برخورد قانونی برای بددهنی

توهین همسران به یکدیگر چگونه جنبه کیفری پیدا می کند

اختلاف میان همسران به شکل‌ها و شیوه‌های مختلفی بروز پیدا می‌کند. گاهی آنها یک‌راست به سراغ دادگاه خانواده می‌روند و با طرح دادخواست‌هایی همچون مطالبه مهریه، نفقه گذشته، طلاق، تمکین و... دعوا را آغاز می‌کنند، گاهی نیز کار به زد و خورد می‌کشد و آنها با مضروب کردن یکدیگر راه بیمارستان، کلانتری و دادسرا را پیش می‌گیرند.

در مواردی نیز ممکن است پس از قهری کوتاه، آشتی جایگزین روابط میان همسران شود، اما شکل دیگری از رابطه خصمانه میان همسران وجود دارد که موضوع این گزارش است. رابطه خصمانه زمانی شکل می‌گیرد که یکی از همسران نسبت به همسر خود یا اعضای خانواده‌اش الفاظ رکیکی را به کار می‌برد و به عبارت ساده به او فحش می‌دهد. برخی همسران تصور می‌کنند رد و بدل شدن چنین الفاظی می‌تواند عادی باشد و حق زن و شوهری چیزی است که به پشتوانه آن طرفین اجازه می‌یابند گاهی در دعوا با به کار بردن این الفاظ دق و دلی خود را سر طرف مقابل خالی کنند. این دسته از همسران تصور می‌کنند چنین گفتگویی مصداق این ضرب‌المثل معروف است که زن و شوهر دعوا کنند، ابلهان باور کنند. ممکن است در روابط خارج از خانه و در محیط کار، چنین ادبیاتی میان برخی افراد رایج باشد، اما در زمانی که اختلافی میان همسران شکل می‌گیرد، به‌کارگیری چنین الفاظی نسبت به همسر یا خانواده و دوستان او می‌تواند برای گوینده‌اش مسوولیت ایجاد کند و کار او را به دادسرا بکشاند. در گزارشی که می‌خوانید خبرنگار ما در گفتگو با کامبیز خاکدوست، وکیل پایه یک دادگستری و عضو کانون وکلای دادگستری تهران این موضوع را از زوایای گوناگونی تحلیل و بررسی کرده است.

در جرایمی مانند ضرب و جرح، سرقت، خیانت در امانت، ترک انفاق و... آسیبی که از جانب متشاکی به شاکی می‌رسد مساله‌ای کاملا عینی است و می‌توان با یک محاسبه ساده میزان خسارت وارد شده به شاکی را مشخص کرد. ضرب و جرح ممکن است باعث شود فرد آسیب‌دیده برای مدتی نتواند فعالیتی اجتماعی داشته باشد. سرقت باعث آسیب مالی به فرد می‌شود و خیانت در امانت نیز فرد را از نظر مالی دچار ضرر و زیان می‌کند. در جرمی مانند ترک انفاق نیز زن با دریافت نکردن خرجی روزانه از همسرش دچار مشکلات متعدد شده، ادامه زندگی برایش سخت می‌شود. شاید برای بسیاری از مخاطبان این پرسش پیش آید که بیان چند حرف رکیک نسبت به یک فرد چه آسیبی به او می‌رساند که قانونگذار برای چنین موضوعی مجازات تعریف کرده است؟ مگر نه این که برخی مردم در روابط عادی زندگی خود از چنین الفاظی بسادگی استفاده می‌کنند و برخی اوقات بیان آنها را نشانه‌ای از نزدیکی به یکدیگر می‌دانند؟ وقتی این موضوع را با کامبیز خاکدوست در میان می‌گذارم او پاسخ می‌دهد: «توهین و فحاشی ۲ موضوع کاملا متفاوت است.

در چنین مواردی به دلیل بیان برخی الفاظ از سوی فردی، به شخصیت فرد دیگر خدشه وارد می‌شود و این نوع از جرایم علیه تمامیت جسمانی یک فرد اتفاق می‌افتد و آثار مشهود بیرونی بر روحیه و شخصیت فرد می‌تواند بر جای بگذارد و به همین دلیل قانونگذار مجازات‌های خاصی را برای این جرایم در نظر گرفته و برای مرتکبانی که به شخصیت افراد و روح و معنویت آنها خدشه وارد می‌کنند، مجازات تعیین کرده است. اگر فحاشی به گونه‌ای باشد که مستوجب حد قذف شود، حد شرعی و قانونی نسبت به آن اعمال می‌شود. قذف زمانی محقق می‌شود که فردی به دیگری زنا یا لواط را نسبت دهد، اما اگر توهین و فحاشی مستوجب حد و از موارد قذف نباشد، یک درجه خفیف‌تر از استعمال الفاظ رکیک محسوب شده و در جمله مجازات‌های تعزیری بازدارنده قرار می‌گیرد و فقط تعزیر دارد. این مساله نیز زمانی محقق می‌شود که فردی نسبت به دیگری الفاظ زشت و نامانوس را به کار ببرد.»

به گفته خاکدوست در جرایمی که مستوجب قذف است، فردی که به او این نسبت داده شده باید تقاضای مجازات قذف کند. مثلا اگر ۲ نفر خواه همسر و اعضای خانواده یا افراد غریبه در دعوایی لفظی نسبتی ناروا به مادر یا خواهر یکدیگر وارد کنند، فقط همان مادر یا خواهر می‌تواند بابت این موضوع تقاضای مجازات بیان‌کننده لفظ رکیک را مطرح کند.

● قانون چه می‌گوید؟

آنچنان که این وکیل دادگستری می‌گوید، در کتاب تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده در قانون مجازات اسلامی این مجازات‌ها احصاء شده و در باب پانزدهم این کتاب با عنوان «هتک حرمت اشخاص» به آن پرداخته شده است. ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی بصراحت اشعار می‌دارد مجازات توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه مستوجب قذف نباشد به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا ۵۰ هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود. اعمال این مجازات و تعیین این مساله که مجازات فردی شلاق باشد یا جزای نقدی نیز در اختیار قاضی است و با تشخیص او صورت می‌گیرد، اما اگر جرم فردی قذف تشخیص داده شود، مطابق ماده ۱۴۰ قانون مجازات ۸۰ تازیانه بر او اعمال خواهد شد.

برخلاف آن که عده‌ای فکر می‌کنند به صرف وجود یک رابطه همسری یا خانوادگی می‌توانند چنین الفاظی را نسبت به طرف مقابل خود به کار ببرند، قانون تاکید دارد که نسبت میان اشخاص اعم از پدر و فرزندی یا خواهر و برادری و همسری رافع مسوولیت کیفری در هیچ یک از مجازات‌ها نیست. در این میان، نکته قابل توجه این است که اساسا بیان چه الفاظی ممکن است مسوولیت حقوقی ایجاد کند و توهین محسوب شود؟ پاسخ خاکدوست این است: «توهین، استعمال هر لفظ یا جمله‌ای است که با شأن یا منزلت شخص معارض باشد و روحیات و معنویت او را دچار خدشه کند. مثلا بیان این جمله که به اندازه یک چهار پا هم نمی‌فهمی به هر فردی جرم است و در این زمینه‌شان اجتماعی فرد مدخل اثر نیست و موضوع، شخصیت فرد است. شکل دیگر توهین این است که مثلا به فردی که شان اجتماعی بالایی دارد و پزشک است گفته شود تو به اندازه یک باربر هم نمی‌فهمی! در عکس این حالت اگر به یک باربر هم گفته شود تو به اندازه یک دکتر نمی‌فهمی! این نوع بیان نیز توهین محسوب می‌شود. در این زمینه نیز فهم اجتماعی و عرف جامعه مشخص می‌کند که چه لفظی فحش و رکیک محسوب می‌شود و چه لفظی با شخصیت اجتماعی طرف معارضت دارد و روحیه معنویت فرد را تخریب می‌کند.»

به کار بردن الفاظ توهین‌آمیز به هر زبان و لهجه‌ای برای فرد گوینده مسوولیت حقوقی ایجاد می‌کندنکته دیگر این است آیا الفاظی که همسران یا افراد دیگر در ارتباط‌های کلامی میان خود به کار می‌گیرند نیز جرم محسوب شده و مشمول توهین می‌شود؟

به عبارت ساده‌تر، به کار بردن چه الفاظی ممکن است جرم محسوب شود؟ آیا طرح این مساله که مثلا مردی پس از بیان الفاظ رکیک نسبت به همسرش در جمع اعلام کند با تو شوخی کردم، در صورت شکایت همسرش و اثبات جرم می‌تواند رفع‌کننده مسوولیت کیفری او باشد؟ در مرتبه‌ای پایین‌تر آیا به کارگیری الفاظی مانند: کثافت، حیوان، انگل، گمشو، نکبت یا عبارتی ترکیبی مانند نکبت باغ وحش در جمع‌های خودمانی ممکن است برای بیان‌کننده آن مشکل‌ساز باشد؟ این پرسشی است که کامبیز خاکدوست به آن چنین پاسخ می‌دهد: «افراد باید هنگام شوخی و ملعبه میان خود مسائلی را رعایت کنند تا آن شوخی حالت توهین به خود نگیرد. عرف جامعه نیز می‌گوید اگر افراد با هم شوخی و ملعبه می‌کنند نباید نسبت به هم توهین کنند. مثلا بیان عبارتی مانند گمشو میان همسران هم می‌تواند شوخی تلقی شود و شنونده از شنیدن آن خوشش بیاید، هم می‌تواند آغاز رابطه‌ای محبت‌آمیز باشد و هم می‌تواند توهین تلقی شود. شخصا به موکلانم توصیه می‌کنم در روابط خود با دیگران الفاظ را به گونه‌ای به کار ببرند که عین همان الفاظ را بتوانند نسبت به پدر و مادر خود به کار ببرند و پدر و مادر نیز با شنیدن آن ناراحت نشوند. اگر فردی دوستش را به گونه‌ای خطاب کند که در صورت خطاب کردن پدر و مادرش با آن لفظ، از سوی آنها مواخذه شود این مساله مشمول توهین خواهد بود، هرچند ممکن است این توهین مجازاتی در پی نداشته باشد.»

خاکدوست به نکته ظریف دیگری اشاره می‌کند و می‌گوید: «در مناسبات کاری ممکن است برخی افراد در بازار و محل کار یکدیگر را با نسبت‌هایی ناروا مورد خطاب قرار دهند یا حتی نسبت‌هایی ناروا را نسبت به خود و خانواده خود مطرح کنند، اما این موضوع مستوجب قذف برای آن فرد نیست. من موکلی دارم که نوعی لفظ ترکیبی را برای تاکید بر نادانی کامل طرف مقابل خود به کار می‌برد، اما اگر روزی فردی با شنیدن این عبارت ترکیبی ناراحت شود، تشخیص جرم بودن یا نبودن این مساله مطابق قانون به عرف جامعه بستگی دارد و این‌که آیا در عرف به کار بردن چنین جمله و عبارتی جرم است؟ آیا باعث تخریب شخصیت شنونده می‌شود؟ آیا حرف بدی محسوب می‌شود؟»

نکته مهم دیگر این است که به کار بردن الفاظ توهین‌آمیز به هر زبان و لهجه‌ای برای فرد گوینده مسوولیت حقوقی ایجاد می‌کند. ممکن است فردی حرف‌های رکیک خود را به زبان آلمانی یا زبانی محلی به کار ببرد. این مساله طبق ماده ۶۰۸ قانون که در سطرهای قبلی به آن اشاره شد جرم است، زیرا از نظر قانونی استعمال الفاظ رکیک به هر زبان و لفظی می‌تواند باشد.

اثبات این جرم نیز مانند دیگر جرایم مطابق قانون آیین دادرسی مدنی صورت می‌گیرد. البته از آنجا که توهین‌ها ممکن است به صورت تلفنی باشد، از صدای ضبط شده می‌توان به عنوان اماره قضایی نیز استفاده کرد. خاکدوست بر این نکته نیز تاکید می‌کند که بر خلاف تصور برخی افراد که مرتکبان چنین جرایمی از سوی شاکی مورد پیگیری قرار نمی‌گیرند، افراد خطاکار در صورت طرح شکایت شاکی مورد پیگرد قرار گرفته و مجازات نیز خواهند شد. در این مورد نیز مطابق قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی در باب تخفیف و تبدیل معذرت‌خواهی متشاکی از شاکی و نیز تلاش او برای رفع آثار جرم و جبران ضرر و زیان ناشی از جرم می‌تواند از موارد تخفیف یا تبدیل مجازات باشد. این وکیل دادگستری در پایان برای جلوگیری از بروز چنین مشکلات و شکایت‌هایی می‌گوید: «همیشه به موکلانم توصیه می‌کنم مطابق فرهنگ ملی باستانی ایرانی و تعالیم اسلامی در مواقع عصبانیت هیچ‌گاه از الفاظ رکیک و توهین‌آمیز که مستوجب جریحه‌دارشدن شخصیت افراد می‌شود، استفاده نکنند و با حسن خلق و حسن معاشرت با هم برخورد کنند. در‌صورت بروز عصبانیت و مشکلات فی‌مابین‌‌هم ابتدا صبر، سکوت و گذشت را پیشه کنند و از موضوع مورد تعارض و درگیری دور شوند. در هر حال باز هم چنانچه افراد، اشخاص و همسران دچار درگیری‌های فی‌مابین می‌شوند بهتر است در اولین اقدام از موضوع مشاجره و درگیری دوری کنند و در مجالی آسوده‌تر به بحث و گفتگو و رفع مشکل و درگیری بپردازند.

فضه میرباقری