هوای آلوده استرس می آورد

همه آنچه که باید درباره اضطراب و تفاوت های آن با ترس بدانید

استرس به معنای فشار و هر عاملی است که باعث اضطراب و نگرانی فرد می‌شود. تعریف‌های متفاوتی درباره استرس وجود دارد. ترس به معنای احساس خطر از یک چیز کاملا عینی و مشخص است و اضطراب به معنای احساس دلشوره و نگرانی از یک عامل موهوم و نامشخص...

به نظر من استرس همیشه در همه ادوار زندگی وجود داشته و فقط نوع آن در دوره‌های زمانی مختلف تغییر کرده است. مثلا در قدیم، نام و ابتلا به بیماری وبا، استرس‌آور بوده است اما در حال حاضر استرس ابتلا به بیماری‌های عفونی و تب‌دار یا استرس قحطی و خشکسالی وجود ندارد.

امروزه زندگی شهری و ماشینی خودش به یک استرس تبدیل شده است و عامل خطر ابتلا به برخی اختلال‌های روان‌پزشکی مثل اضطراب، افسردگی و... محسوب می‌شود. خیلی از اختلال‌ها مثل اسکیزوفرنی هم در محیط‌های شهری بیشتر و در محیط‌های روستایی کمتر دیده می‌شود. علت آن هم حمایت خانوادگی بیشتر در روستاها و زندگی در فضای سالم و صمیمی روستایی است.

گفتیم استرس همیشه وجود داشته و فقط نوع آن در دوره‌های زمانی مختلف تغییر کرده، اما تفاوتی هم بین امروز و دیروز وجود دارد؛ نوع و شیوه زندگی مدرن و مصرفی باعث‌شده تحمل آدم‌ها به استرس‌ها کمتر شود و نسبت به آن حساس‌تر شوند. علت این است که در گذشته، اگر استرس بود، ‌عواملی مثل شیوه زندگی سالم، هوای پاک، طبیعت و تغذیه سالم که باعث می‌شد بتوان در مقابل استرس‌ها مقاومت کرد هم، وجود داشت. درحالی که امروز این‌گونه نیست. این عوامل که به انسان در مقابله با استرس‌ها کمک می‌کنند و قدرت او را در این نبرد افزایش می‌دهند، امروز نه‌تنها وجود ندارند، بلکه نبود آنها هم به عاملی استرس‌زا تبدیل شده است؛ مثلا هوای پاک به هوای آلوده تبدیل شده که علاوه بر اینکه ما را در مقابل استرس‌ها بی‌دفاع و حساس‌تر می‌کند، خود باعث ایجاد استرس می‌شود، سروصدای محیط، زندگی مصرفی و تغذیه ناسالم و...نیز که همه عامل محافظتی برای تحمل فشارها محسوب می‌شدند، حالا به عامل استرس‌زا تبدیل شده‌اند.

یکی دیگر از عواملی که در تحمل استرس‌ها تاثیرگذار است، حمایت‌های خانوادگی و ارتباط‌های صمیمانه انسانی است که متاسفانه امروزه کمتر دیده می‌شود واین خود باعث کاهش قدرت محافظت در برابر استرس‌ها می‌شود.

از سوی دیگر، عواملی مثل پارازیت‌ها و... مربوط به دنیای امروز است بنابراین می‌توان گفت انسان امروز در برابر استرس‌ها آسیب‌پذیرتر است.

استرس سن و سال نمی‌‌شناسد

استرس کلمه‌ای عام به معنای فشار و هر عاملی است که به روان و جسم فرد فشار وارد می‌کند مثل فشارهای اقتصادی، اجتماعی و...

یک تئوری وجود دارد مبنی بر اینکه افرادی در مقابل استرس‌ها حساس‌تر هستند که به‌صورت ژنتیکی، تربیتی و گزینشی استرس‌های محیط را پیدا کرده آن را بزرگ و در آن اغراق می‌کنند. یعنی در اطراف همه ما عوامل استرس‌زا وجود دارد، اما بعضی این عامل‌های استرس‌زا را انتخاب و آن را بزرگ می‌کنند و این کار آنها را مستعد آسیب از استرس‌ها می‌کند.

اگر بخواهیم از نظر ژنتیکی در نظر بگیریم، استرس در همه افراد در هر سنی وجود دارد. استرسی که به یک کودک وارد می‌شود، استرس گرسنگی است. این استرس در کودک زیر ۶ ماه، عامل بقاست که باعث می‌شود گریه کند تا دیگران گرسنگی‌‌اش را رفع کنند و بتواند به زندگی ادامه دهد اما وقتی بزرگ‌تر می‌شود، ترس از تنهایی، استرس ناشی از دست دادن اسباب‌بازی، مشاجره پدر و مادر و... بیشتر او را درگیر می‌کند.

با بالاتر رفتن سن کودک و رشد قدرت تفکرش، قدرت درک او نسبت به عوامل استرس‌زای محیطی افزایش می‌یابد. ممکن است در ۲ سالگی کودک درکی نداشته باشد و مثلا معنی طلاق و مشکلات اقتصادی را متوجه نشود، اما یک کودک ۸-۷ ساله اینها را تا حدی درک می‌کند و عوامل استرس‌زا برایش بیشتر مفهوم و قابل‌درک است. پس اختلال اضطرابی حتی در کودک ۷-۶ ساله هم ممکن است دیده شود اما با وجود اینکه این اختلال تحت‌تاثیر استرس‌های بیرونی ایجاد می‌شود، حتما بچه استعداد ژنتیکی هم برای ابتلا به آن داشته است.

بالارفتن سن و شکل‌گیری شخصیت که براساس ژنتیک و تربیت خانوادگی و اجتماعی انجام می‌گیرد، باعث می‌شود بعضی شخصیت‌ها در مقابل عوامل استرس‌زا حساسیت کمتر و برخی حساسیت بیشتری داشته باشند. علاوه بر این، مشکلات زندگی روزمره مثل مشکلات اقتصادی، مسائل شغلی، تحصیلی، عاطفی، بین‌فردی و استرس‌های مربوط به مسائل عمیق‌تر و پیچیده‌تر مثل آلودگی و تخریب محیط زیست، صلح در جهان، حفاظت از حیوانات، آینده اجتماع و... در مراحل پیشرفته و در افراد با درک بهتر رخ داده و مزید بر علت می‌شود.

حامد محمدی‌کنگرانی

روان‌پزشک، عضو کمیته‌های روان‌درمانی و رسانه انجمن روان‌پزشکان ایران