دوشنبه, ۶ اسفند, ۱۴۰۳ / 24 February, 2025
مسجد جلوه گاه هنر اسلامی
در قلمرو اسلام، همهٔ هنرها به خدمت مسجد به كار رفته و از این راه جلال و سرفرازی یافته است .هنر معماری اسلامی، مثل بیشتر معماریهای عصر ایمان، تقریبا" یك هنر دینی صرف بود. خانه‌ها برای آن ساخته می‌شد كه انسان زندگی كوتاه و ناچیز خود را در آنجا بگذراند، ولی خانه‌های خدا ـ دست كم از درون ـ نمونهٔ زیبایی جاوید بود. برای مسلمانان فقیر و پرهیزكار، همین بس بود كه مسجد زیبا باشد. مال و كوشش وی به بنای آن صرف می‌شد، همهٔ هنر و صنعت خود را در آنجا به كار می‌برد و مسجد را چون قالیچه‌ای پیش كش خدا می‌كرد و همهٔ مردم می‌توانستند از این زیبایی و شكوه بهره‌ور شوند. معمولا" مسجد را نزدیك بازار شهر می‌ساختند كه از همه طرف بتوان آسان بدانجا رسید . بنای مسجد در میان معماری اسلامی، اهمیت فوق العاده‌ای دارد زیرا مسجد به عنوان عبادتگاه و مجمع و محل حل وفصل بسیاری از اختلافات و نیز برگزاری بسیاری از مراسم، همواره مورد توجه و احترام بود. صنعتگران و هنرمندان می‌كوشیدند تا با همهٔ مهارت و كاردانی خود در ایجاد استحكام و زیبایی و فضای معنوی آن نقشی داشته باشند و در واقع، "مسجد مجموعه‌ای است از هنرهای گوناگون " كه بر روی هم، فضا و مكان خاصی را پدید آورده‌اند. فضا و مكانی كه برای ایجاد رابطه میان خدا و خلق متناسب باشد و در عین شكوه و جلال ،آراستگی و تزیین آن ذهن انسان را به جای توجه به خداوند به خود مشغول ندارد. بنابراین، از آنجایی كه در سرزمینهای اسلامی، مسجد پایگاه اجتماعی مسلمانان و پناهگاهی برای زندگی پرآشوب شهر به شمار می‌آمد، به تزیین آن توجه خاص شده است و می‌توان گفت اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی، مسجد بوده است. اما مساجد اولیهٔ اسلام، بسیار ساده و محقر بنا می‌شدند .در حقیقت هدف مسجد نقشهٔ آن را معین كرده بود، یك صحن دار در یك طرف صحن كه پناهگاه و سایبان و محل درس بود. در قسمتی از صحن، رو به مكه ،بنای اصلی مسجد برپا می‌شد كه محوطه‌ای مسقف و محصور و مربع بود و نمازگزاران در آنجا به صفهای بلند رو به قبله می‌ایستادند. گاهی بالای این بنا، گنبدی بود كه ـ تقریبا" همیشه از آجر ساخته می‌شد .اولین بناهایی كه به این طریق ساخته شد بسیار كوچك و ساده بود و از دیوار گلی و چند تنه درخت خرما تشكیل می‌شد ولی به زودی احتیاج به داشتن بناهایی مستحكم و پابرجا احساس گردید . مسجد جامع در هر شهر بزرگترین پایگاه دین اسلام و مهمترین محل تجمع ،اعلام و انتشار اخبار و اعلامیه‌های دولتی و مركز فعالیتهای اجتماعی، فرهنگی و مكان شروع و مسیر جنبشهای مردمی است .به همین دلیل، مسجد مركز ثقل بنای شهرهای اسلامی است و معماری آن متناسب با شرایط اقلیمی، مصالح در دسترس و تحت تأثیر سنن و دیگر خصوصیات محلی شهروندان یا ساكنان هرمنطقه شكل گرفته است .در حقیقت، مسجد شخصیت اجتماعی و مردمی خود را از اسلام، و مشخصات معماری و ساختمانی خویش را از تمدن بومی هر ناحیه گرفته است . لازم به ذكر است كه معماری اسلام در حالی شروع به كار كرد كه فاقد هرگونه علم و اطلاع و سابقهٔ باستانی در هنر معماری بود. به عبارت بهتر، كار را بادست خالی شروع كرد. بنابراین، هر چه از عوامل و مصالح معماری در اطراف خود یافت به كار برد، بدون آنكه نظری نسبت به انتخاب آنها داشته باشد . در مرحلهٔ اول، تمام عناصر معماری سوری، رومی، بیزانس و ایرانی را مورد استفاده قرار داد و بدون آنكه یكی را بر دیگری برتری نهد به كار برد. در آغاز كار ،فقط فرمان می‌داد و سفارش می‌كرد. اما كمی بعد، در راه تربیت و تكامل پیشرفت كرد و طولی نكشید كه در آنچه از دیگران تقلید كرده بود تجدید نظر نمود ؛ آنهایی را كه با طبیعت و مقتضیات او هماهنگی نداشت و بیگانه می‌نمود و یا با سلیقه‌اش سازش نداشت، حذف نمود. در واقع معمار شد نه سازنده و چون عامل اصلی در معماری نیز، بیش از هر چیز وجود معمار است و اصل مهم در هنر معماری یك ملت هم، روح اجتماعی آن ملت است بنابراین عمیقترین نوع وحدت زندگی و مفهوم جامعه در مسجد تمركز یافته است و از طرفی، برای مسلمان خداپرست ـ چه تنها باشد و چه غرق در جماعت ـ ساختمان مسجد طوری است كه راز و نیاز وی را با معبود آسان می‌كند .تناوب بی‌كران قوسها و ستونها، فضای پیوسته را چنان به تكه‌های همسان بخش می‌كند كه ایجاد آن حالت معنوی خاص را آسان می‌سازد. ضمنا" آرایش درون بنا نیز در به وجود آوردن حالت مزبور سخت مؤثر می‌نماید. در تزیین و آرایش بناهای اسلامی، این خصیصه هست كه بیننده را به جنب و جوش و عمل وانمی دارد، و بر عكس در ذهن وی زمینه‌ای برای كشف و شهود و درون بینی مهیا می‌كند. تزیینات بناهای اسلامی یا الوان می‌نمایند و یا روی آنها كنده كاریهای كم ژرفا، نمودار می‌شود و در هر حال تمام بخشهای پوشش بنا را می‌پوشاند و كلیت و تمامیتی ذاتی بدان می‌بخشد كه مستقل از ساختمان خود مسجد است. این آرایش و تزیینات دل انگیز ،زیبا و متنوع ، فضای داخل مسجد را پوشش داده و به نوعی در تمام اجزای تشكیل دهندهٔ معماری مسجد به كار برده شده است. موزاییك و كاشیهای براق برای كف مسجد و تزیین محراب و دیوارها، شیشه‌های رنگارنگ برای پنجره و قندیلها، قالی و قالیچه‌های گرانبها برای آرایهٔ صحن بكار می‌رفت. از اره‌ها و دیواره‌ها با مرمر زیبای الوان و طاق نمای محراب و كتیبه‌ها را با نوشته‌ها می‌آراستند .منبر از چوب بود و در ساختن و آراستن آن با عاج منبت و آبنوس، دقت فراوان به كار می‌بردند .نزدیكترین منبر، چهارپایه‌ای بود كه یك نسخه از كتاب خدا را ـ كه طبعا" نمونه‌ای از خوش نویسی و ظرافت هنری بود ـ بر آن نهاده بودند .نمودار قبله طاق نمایی بود كه در داخل دیوار ساخته بودند. صنعتگران و هنرمندان ، همهٔ كوشش خود را در تزیین محراب به كار می‌بردند، محراب را با كاشی و موزاییك و تصویر گل و بوته و نقشهای برجسته و طراحیهای زیبا، از معرق، گچ، مرمر، سفال و كاشی، مزین می‌كردند . دیگر امتیاز مسجد وجود مناره است. مناره، به عنوان برج دیده بانی مؤذن، بیشتر تحت تأثیر برجهای قدیمی آتشكده‌ها ساخته شد. در ایران ،این مناره بیشتر به شكل استوانه بود، اما مسلمانان آفریقا طرح مناره‌های چهارگوش را كه شاید از فار اسكندریه اقتباس كرده‌اند به شكل خاص خود برپا داشتند .در دوران اول، مناره ساده وبی پیرایه بود و دقت بنا و ارتفاع آن در قرون بعد بیشتر شد، بالكنهای كوچك ظریف، قوسها، كاشی كاری و مقرنسهایی بدان افزودند . هیچ ماده‌ای در قبال هنرمند مسلمان سخت نبود ؛ چوب، فلز، آجر، گچ، سنگ، سفال، كاشی و شیشه را برای تعبیر اشكال و صور هنری خویش، كه هیچ هنری حتی هنر چینی به پایهٔ آن نرسیده بود، به كار بردند در قلمرو اسلام، همهٔ هنرها در خدمت معماری قرار داشت حتی مجسمه ساز كه از بیم تجدید بت پرستی از تراشیدن مجسمه ممنوع بود ،كوشش خود را در راه ایجاد نقوش برجسته به كار انداخت و از تراش سنگ و گچبری اشكال فراوانی به وجود آورد یاهنر نقاشی كه در ابتدا تا حدودی مكروه بود، به گونه‌ای توسط هنرمند نقاشی در گچبریها و كاشیكاریها و طراحیهای مسجد، به كار برده شد.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست