مردی از شهر هرگز و از تبار هیچ

در سال های خوش جوانی و در آن ایام که شعر و شعرخوانی لذت و معنای خاص خودش را داشت در ساعاتی که با استاد عزیزمان دکتر مظاهر مصفا در دانشکده ادبیات درس داشتیم دقیقا به خاطر دارم که اکثر شاگردان کلاس به خصوص صاحب این قلم هیچ وقت گذشت زمان را حس نمی کردیم چرا که استاد با کلامی شیرین و رویی گشاده به غیر از عنوان درسی که در کلاس قرار بود تدریس کنند که وقت چندانی هم نمی گرفت در حاشیه عنوان دروس آنچنان مطالب بکر و زیبا در حوزه شعر و ادب برای شاگردان خود بیان می کرد که همه آرزو داشتیم این ساعات هیچ وقت به پایان نرسد و استاد همچنان از حافظه قوی و پربار خود شعر و قطعه های ادبی و مثال های تاریخی را برایمان بازگو کند

در سال‌های خوش جوانی و در آن ایام که شعر و شعرخوانی لذت و معنای خاص خودش را داشت در ساعاتی که با استاد عزیزمان دکتر مظاهر مصفا در دانشکده ادبیات درس داشتیم دقیقا به‌خاطر دارم که اکثر شاگردان کلاس به‌خصوص صاحب این قلم هیچ‌وقت گذشت زمان را حس نمی‌کردیم چرا که استاد با کلامی شیرین و رویی گشاده به غیر از (عنوان درسی) که در کلاس قرار بود تدریس کنند که وقت چندانی هم نمی‌گرفت در حاشیه عنوان دروس آنچنان مطالب بکر و زیبا در حوزه شعر و ادب برای شاگردان خود بیان می‌کرد که همه آرزو داشتیم این ساعات هیچ‌وقت به پایان نرسد و استاد همچنان از حافظه قوی و پربار خود شعر و قطعه‌های ادبی و مثال‌های تاریخی را برایمان بازگو کند.

او استادی همیشه شیک‌پوش و خوش‌برخورد بود و برعکس اغلب استادان آن زمان با همه دانشجویانش دوست و رفیق و همدل بود و حتی گاهی در زندگی خصوصی آنها اگر مشکلی بود به یاری دانشجویانش می‌شتافت و آن را حل می‌کرد خلاصه اینکه او مردی از تبار همه و هیچ بود و به همین جهت روزهای خوب شاگردیش هیچ‌وقت از ذهن و جان من و همه شاگردانش بیرون نخواهد رفت درود بر او و بر چنین استادانی که از نادر مردان روزگارند. باری بگذریم مظاهر مصفا کیست؟

«مظاهر مصفا» استاد دانشگاه، مصحح، شاعر و به دور از هر عنوان و لقبی مردی از جرگه مردان مرد است که در سال ۱۳۱۱ در خانواده‌ای فرهنگی و فرهنگ‌دوست از اهالی تفرش به‌دنیا آمد.

خانواده او، فرزند ۴۰روزه خود را به قم بردند؛ از این‌رو وی دوران تحصیلات اولیه خود را در مدرسه حکیم نظامی قم سپری کرد و تا سال ششم طبیعی در آنجا ماند. از همان اوان جوانی به هنر به‌ویژه نقاشی علاقه‌ای وافر داشت اما به جای رفتن به دانشکده هنرهای زیبا راه پرپیچ و خم شعر و ادبیات را انتخاب کرد و تحصیلات خود را در رشته زبان و ادبیات‌فارسی تا اخذ مدرک دکترا، در دانشگاه تهران ادامه داد. همزمان با ادامه تحصیل به استخدام آموزش‌وپرورش درآمد و مدتی نیز ریاست فرهنگ قم را بر عهده داشت. در ادامه، چندی نیز رییس مدرسه عالی قضایی این شهر شد.

ریاست انتشارات و مدیریت مجله آموزش‌وپرورش، دانشیاری دانشگاه شیراز پس از انتقال به این شهر، ریاست دبیرخانه مرکزی دانشگاه شیراز، مدیریت انتشارات نگاه شیراز، سمت‌های او پیش از آمدن به دانشگاه تهران بود.

او پس از بازگشت به تهران، برای مدتی به صورت استاد تمام‌وقت و مدیرگروه رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران مشغول به کار شد اما در آبان‌ماه ۱۳۸۴ با ناسپاسی مسوولان بازنشسته اعلام شده و با خاطری‌ آزرده این دانشگاه را ترک کرد.

مظاهر مصفا یکی از مشهورترین قصیده‌سرایان در عرصه شعر فارسی پس از «ملک‌الشعرای بهار» است که در سرزمین‌های فارسی‌زبان مانند افغانستان و هند شهرت قابل توجهی دارد. از میان مجموعه شعرهای او که بیشتر شامل چکامه‌هایی با اسلوب و صورت شعر کهن فارسی و زبان و دغدغه‌هایی نزدیک به عصر خود است، می‌توان به «ده فریاد»، «سی سخن»، «طوفان خشم»، «سپیدنامه»، «سی‌پاره»، «شب‌های شیراز» و «نسیم» اشاره کرد. قصیده زیبای «هیچ» از میان قصیده‌های شاعر از ارزش‌های زیباشناسانه بالایی برخوردار است و دکتر «غلامحسین یوسفی» در کتاب «چشمه روشن» به نقد و بررسی آن پرداخته است. بیت اول آن چنین است:

مردی ز شهر هرگزم از روزگار هیچ

جان از نتاج هرگز و تن از تبار هیچ

در اینجا لازم است که به کارنامه پژوهشی مظاهر مصفا توجه شود. بخش مهمی از فعالیت‌های ادبی وی به تصحیحاتی تعلق دارد که او از دیوان‌های شاعران متقدم انجام داده است. در حقیقت تصحیح آثاری همچون دیوان «ابوتراب فرقتی کاشانی»، «مجمع الفصحا» در چند جلد، دیوان «نزاری قهستانی»، دیوان «سنایی»، «جوامع‌الحکایات عوفی» در چند جلد کارنامه پژوهشی این استاد برجسته را رقم می‌زند. در میان این تصحیحات، تصحیح کلیات سعدی از ارزش ویژه‌ای برخوردار است و به نوعی شاخص بودن مصحح را در زمینه اشراف بر آثار و احوال سعدی نشان می‌دهد.

مه و سال‌ها هرچه بر ما گذشت

طرب کاه و اندوه افزا گذشت

شب و روزها از پی یکدگر

امیدافکن و عمر فرسا گذشت

مه و سال با ‌ای فسوسا رسید

شب و روز با ‌ای دریغا گذشت

رسید از غم و درد جانم به لب

به من لحظه و ساعتی تا گذشت

غم هستی من که جز غم نداشت

شتابان رسید و شکیبا گذشت

اکنون استاد، خلوت‌گزینی و سرزدن به زادگاهش تفرش را به کار و غوغای بیرون ترجیح می‌دهد و در گوشه‌ای به دور از هیاهوی این دنیای متلاطم، به امنیت درون خزیده و همچنان شعرسرودن را برترین و بهترین می‌داند.

بردوش خویش کشته خود را کشیده‌ام

تا ظلم گاه معدلت از کار زار هیچ

محکوم بی‌گناهم و معصوم بی‌پناه

مظلوم بی‌تظلم و مصلوب دار هیچ

آن هیچ‌کس که هرگز نشنیده‌ای منم

هم دوستدار هرگز و هم خواستار هیچ

شاهرخ تویسرکانی