انتهای گزارش خود هر چند به تاثیراتی که مسدود شدن تنگه هرمز بر اقتصاد ایران می‌گذارد اشاراتی نیز کرده است ولی در نهایت به ایالات متحده آمریکا در خصوص زیان‌هایی که هر گونه ماجراجویی نظامی در خلیج‌فارس برای اقتصاد و امنیت بین‌المللی در پی دارد شدیدا هشدار داده است. او در جمع بندی گزارش خود با اشاره به اینکه آمریکا نباید تنها به فکر منافع شخصی خود در جهان باشد می‌نویسد: "آمریکا نسبت به سایر کشورهای جهان وابستگی کمتری به نفت خلیج‌فارس دارد زیرا تنها ۳۵ درصد از نفت مورد نیاز خود را از این منطقه وارد می‌کند ولی اتحادیه اروپا که ۵۶ درصد و ژاپن که ۸۰ درصد از نفت مورد نیاز خود را از خلیج‌فارس تامین می‌کنند نسبت به ایالات متحده آسیب‌پذیرترند. به همین علت آمریکا باید مانع از هر گونه ماجراجویی در این منطقه حساس جهان شود تا روند صادرات انرژی از این منطقه بدون هیچ خطری در سلامت کامل ادامه یابد".

هشدار هندرسون در خصوص عواقب درگیری نظامی در تنگه هرمز در شرایطی صورت می‌گیرد که "مایکل کلارک" رئیس موسسه رویال یونایتد سرویس RUSI نیز در این خصوص می‌گوید: "در صورت ایجاد تنش در تنگه هرمز، ایران این تنگه را مسدود نخواهد کرد ولی ناامن کردن این تنگه بسیار بدتر از بستن آن است چون تانکرهای بزرگ نفتی دیگر امنیت لازم برای عبور از این آبراه را نخواهند داشت".

اظهارات کارشناسان بازار جهانی انرژی در خصوص تلاش برای حفظ امنیت تنگه هرمز و تاثیری که ثبات در این منطقه بر بازار جهانی انرژی دارد در شرایطی صورت می‌گیرد که بسیار از خبرگزاری‌ها و روزنامه‌های بین‌المللی نیز در خصوص هر گونه بی ثباتی در تنگه هرمز هشدار داده‌اند. در همین ارتباط چندی پیش خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به سران آمریکا هشدار داد: "توانایی ایران در متوقف کردن ۴۰ درصد از تجارت نفت جهان سلاحی است که احتمالا از موشک‌ها و هر گونه سیستم تسلیحاتی که ایران در اختیار دارد قدرتمندتر است".