عادت داریم عادت کنیم

گفت وگو با «منوچهر والی زاده» درباره وضعیت دوبله در کشور

«علی‌اصغر افضلی» از پیشکسوتان هنر دوبله، هفته گذشته درگذشت و داغ نبودنش را بر دل جامعه گویندگان ایرانی گذاشت. با رفتن او، این چندمین پیشکسوتی است که از دنیا می‌رود و این نشان از رفتن گنجینه‌های دوبله یکی پس از دیگری دارد. اتفاقی که شاید زنگ خطری برای این حرفه جذاب باشد. ولی سوال اصلی این است که آیا به اندازه کسانی که از دست می‌دهیم افرادی را داریم که در آینده جای آنها را بگیرند؟ این بحث را در گفت‌وگو با «منوچهر والی‌زاده» دنبال کردیم. کسی که هم صدای آشنایی دارد و هم چهره آشنایی. او حین فعالیتش در زمینه دوبله، با معرفی «تاجی احمدی» وارد سینما شد و از سال ۱۳۴۰ که شروع فعالیتش در سینما بود تا سال ۱۳۷۴، در ۱۷ فیلم حضور داشت. والی‌زاده به جای چهره‌های معروفی از جمله: «جان تراولتا»،«جان کاساوتیس»،«رایان اوینل»،«رابرت کنراد»، «رابرت دنیرو»، «جیم کری» و «تام هنکس» گویندگی کرده است.

بزرگان دوبله ایران یکی یکی دارند از دنیا می‌روند و این یعنی داریم گنجینه‌ای را از دست می‌دهیم که شاید در آینده تکرار نخواهد شد. فکر می‌کنید کسانی هستند که بخواهند در آینده جای این افراد را بگیرند؟

به هر حال در هر هنر و کاری، عده‌ای می‌مانند و عده‌ای می‌روند. این قانون طبیعت است. در دوبله هم نسلی می‌رود و نسلی جایش را می‌گیرد و این نسلی که می‌آید تا جا بیفتد و شکل بگیرد کمی معطلی دارد. عمر دست خداوند است و ما هم نمی‌توانیم کاری کنیم. حق با شماست؛ آنقدری از هم‌نسلان ما باقی نمانده‌اند. الان بسیاری فیلم‌ها را هم همان چند نفر باقی مانده دارند انجام می‌دهند. اگر شما فیلمی می‌بینید که احیانا از دوبله‌اش خوشتان می‌آید بدانید که چند نفر از بچه‌های قدیمی در دوبله آن حضور دارند. در کشورمان جوان زیاد داریم و علاقه‌مندان به حرفه ما هم زیاد هستند. ولی مسئله اصلی این است که در خیلی از کشورهای دیگر فیلم‌ها به فارسی دوبله می‌شوند و در خود تهران هم کارهای زیرزمینی زیادی انجام می‌شود. در واقع دوبله شکل و شمایل گذشته را ندارد به این خاطر که جو و زمان عوض شده است. هیچ اشکالی ندارد که کسانی می‌روند و کسان دیگری جایشان را می‌گیرند. البته خلائی تقریبا ۱۵-۲۰ ساله در این میان وجود دارد. تا جوان‌ها بیایند و کار را یاد بگیرند زمان زیادی می‌برد. امیدواریم این خلأ پر شود و مردم به صداهایی که می‌آیند عادت کنند. البته ما ایرانی‌ها عادت داریم که عادت کنیم! مثالش همین سریال‌هایی که در ماهواره‌ها با دوبله فارسی پخش می‌شوند؛ مردم به این صداها هم عادت کرده‌اند و کلی هم بیننده دارد. البته نسل قدیم نسل جدید را قبول ندارد به این دلیل که کارهای قبل را دیده و نمی‌تواند کارهای جدید و قدیم را به هم نزدیک کند. ولی بچه‌ای که در این دوره به دنیا می‌آید به صدای نسل جدید عادت می‌کند و همین صداها برایش خوشایند می‌شود. ممکن است از خاطرات گذشته هم چیزی در ذهنش مانده باشد. ولی به نظر من این نسل، نسل خوبی است. خیلی آینده خوبی دارد. چون همه‌شان تحصیلکرده هستند و در سریال‌ها که صداهایشان را می‌شنویم، صدا و حس‌های خوبی دارند.

گفتید ما عادت داریم که عادت کنیم! ولی وقتی مردم از ماهواره دوبله‌ای می‌شنوند به این دلیل که سال‌ها دوبله خوب از تلویزیون شنیده‌اند باز هم این تفکیک کیفیت را می‌دهند و همیشه منتظر دوبله با کیفیت هستند.

خداکند اینطور باشد و این نسلی که بعدها می‌خواهد دوبلور باشد به این حرف‌ها توجه داشته باشد که صدای ماندگار از چه چیزی می‌آید. البته خیلی افراد نسل جدید را دیده‌ام که به این چیزها اهمیت می‌دهند. در جوان‌های امروز ما خیلی افراد هستند که پا به پای قدیمی‌ها کار می‌کنند و الان نقش‌های خوبی می‌گویند. این روی حساب علاقه و عشقی است که به کارشان دارند و در وهله اول به پول فکر نمی‌کنند. بعضی‌ها فکر می‌کنند در دوبله دستمزدهای کلان جا به جا می‌شود. به سودای همین دستمزد خوب به دوبله وارد می‌شوند ولی بعد از مدتی متوجه می‌شوند اصلا اینطور نیست. دستمزد بالا نیازمند ۲۰-۲۵ سال فعالیت مستمر است. بعضی‌ها فکر می‌کنند به محض واردشدن به دوبله می‌توانند جای فلان بازیگر معروف دوبله کنند و دستمزدهای بالا بگیرند. بعضی‌ها فکر می‌کنند وقتی بیایند و در عرض دو سه سال چند نقش را بگویند، همه چیز تمام می‌شود در صورتی که کار هنری هیچ وقت تمام شدنی نیست. من می‌دانم که تا زمان مرگ و زمانی که صدایی داشته باشم این شغل همراهم است. این کار بازنشستگی ندارد. دستمزدهایمان بسیار پایین است. دستمزدی که الان می‌گیرم با ۱۵ سال پیش تفاوتی نکرده! ولی با این حال عاشق کارم هستم. بعضی واقعا تصور درستی ندارند. فکر می‌کنند با دو سه سال کار کردن می‌توانند آینده‌شان را تامین کنند.

ولی مسئله اینجاست که ورود به دوبله آنقدرها هم ساده نیست! حتی شنیده می‌شود که پول چندانی هم در این کار وجود ندارد.

ولی بعضی‌ها این را نشنیده‌اند. شغل ما طوری است که وقتی واردش شوی و آلوده‌اش، دیگر هیچ شغل دیگری نمی‌توانی داشته باشی. شغلی نیست که دو شیفت بخواهی کار کنی. یعنی صبح‌ها بروی اداره و بعدازظهرها بروی دوبله. کاری است که از صبح تا شب باید در آن حضور داشته باشی. اگر حضور نداشته باشی عقب می‌افتی. الان متاسفانه جمعیت دوبلورها زیاد و کار کم شده است. برای همین، رسیدن به موفقیت کمی زمان می‌برد. امیدوارم جوان‌ها که وارد این کار می‌شوند حوصله به خرج بدهند!

در گذشته ورود به عرصه دوبله خیلی سخت‌تر بود. الان دیگر آنطور نیست؟

الان هم سخت است. کسانی که می‌خواهند وارد دوبله شوند باید از کانال تلویزیون رد شوند. یک سری شرایطی دارد که باید آن شرایط را داشته باشند. باز خوب است کسانی که از تلویزیون می‌آیند بازار کار برایشان وجود دارد. بعضی‌ها در کلاس‌های بیرون می‌روند و خیلی اوضاعشان بدتر است. با مدرکی که می‌گیرند عملا نمی‌توانند کاری انجام دهند. اینطور نیست که تا مدرک را گرفتی بیایی جای مارلون براندیا سوفیا لورن صحبت کنی!

پس چه باید بکنند؟!

این کار زحمت دارد. پشتکار می‌خواهد. باید از بچگی به این کار علاقه‌مند باشی. نه اینکه وقتی چهل سالگی بازنشسته می‌شوی بیایی دوبلور شوی. خوب معلوم است که اینطور نمی‌توانی دوبلور شوی. بعضی هنرها ذاتی ست. مثلا امین حیایی از کودکی وارد کار شده است. یا اکبر عبدی که پدیده هنرپیشه‌هاست از بچگی وارد هنرپیشگی شده است. بعضی نگاه می‌کنند مثلا وقتی خانم یا آقای بازیگری خوب درآمد دارد، آنها هم می‌خواهند سراغ همان کار بروند! این کارها زحمت دارد. خسرو شکیبایی به من می‌گفت قبل از اینکه هامون را بازی کند، ۱۵۰ تا پی‌اس مجانی در اداره تئاتر کار کرده است! ولی شکیبایی به هنر عشق داشت. شکیبایی ذاتا شکیبایی بود و زحمت کشید تا به آنجا رسید.

گفته می‌شود دوبله چون با صدا سر و کار دارد دیگر نیازی به تمرین ندارد. درست است؟

تمرین‌های ما در اتاق‌های دوبله اتفاق می‌افتد. دوبله شغلی نیست که مثلا بگوییم شب از روی فلان مطالب بنویس و حفظ کن و صبح بیا به من تحویل بده.

چقدر به صدای خوب بستگی دارد؟

به استعداد بستگی دارد. من خودم از ۶ سالگی که دبستان می‌رفتم به کار دوبله علاقه داشتم.

یعنی ممکن است کسی صدای جذابی نداشته باشد ولی با تمرین بتواند موفق شود؟

هر صدایی به درد فیلم می‌خورد. تمام آدم‌هایی که در روز می‌بینید، در فیلم هم حضور دارند. ولی کار ما دو ویژگی دارد؛ یکی صدای خوب و یکی بیان خوب. بعضی‌ها از بچگی صدای خوبی دارند. خدا به بعضی‌ها صدای خوبی داده است. صدای خوب ذاتی است دیگر کسی نباید حسرتش را بخورد! ما هم در دوبله را به روی کسی نمی‌بندیم. بعضی‌ها فکر می‌کنند ماها که در دوبله هستیم در دوبله را به روی جوان‌ها بسته‌ایم! اصلا اینطور نیست. بعضی جوان‌ها آمده‌اند که در اتاق دوبله در کنار بزرگان دوبله، کار یاد گرفته‌اند. حتی من خودم جوانی را کنار دستم نشانده‌ام و بهش کار یاد داده‌ام. نه اینکه من معلم باشم. نه! ولی وقتی کمک خواسته، کمکش کرده‌ام و آموخته‌های خودم را به او منتقل کرده‌ام کار ما این شکلی است. بعضی‌ها استعداد و صدای ذاتی را ندارند و می‌روند می‌گویند درهای دوبله بسته شده است. من از بزرگان یاد گرفتم که چگونه دوبله کنم. از امثال منوچهر اسماعیلی آموختم. وقتی سن کمی داشتم بلند بلند در خانه شاهنامه و روزنامه می‌خواندم تا صدایم را تقویت کنم. آقای اسماعیلی به من می‌گفت روزنامه را با صدای بلند و رسا و شمرده شمرده در خانه بخوان. نمی‌گویم هر کسی این کار را انجام دهد صدایش ماندگار می‌شود، ولی حداقلش دوبلور می‌شود!

به نظر می‌رسد جوان‌های امروز می‌خواهند این ره صدساله را یک شبه طی کنند!

بله، دقیقا! بعضی‌هاشان می‌خواهند یک شبه تصمیم بگیرند بیایند دوبلور شوند و بعد از مدت کوتاهی ماهی ۳-۴ میلیون تومان درآمد داشته باشد. اصلا اینطور نمی‌شود. نه تنها در دوبله که در هیچ شغلی نمی‌شود یک شبه به جاهای بالا رسید.

الان خیلی دوبله رواج پیدا کرده...

بله. آنقدر رواج پیدا کرده که حتی بعضی‌ها در خانه‌هایشان فیلم دوبله می‌کنند و به بازار می‌فرستند! در همه جای دنیا مردم دارند فیلم به زبان فارسی دوبله می‌کنند. اتفاقا این افراد هم صاحب استعداد هستند و در میانشان می‌شود افراد خوبی هم پیدا کرد. چه بهتر که این را از راه صحیح طی کنند تا ماندگار شوند نه اینکه زیرزمینی بخواهند به هنرشان بپردازند. اینطور که فعالیت کنند، کارشان مقطعی می‌شود. مگر تا کی می‌توانند کارشان را زیرزمینی پیش ببرند؟ خیلی کارشان ریسک دارد. دیدید چه بلایی سر افرادی که حریم سلطان را دوبله می‌کردند‌، آمد؟! همه‌شان را زندانی کردند.وقتی کسی می‌خواهد کار هنری کند از این راه وارد می‌شود؟ نه باید از راه درست بیاید، زحمت بکشد و ماندگار شود.

پرویز ربیعی زمانی گفته بود برای اینکه حس رقابت در دوبله بالا برود و کارها روزبه‌روز بهتر شود، خوب است که جشنواره‌ای برای دوبله برگزار شود. فکر می‌کنید چنین جشنواره‌ای چقدر در دوبله ما موثر است؟

به نظرم خوب است. حس رقابت را بیشتر می‌کند. جوان‌هایی که شرکت می‌کنند سعی می‌کنند کار خوب عرضه کنند که زمانی اسم‌شان مطرح شود و حتی جایزه‌ای هم بگیرند. به نظرم کار قشنگی است اگر چنین جشنواره‌ای برگزار شود. مثلا امسال ما خودمان برای خودمان چنین جشنواره‌ای برگزار کردیم و پیشکسوتان را معرفی کردیم. کارهای خوب را هم می‌توان در این جشنواره معرفی کرد.

محبوبه شعاعی