طرز مراقبت از دندان های مصنوعی

هرعضو مصنوعی كه جایگزین عضو طبیعی از دست رفته باشد, پروتز نامیده می شود و اگر این عضو از دست رفته دندان باشد, این مصنوع را پروتز دندانی می نامیم

پیشرفت های علم طب طی سال های گذشته بسیار چشمگیر بوده است و به حدی رسیده‌اند كه شاید در حال حاضر بتوان تمام اعضای از دست رفته بدن را با انواع مصنوعی و مشابهشان جایگزین كرد حتی اگر دندان شما باشد. برای آشنایی بیشتر با ویژگی‌ها و موارد استفاده از پروتز‌های دندان، صحبت‌های یكی از چهره های مطرح در زمینه پروتزهای دندانی، آقای دكتر مسعود اجلا‌لی، خواندنی است.

●اگر موافقید از تعریف پروتزهای دندانی شروع كنیم‌.‌

‌‌ هرعضو مصنوعی كه جایگزین عضو طبیعی از دست رفته باشد، پروتز نامیده می‌شود و اگر این عضو از دست رفته دندان باشد، این مصنوع را پروتز دندانی می‌نامیم. پروتزهای دندانی بر اساس امكان یا عدم امكان خارج كردن از دهان به دو دسته تقسیم می‌شوند. پروتزهای دندانی متحرك پروتزهایی است كه بیمار می‌تواند آن را از دهان خود خارج كرده، بشوید و تمیز كند و سر جای خود قرار دهد ولی پروتزهای دندانی ثابت فقط از سوی دندان‌پزشك در جای خود قرار داده یا خارج می‌شوند و بیمار نمی‌تواند این كار را در منزل انجام دهد.

امروزه پروتزهای متحرك یا به صورت كامل بر بافت‌های باقیمانده دهان یعنی لثه و استخوان تكیه دارند كه دست دندان كامل نامیده می‌شوند یا به شكل پروتزهای قسمتی هستند كه علاوه بر بافت‌های باقیمانده در دهان، از دندان‌های باقیمانده نیز تكیه‌گاه می‌گیرند. اوردنچرمتكی بر دندان‌های طبیعی دسته‌ای از پروتزهای كامل هستند كه بخشی از تكیه‌گاه خود را از ریشه‌های باقیمانده در استخوان فك می‌گیرند. امروزه برخی پروتزها تكیه‌گاه خود را از ایمپلنت‌های كار گذاشته در دهان می‌گیرند كه ممكن است ثابت یا متحرك باشند.

● ‌‌یك دست دندان باید چه خصوصیاتی داشته باشد تا افراد به‌راحتی با آن كنار بیایند؟

▪ ‌ پروتز برخلاف تصور عمومی فقط یك مصنوع نیست. این وسایل با بافت‌های زنده مانند عضلات، اعصاب و سلول‌ها در تقابل هستند. بنابراین باید با این بافت‌ها سازگاری داشته باشند. مصنوعاتی مانند چشم مصنوعی در جایگاه خود عملكردی ندارند ولی پروتزهای دندانی علاوه بر تامین زیبایی، عملكردهای متفاوتی مانند جویدن را در دهان برعهده دارند. ولی باید توجه كرد هدف اصلی و اولیه از ساخت پروتزهای دندانی <حفظ نسوج باقیمانده دهان> است. معمولا اگر پروتز اصولی ساخته نشود، این هدف اصلی گم خواهد شد.

ممكن است این پروتز در خندیدن زیبا باشد ولی یك عامل مخرب در دهان باشد. این عامل مخرب در ماه‌ها و سال‌های اول خود را نشان نمی‌دهد. تنها سال‌ها بعد كه اثر خود را گذاشت و نسوج باقیمانده در دهان را تخریب كرد، به چشم می‌آید كه دیگر كار از كار گذاشته است و دیگر نمی‌توان پروتزهای معمولی برای بیمار ساخت و جراحی‌های پیچیده بر روی استخوان و بازسازی پیشرفته استخوان و نسوج نرم لازم خواهد بود.در مواردی كه در سنین بالا به دلایل بیماری‌های مختلف امكان این جراحی‌ها وجود نداشته باشد، ممكن است بیمار دیگر نتواند از پروتز یا دست دندان استفاده كند.

● ‌آقای دكتر، بهترین روش تمیز كردن دست دندان مصنوعی چیست؟

▪‌ بسیاری از پروتزهای دندانی از جنس آكریل هستند كه این آكریل در برابر برخی مواد آسیب‌پذیر است. بهترین روش، استفاده از <تمیزكننده‌های آنزیمی> ساخت كارخانه‌ها است ولی چون بیشتر سالمندان به این مواد دسترسی ندارند، مناسب‌ترین روش استفاده از وایتكس است. وایتكس همان هیپوكلریت سدیم یا سفید كننده خانگی است با یك قاشق غذاخوری از ماده سفید كننده را درون یك لیوان حل كرده و پروتزی كه مواد سازنده آن فقط از آكریل است را درون آن به مدت یك ساعت قرار دهند.

سپس آن را خارج كرده و با یك مسواك نرم و صابون آنتی‌باكتریال مایع آن را بشویند. پس از شستشو برای از بین رفتن بوی وایتكس، پروتز را درون آب به مدت ۱۵-۳۰ دقیقه قرار داده و سپس در دهانشان بگذارند. این عمل را می‌توان به صورت روزانه انجام داد. اگر توانایی دست سالمندان كاهش پیدا نكرده است، می‌توانند با استفاده از مسواك نرم و صابون مایع روزی ۲ بار دست دندان خود را شستشو داده و این شستشوی شیمیایی را به روز آخر هفته موكول كنند. از سركه خانگی سفید نیز می‌توان استفاده كرد. یك قاشق غذاخوری سركه خانگی سفید را درون یك لیوان آب ریخته و دست دندان را در آن قرار داد. این روش علاوه بر ضدعفونی كردن دندان مصنوعی، بدرنگی دندان‌ها را نیز كاهش خواهد داد.

● ‌‌چرا باید این شستشوی هفتگی و روزانه دندان مصنوعی انجام شود؟

▪ تجمع این موجودات ریز باقیمانده مواد غذایی، موجب ایجاد بوی بدی در دست دندان مصنوعی خواهد شد. اگر این شستشوی و تمیز كردن انجام نشود، برخی خرده‌های غذایی و میكروب‌ها درون خلل و فرج میكروسكوپی آكریل نفوذ كرده و پس از یك سال یا دو سالی كه كسی كه هیچ‌گونه حساسیتی به آكریل نداشته است، ناگهان به دست دندان حساسیت پیدا می‌كند. این حساسیت به دلیل آكریل نیست به دلیل همان مواد نفوذ كرده درون آكریل است كه موجب تورم و پرخونی لثه‌های بیماران می‌شود.

● ‌آیا لازم است شب هنگام خواب دست دندان را از دهان بیرون آورد؟

▪ بهتر است در طول شبانه‌روز، ۸ ساعت دست دندان خارج از دهان باشد. زیرا بافت‌های تحت پوشش پروتز باید با هوای آزاد در تماس باشند. اگر پروتز از دهان خارج نشود میكروب‌های مضر بی‌هوازی در آن محل رشد پیدا كرده و باعث تخریب نسوج باقیمانده می‌شود. به علاوه لازم است لثه‌ها با مسواك نرم برای دندان‌های قبلی ماساژ داده شوند.

می‌توان این ماساژ را با یك حوله گرم و مرطوب به مدت ۳-۲ دقیقه انجام داد و بافت‌های تحت فشار را از حالت فشار خارج كرد. بهتر است كه این ۸ ساعت در طول شب باشد ولی اگرافراد به دلایلی علاقه ندارند كه افراد خانواده متوجه وضعیت دندانی آنها شوند می‌توانند این خارج كردن پروتز را در طول روز انجام دهند و با یك آب نمك رقیق (یك قاشق چایخوری در یك لیوان آب جوشیده ولرم) چند بار در طول روز دهانشان را بشویند.

● ‌آقای دكتر، مدتی است كه چسب‌های دندان مصنوعی در بازار وجود دارد، آیا این چسب‌ها را توصیه می‌كنید؟

▪‌ مدت‌ها توصیه می‌شد كه از این چسب‌ها استفاده نشود. علت آن نیز این بود كه به دلیل عدم رعایت اصول علمی در ساخت پروتز، پروتزی ساخته می‌شد كه در دهان گیر نداشت اما ثبات لازم خود را در دهان داشت. ولی وقتی بیمار برای سخنرانی یا بهتر خوردن برخی غذاها نیاز به چسبندگی بیشتر دست دندان در دهانش دارد اشكالی ندارد كه در این موارد از چسب دندان مصنوعی استفاده كند. پس برای رفع عیب نیست بلكه برای كمك كردن به ثبات و گیر پروتز است.

● ‌بهترین نوع این چسب‌های دندان مصنوعی كه در بازار وجود دارد، كدام است؟

▪ این چسب‌ها دو نوعند. یك گروه با آب معمولی شسته می‌شوند و گروه دیگر با آب معمولی شسته نشده و از روی پروتز پاك نمی‌شوند. انواعی كه بر مبنای تركیبات گیاهی ساخته می‌شوند مناسب‌ترند زیرا بافت‌های دهان را آزرده نكرده و مصنوعی نیستند و در ضمن از گیاهان ساخته شده و با آب معمولی شسته می‌شوند.

فقط اگر كسی برای سخنرانی یا خوردن غذا از آن استفاده می‌كند پس از اتمام كار خود پروتز را با آب و صابون معمولی بشوید تا چسب كاملا از درون پروتز پاك شود. ولی برخی چسب‌ها با آب معمولی شسته نمی‌‌شوند. اگر از این چسب‌های مصنوعی استفاده می‌كنید، می‌توانید و باید حتما محلول پاك كننده این چسب را نیز تهیه كنید.

در غیر این صورت چون این چسب‌ها با آب شسته نمی‌شوند لایه‌لایه روی هم انباشته شده و محلی برای تجمع میكروب‌ها خواهند شد. بنابراین استفاده از چسب دندان مصنوعی اشكالی ندارد، اما به شرط استفاده در شرایط خاص و زمان محدود و فقط برای كمك به گیر پروتز نه رفع نقص و عیب آن. معمولا در دوره خودآموزی یعنی دو ماه اول دریافت پروتز برای كمك به عادت كردن به پروتز می‌توان از چسب دندان مصنوعی استفاده كرد.

● ‌دست دندان مصنوعی را بهتر است چند سال به چند سال تعویض كرد؟

▪ تعویض پروتز كاملا به افراد وابسته است. گاهی یك فرد تا ۱۰ سال می‌تواند با یك پروتز سر كند ولی بعضی‌ها بعد ۲-۱ سال باید آن را عوض كنند. پروتز بر روی بستر استخوانی قرار دارد و این استخوان ممكن است در دهان افراد مختلف با سرعت‌های متفاوت تحلیل رود. خانم‌ها به دلیل تغییرات هورمونی این تغییرات استخوانی را بیشتر تجربه كرده و باید پروتز را زودتر عوض كنند. افراد عادی تا ۵ سال می‌توانند از یك دست دندان استفاده كنند ولی در سال اول هر ۶ ماه یك بار و در سال‌های بعدی هر سال یك بار پروتز باید بررسی شود تا اگر تطابق برقرار نباشد با دادن یك آستر در پروتز این تطابق برقرار ‌شود و یا به كلی پروتز تعویض شود.‌

در گفتگو با دكتر مسعود اجلالی

دكتر گلرخ ثریا