منافع ملی چیست

منافع ملی یكی از بنیادی ترین و رایج ترین مفاهیم و واژه های سیاسی كنونی به ویژه در ادبیات مربوط به سیاست خارجی كشورهاست

منافع ملی (National Interest) یكی از بنیادی ترین و رایج ترین مفاهیم و واژه های سیاسی كنونی به ویژه در ادبیات مربوط به سیاست خارجی كشورهاست.

این مفهوم از تركیب دو واژه منافع (Interest) و ملی (National) تشكیل شده است كه هر كدام از آنها به نوبه خود از گستردگی معنایی زیاد برخوردار هستند. این امر از جهاتی باعث ابهام در مفهوم منافع ملی گردیده است. با این وجود منافع ملی آن دسته از منافعی تلقی می شوند كه دولتها به عنوان یك مجموعه و به نمایندگی از ملت هایشان در روابط خود با سایر كشورها در پی تحقق آن می باشند.

اگرچه در عصر كنونی واژه منافع ملی و توجه به آن جزو الفبای سیاست خارجی و نظام دیپلماسی كشورها محسوب می شود اما سابقه كاربرد این مفهوم به عنوان اصول راهنمایی روابط دیپلماتیك كشورها به مراحل اولیه تحول دولت مدرن در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی بازمی گردد.

این مفهوم در قرن هجدهم بروز بیشتری یافت و در قرن نوزدهم تحت تاثیر جنگ های ناپلئونی عینیت بیشتری را شاهد بود. در دهه های اولیه قرن بیستم نیز با گسترش ادبیات مرتبط با این امر تلاش زیادی برای تمایز بین منافع عمومی كه به سیاست های داخلی دولتها اشاره دارد با منافع ملی كه راهنمای آنها در روابط خارجی شان است صورت گرفت.

مفهوم منافع ملی در سیاست خارجی كشورها در دوران پس از جنگ جهانی دوم و تحت تاثیر آموزه های مكتب واقعگرایی مورد توجه شدید واقع شد. در این دوران هانس جی مورگانتا یكی از بزرگترین نظریه پردازان روابط بین الملل، نظریه واقعگرایی سیاست های بین المللی را بر مبنای مفهوم منافع ملی بنا نهاد. مورگانتا منافع ملی را آن دسته از منافعی تلقی می كند كه دولتها در یك برهه زمانی خاص و در پرتو شرایط سیاسی و فرهنگی و اقتصادی سیاست خارجی خود را بر مبنای آن تنظیم می كنند و در روابط خود با سایر كشورها در پی تحقق آن هستند.

اگر چه هر ملت متشكل از تك تك شهروندان خود است اما منافع ملی حاصل جمع منافع كلیه شهروندان یك كشور كه همچون تخم مرغ های جداگانه در كنار هم در یك سبد گذاشته شده اند نیست. منافع ملی كشورها اگرچه در كل منافع عمومی جامعه و كشور را مد نظر قرار داده اما از سوی دیگر با نوع نظام سیاسی حاكم نیز مرتبط است.

در نظام بین الملل كشورهای با نظام‌های سیاسی مختلف اهداف متفاوتی دارند كه تحقق این اهداف نیز نیازمند شیوه های مختلف سیاست خارجی می باشد. البته بسیاری از جمله مورگانتا و طرفداران مكتب واقعگرایی در سیاست بین الملل معتقدند كه مفهوم منافع ملی از عینیت برخوردار است و برای تمامی كشورها صرف نظر از ارزشهای مطلوب آنها یكسان می باشد.

در این دیدگاه مفهوم منافع بر پایه مفهوم قدرت تعریف می شود كه بر مبنای آن اهداف سیاست خارجی هر كشور نباید فراتر از قدرت آن كشور تعریف شود؛ چرا كه منابع تحقق خواسته های ملی برای كشورها در نظام بین الملل به شدت محدود است.

با این وجود، جیمز روزنا یكی از بزرگترین نظریه پردازان اخیر روابط بین الملل از این نگرش انتقاد می كند و تاكید دارد كه منافع ملی كشورها ریشه در ارزشها دارند و در محاسبه قدرت آنها ارزشهای مطلوب آنها نیز دخیل هستند و در نتیجه كشورهای مختلف اهداف متفاوتی را دنبال می كنند.

دكتر علی صباغیان