درباره دندان اضافه

بررسی نقش دندان های اضافی در ناهنجاری های دهانی دندانی

دکتر سید مهدی هاشمی/متخصص ارتودنسی/عضو هیات علمی دانشگاه شاهد/

در ادامه مباحث گذشته در خصوص انواع مشکلات دهانی- دندانی که باعث ایجاد ناهنجاری‌های دندانی می‌شوند و نحوه‌ درمان ارتودنسی آنها، به بحث دندان‌های اضافی می‌رسیم...

باید قبل از آغاز، این نکته را که در شماره‌های قبلی به‌طور مفصل درخصوص آن صحبت شده بود را مختصر دوباره بیان کنم که درمان‌هایی که در این جا برای این نوع از مشکلات ارائه می‌شود، فقط با مد نظر قرار دادن روابط صحیح اسکلتی‌- فکی و عدم وجود مشکلات دیگر در دهان و دندان‌ها و فرم صورت، توضیح داده می‌شود. بنابراین درمان هر فرد با توجه به فرم صورت و مشکلات دندانی خودش با نظر ارتودنتیست وی خواهد بود.

وقتی تعداد دندان‌های موجود در دهان یک فرد از ۳۲ دندان دایمی، (یا ۲۰ دندان شیری) بیشتر باشد به آن دندان (یا دندان‌ها) دندان اضافی می‌گویند. به عبارت دیگر در هر فک ۱۶ دندان و در هر نیم فک ۸ دندان دایمی باید وجود داشته باشد که در این شمارش دندان عقل (آسیای بزرگ سوم) نیز به حساب آمده است. دندان‌های شیری نیر می‌توانند دارای تعداد اضافه باشند که خیلی به ندرت اتفاق می‌افتد. در عین حال سیستم دندانی مختلط (دایمی- شیری) را که بین سنین ۱۲-۶ سالگی وجود دارد، که به‌طور همزمان هم دندان‌های شیری در دهان وجود دارند و هم دندان‌های دایمی و به مرور دندان‌های شیری جای خود را به دندان‌های دایمی می‌دهند، باید از این بحث جدا کرد. چرا که در این دوره به صورت طبیعی ممکن است دندان شیری نیفتاده باشد و دندان دایمی جایگزین آن شروع به رویش کرده باشد. این حالت را نمی‌توان دندان اضافی نام گذاشت.

● دوران دندانی شیری

در این حالت تعداد دندان‌های شیری فرد از ۲۰ عدد بیشتر می‌شود. در یک حالت ممکن است از یک نوع از دندان‌های شیری (مثلا دندان‌های پیش) دقیقا یک دندان دیگر نیز وجود داشته باشد. به این حالت دوقلویی می‌گویند. گاهی نیز این دندان اضافی اصولا شبیه هیچ‌کدام از دندان‌ها نیست و گاهی هم اصولا شبیه یک دندان طبیعی نیست و فقط یک توده‌ دندانی بی‌فرم است که ساختار دندانی دارد. دندان‌های اضافی در دوران دندان شیری (به دلیل نیاز به فضای بیشتر برای مرتب قرار گرفتن همه‌ دندان‌ها) می‌توانند باعث نامرتبی در دندان‌های شیری شوند. البته به دلیل فضای دهانی بیشتر در این دوران گاهی هم نامرتبی ایجاد نمی‌شود. در هر صورت (چه با وجود نامرتبی چه بدون آن) درمان خاصی برای این دندان‌ها در این سن نیازی نیست و حتی نیازی به خارج کردن آنها نیز نیست. نامرتبی دندان‌های شیری در این دوره، باعث ایجاد نامرتبی آینده در دندان‌های دایمی نخواهد شد و علت نامرتبی‌های بعدی را باید در عوامل دیگر جستجو کرد. گاهی ممکن است دندان شیری اضافی باعث اختلال در رویش دندان‌های دایمی شود که در این حالت باید در سیستم دندانی مختلط آن را پیگیری کرد و در این حالت در صورت بروز مشکل نسبت به خارج کردن آن دندان اقدام کرد.

● دوران دندانی دایمی

در این دوره اگر دندانی اضافه بر ۳۲ دندان دایمی موجود باشد به دلیل فضای محدودتر دهان در این دوره به احتمال زیاد سبب نامرتبی دندان‌های دایمی دیگر خواهد شد. دندان اضافی ممکن است قبل از رویش دندان‌های آسیای بزرگ دوم و سوم، رویش بیابد و در این حالت تعداد دندان‌های ظاهر شده در دهان از ۳۲ بیشتر نشده است و حتی هنوز کمتر از این عدد است. پس چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟ واقعیت این است که سیستم دندان‌ها به صورت جزیی‌تر به چند گروه تقسیم می‌شوند، و تعداد دندان‌ها در هر گروه مشخص است. به‌عنوان مثال، دندان‌های پیش یگ گروه هستند و تعداد آنها در هر نیم فک ۲ عدد است. دندان‌های نیش گروه دیگر را تشکیل می‌دهند و تعداد آنها در هر نیم فک ۱ عدد است. دندان‌های آسیای کوچک یک گروه دیگر را تشکیل می‌دهند و تعداد آنها در هر نیم فک ۲ عدد می‌باشد و درنهایت دندان‌های آسیای بزرگ، آخرین گروه هستند و تعداد آنها در هر نیم فک ۳ عدد است (که دندان عقل را نیز شامل می‌شود).

● راه تشخیص

بنابراین حتی در سیستم دندانی مختلط که بسیاری از دندان‌های دایمی هنوز رویش پیدا نکرده‌اند نیز می‌تواند اضافی بودن دندانی را تشخیص داد (که البته این تشخیص برای دندان‌پزشکان راحت‌تر از خود افراد است). راه دیگر تشخیص استفاده از رادیوگرافی‌های پانورامیک (که یک رادیوگرافی بزرگ، شامل همه‌ دندان‌های فک بالا و پایین در دو سمت است)، در سنین دندانی مختلط یا بعد از آن و قبل از رویش دندان‌های آسیای بزرگ است. از آنجا که در رادیوگرافی جوانه‌ دندان‌هایی که هنوز رویش نیافته‌اند دیده می‌شود، به‌راحتی دندان‌پزشک می‌تواند اضافی بودن دندان‌ها را تشخیص دهد. البته نباید این‌گونه تصور کرد که همه‌ افراد برای بررسی اینکه آیا دارای دندان اضافی هستند یا خیر، باید این نوع رادیوگرافی را تهیه کنند. خیر، این رادیوگرافی در صورت نیاز برای تشخیص سایر موارد مورد نیاز دندان‌پزشک ممکن است تجویز شود که در این صورت می‌توان آن را در این مورد نیز بررسی کرد. به‌عبارت دیگر اصولا نیازی به تهیه‌ این رادیوگرافی صرفا برای بررسی و تشخیص دندان اضافی در تمام افراد وجود ندارد. گاهی دندان‌های اضافی به صورت توده‌ بی‌شکل دندانی خود را نمایان می‌سازند. معمولا این نوع دندان‌های اضافی دچار اختلال در رویش هستند. وقتی این دندان‌ها نتوانند رویش کنند، مانع رویش سایر دندان‌های دایمی که در مسیر آنها قرار گرفته‌اند می‌شوند. این حالت باید زودتر تشخیص داده شود، چرا که می‌تواند سبب ۳ نوع اختلال در دندان‌های دایمی شود:

- اول اینکه انسداد مسیر رویش دندان‌های دایمی، می‌تواند باعث عدم رویش آنها حتی بعد از حذف دندان‌های اضافی شود. دندان‌های دایمی تقریبا فقط تا زمانی که انتهای ریشه‌ آنها کامل نشده و بسته نشده است می‌توانند خودبه‌خود رویش پیدا کنند و حتی اگر این حالت زیاد طول بکشد ممکن است، آن دندان دایمی دچار اتصال به استخوان‌های اطراف خود شود (اصطلاحا فک‌جوش) شود و اصولا حتی نه تنها به خودی‌خود بلکه با نیروهای ارتودنسی هم نتواند رویش یابد.

- دوم اینکه می‌تواند به دلیل انسداد مسیر رویش باعث انحراف در محور طولی ریشه و خم شدن ریشه شود که این مساله خود می‌تواند به تنهایی مانع رویش دندان‌ دایمی شود یا در صورت رویش این دندان، در سال‌های آتی، در صورت نیاز این دندان به درمان‌های ریشه، انجام آن درمان‌ها را مشکل سازد.

- سوم اینکه می‌تواند باعث انحراف در مسیر رویش دندان‌های دایمی شود.