شنبه, ۲۹ دی, ۱۴۰۳ / 18 January, 2025
دوازده سبك تاریخنگاری نقلی
دانستن ویژگیهای سبك تاریخ‌نگاشته‌ها هم برای پژوهنده و هم برای خواننده تاریخ انقلاب اسلامی ضروری و بایسته است. اغلب از تقسیم‌بندی تاریخنگاری به نقلی و تحلیلی مطلع هستیم اما شاید مرزبندی دقیق بین شاخه‌ها و فروعات این دو شاخه عمده تاریخنگاری را ندانیم. یكی از عواملی كه باعث افزوده‌شدن بر روشهای تاریخنگاری نقلی شد، پیشرفتهای فنی و اختراع وسایل سمعی و بصری بود. دوربین عكاسی و فیلمبرداری، ضبط‌صوت، میكروفیلم و... شیوه‌های ثبت تاریخ را دقیق‌تر و گسترده‌تر نمودند و اكنون می‌توان منابع تاریخی زیادی را در زمره محصولات این وسائل جدید جستجو كرد. اما در این میان آنچه مهم است، بازشناسی سبكهای صوری و فرمی این منابع تاریخی و درك ارزش استنادی این منابع درخصوص بررسی وقایع مرتبط با انقلاب اسلامی می‌باشد كه در نوشتار زیر مورد بحث و تفصیل قرار می‌گیرد.
تنوع گسترده‌ای از صورت و فرم در تاریخ‌نگاشته‌های دوره معاصر بروز كرده است كه در تاریخنگاری گذشته ایران وجود نداشت. این تنوع و چندگانگی، از شرایط جدید تمدنی، گوناگونی نظریات و دیدگاهها و نیز از تكثر راویان و منابع تاریخی ناشی می‌شود. علاوه‌براین، در تاریخنگاری گذشته، جز پاره‌ای موارد معدود كه مورخ موفق می‌شد اسناد مكتوب اداری و سازمانی را به‌عنوان سند مورد استفاده قرار دهد، در اغلب موارد از روایتهایی كه مورخان پیشین آنها را به صورت كتاب درآورده بودند، به‌عنوان سند و مرجع معتبر استفاده می‌شد؛ اما امروزه عواملی چون فراهم‌شدن امكان استفاده از انبوه اسناد مرتبط با یك پدیده، پروژه‌های خاطرات شفاهی و نیز خاطره‌نگاریهای مكتوب از سوی افراد و عناصر مرتبط با جریانات تاریخی، جریان تاریخنگاری را به‌كلی متحول كرده‌اند. گذشته از همه اینها، برخلاف گذشته كه سند تصویری، فقط شامل صورت‌پردازی و یا عكس (پس از اختراع چاپ) می‌شد، امروزه كاست، فیلم و تصویر متحرك، به منابع اساسی تاریخنگاری تبدیل شده‌اند. این تنوع در منابع، زایش انواع مختلفی از سبكهای تاریخنگاری را به دنبال داشته است و هركدام از این سبكها در نوع خود حائز اهمیت بسیار هستند. جالب‌آنكه تنوع در دیدگاهها چندان در تنوع روش و سبك صوری تاریخنگاری تاثیر جدی نداشته است؛ بدین‌معناكه اغلب دیدگاههای متفاوت، از شیوه‌ها و سبكهای یكسانی بهره می‌برند و لذا باید گفت آنچه بیش‌ازهرچیز باعث ایجاد این تكثرات شكلی و صوری می‌شود، شرایط جدید تمدنی است. بی‌اطلاعی از این سبكهای فرمی و صوری و یا بازشناسی، تفكیك و مرزبندی‌نكردن آنها، باعث خواهد شد خواننده، محقق و یا دانش‌پژوه عرصه تاریخ در تشخیص ارزش استنادی منابع با مشكل مواجه شود؛ به‌ویژه درخصوص تاریخنگاری انقلاب اسلامی، ضرورت توجه به این مساله بسیار حیاتی است؛ چراكه در ارتباط با تاریخ معاصر ایران و نیز درباره انقلاب اسلامی ایران تاكنون، به‌ویژه پس از پیروزی انقلاب، آثار فراوانی به رشته تحریر درآمده‌اند كه به لحاظ شكل، فرم و سبك بسیار متنوع هستند. ازاین‌رو در اینجا دوازده گرایش و دیدگاه تاریخنگاری نقلی را احصا و طبقه‌بندی كرده‌ایم كه كاملا از هم قابل تفكیك و متمایزند.
تنوعی كه ذكر آن رفت، امروز به یك معضل در تاریخ‌خوانی، تاریخ‌پژوهی و تاریخنگاری تبدیل شده و بسیاری از خوانندگان و پژوهشگران و نویسندگان را در ورطه اعتماد به منابع فاقد ارزش و افسانه‌های تاریخی مندرج در متون رسمی و معتبر یا دانشنامه‌ای انداخته است. برای رهایی از این امواج متنوع، درهم‌تنیده و پیچیده تاریخنگاری، پیش‌ازهرچیز و قبل از آنكه وارد مباحث تاریخی و نقد آنها شویم، لازم است به بازشناسی و تفكیك دقیق فرمها و شیوه‌های گوناگون تاریخنگاری بپردازیم.
لازم به ذكر است آنچه از تقسیم‌بندی شیوه‌ها و صورتهای مختلف تاریخنگاری معاصر ایران در اینجا بیان می‌شود، ابتكار و ایده مولف است و لذا به تقسیم‌بندیهای موجود در متون دیگر استناد و ارجاع نخواهد شد.
از گذشته، فرم، صورت و شیوه‌های تاریخنگاری را به دو حوزه اساسی و كلی تقسیم می‌كردند: ۱ــ تاریخنگاری نقلی ۲ــ تاریخنگاری تحلیلی. مثلا در حوزه تاریخ اسلام، سیره ابن‌هشام، تاریخ طبری، تاریخ یعقوبی و تاریخ پیامبر اسلام، نوشته محمدابراهیم آیتی، را می‌توان در زمره تاریخ نقلی به حساب آورد اما تاریخ تشیع نوشته رسول جعفریان، كتاب فروغ ابدیت نوشته جعفر سبحانی، زندگانی امام‌حسین(ع) نوشته سیدجعفر شهیدی و تشیع در مسیر تاریخ نوشته سیدحسین جعفری، به لحاظ قالب و فرم در ردیف تاریخ تحلیلی قرار می‌گیرند.
در چارچوب این دو فرم كلی، می‌توان گونه‌های مختلف تاریخنگاری را برشمرد. تاریخنگاری نقلی دوره جدید و انقلاب اسلامی، در اشكال و شیوه‌های بسیار متنوعی بروز و ظهور نموده است كه بخشی از فرم آن در گذشته تاریخنگاری ایران، سابقه طولانی دارد و بخش قابل‌توجه دیگر این فرم، از ابداعات دوره معاصر و حتی مربوط به دوره پس از انقلاب اسلامی است.
۱ــ گزارش‌نویسی
گزارش‌نویسی در تاریخنگاری معاصر شامل موارد زیر می‌شود:
الف‌ــ گزارش‌نویسی تاریخی: به نگارش قضایای تاریخی به‌صورت گزارش و شرح ماوقع حوادث، گزارش‌نویسی تاریخی اطلاق می‌شود. این سبك از گزارش‌نویسی، ممكن است در سه قالب سیر تاریخی، موضوعی و شخصی صورت گیرد.
درخصوص گزارش‌نویسی نوع اول یا گزارش‌نویسی سیر تاریخی، می‌توان به كتابهای تاریخ سیاسی معاصر نوشته جلال‌الدین مدنی و تاریخ بیست‌وپنج‌ساله نوشته سرهنگ غلامرضا نجاتی و از كتب قبل از انقلاب می‌توان به كتابهای ماموریت برای وطنم نوشته محمدرضا پهلوی (اگرچه در انتساب این كتاب به محمدرضا پهلوی تردید جدی وجود دارد)، ایران در عصر رضاشاه نوشته الوین ساتن و كتاب عظمت بازیافته منتشرشده به‌صورت‌مصور توسط كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان در دوره پهلوی دوم، اشاره كرد.
ب‌ــ گزارش‌نویسی موضوعی: گزارش و اثری است كه پیرامون یك حادثه و یا یك موضوع مشخص به نقل حوادث و وقایع می‌پردازد. مثلا كتاب كشف حجاب و قیام گوهرشاد، نوشته كوهستانی‌نژاد، به شرح ماجرای حركت مردم مسلمان در برابر سیاست كشف حجاب رژیم پهلوی و قیام آنها در مسجد گوهرشاد به رهبری شیخ‌محمدتقی بهلول می‌پردازد. زندانیان اراك نوشته نورالله لارودی، قیام افسران خراسان نوشته ابوالحسن تفرشیان، سازمان نظامی حزب توده نوشته محمدحسین خسروپناه، قیام تنباكو نوشته ابراهیم تیموری و ماجرای كودتای سرلشكر قرنی ترجمه و نوشته سرهنگ غلامرضا نجاتی، از جمله گزارشهای تاریخی هستند كه به‌صورت موضوعی نوشته شده‌اند؛ یعنی پیرامون موضوع اثر به ارائه بحث و گزارش می‌پردازند.
ج‌ــ گزارش‌نویسی شخصیتی: گزارشی است كه پیرامون زندگی و شخصیت یك فرد و یا افراد برجسته نوشته می‌شود؛ از جمله آثار مربوط عبارتند از: حدیث بیداری نوشته حمید انصاری (این كتاب درباره زندگی امام‌خمینی است)، زندگی و مبارزات آیت‌الله حاج‌آقا نورالله اصفهانی نوشته موسی نجفی، زندگینامه سپهبد شهید محمدولی قرنی نوشته صاحب این قلم (یعقوب توكلی)، معمای هویدا نوشته عباس میلانی و... . كتابهایی كه طی سالهای اخیر درباره رهبران و شهدای انقلاب و دفاع مقدس و یا شخصیتهای عصر پهلوی نوشته شده‌اند نیز از جمله این دسته از آثار هستند و در عرف اصحاب قلم و تاریخ به تك‌نگاری شهرت دارند.
۲ــ روزشمار تاریخی
روزشمار تاریخی به سبكی گفته می‌شود كه در آن نویسنده حوادث تاریخی را براساس سیر روزانه وقایع می‌نویسد ــ البته ممكن است حوادث و روزها پیوسته نباشند و میان آنها فاصله باشد. این شیوه به صورتهای متنوع و مختلفی نگاشته شده است:
الف‌ــ روزشمار تلخیصی: روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب نوشته باقر عاقلی، روزشمار هفت‌هزار روز نوشته غلامرضا كرباسچی، و روزشمار تاریخ روابط ایران و امریكا نوشته دفتر مطالعات وزارت امورخارجه، از كتابهایی هستند كه به‌طورخلاصه و در حد ارائه یك گزارش یك یا دو جمله‌ای، به گزارش و ثبت وقایع و حوادث روزانه اقدام نموده‌اند. این نوع روزشمار تاریخی، نزد محققان تاریخ از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است اما متاسفانه در تاریخنگاری ایران به این نوع از تاریخ‌نویسی كمتر توجه شده است.
ب‌ــ روزشمار تفصیلی: روزشمار تفصیلی، روزشماری است كه به‌طورمفصل (فراتر از چند جمله) به شرح حوادث روزانه یك دوره تاریخی می‌پردازد. این سبك روزشمارنویسی، مدل دیگری از تاریخنگاری نقلی در تاریخ معاصر ایران به حساب می‌آید. در این شیوه تاریخنگاری، به‌جای‌اینكه یك واقعه را در حد چند عبارت كوتاه یا چند جمله گزارش و روایت كنند، به نگارش و شرح كلیه حوادث مرتبط با آن حادثه یا روز واقعه به‌صورت‌مبسوط می‌پردازند. به‌عنوان‌‌مثال درخصوص حادثه نوزدهم دی ۱۳۵۶، روزشمار انقلاب اسلامی نوشته‌شده در دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری، نمونه بسیار مناسبی به‌شمار می‌رود. این كتاب نمونه كامل یك تاریخنگاری روزشمار تفصیلی است. همچنین كتاب روزشمار جنگ، تهیه‌شده توسط مركز مطالعات و تحقیقات جنگ، نمونه‌ای دیگر از این شیوه می‌باشد. نمونه‌ای دیگر از این نوع، روزشمار اسناد لانه جاسوسی است كه اسناد وقایع دوران تصرف لانه جاسوسی امریكا و ایام دراختیارداشتن جاسوسان امریكایی توسط دانشجویان پیرو خط امام را براساس روزشمار تنظیم كرده است. لازم به ذكر است روزشمارنویسی خود به دو زیر شاخه عام و موضوعی تقسیم می‌شود. در روزشمارنویسی عام، همه حوادث تاریخی واقع‌شده در یك دوره ذكر می‌شوند و سالنامه‌های منتشرشده از سوی موسسه ایران، از این نوع هستند. برای روزشمار موضوعی، می‌توان به كتاب روزشمار روابط ایران و امریكا اشاره كرد.
یعقوب توكلی
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست