منجی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف از نگاه نهج البلاغه

چه عرفانی و جان آفرین است از كلام امام العارفین به سیره سیمای فروزنده فرزندش حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف راه یافتن

چه زیباست شخصیت خاتم الاوصیاء را در آینه بیان سید الاوصیاء مشاهده نمودن.

چه گویا و پر پیام است روش و منش منجی بشریت را از نهج‌البلاغه امیرالمومنین علیه‌‌السلام شنیدن.

چه دلنشین است قصه‌های یوسف زهرا سلام‌الله علیها را از زبان مظلومش علی علیه‌‌السلام شنیدن.

چه سبز و بهاری است داستان بلبل بوستان انسانی را در ترنم و زمزمه‌های باغبان امید‌ها جستجو كردن.

چه عرفانی و جان آفرین است از كلام امام العارفین به سیره سیمای فروزنده فرزندش حضرت مهدی عجل‌‌الله تعالی فرجه‌الشریف راه یافتن.

چه پسندیده و پربهاست شیوه حكومت بزرگ حاكم آینده گیتی را از حكمت‌های برترین حاكمان تاریخ آموختن و زمامداری حق و عدل مهدوی را از كتاب تبلور عدالت علوی به نظاره نشستن.

و چه مبارك و مقدس می‌نماید راهیابی نور از نور كه مطمئن‌ترین طریق معرفت امامان نور می‌باشد و ان الایات یفسر بعضها بعضاً و نوشتار حاضر عهده‌دار این راه و رسالت است و به مهدی پژوهشی از مسیر نهج‌البلاغه می‌پردازد. ان‌شاءالله مقبول حق و مفید حق طلبان افتد.

● كلام اول

یعطف الهوی علی الهدی اذا عطفوا الهدی علی الهوی و یعطف الرأی علی القرآن اذا عطفوا القرآن علی الرأی...۱

▪ واژه‌ها:

ـ عطف، میل، مهربانی، بازگرداندن.

▪ ترجمه:

وقتی مصلح موعود قیام كند خواسته‌ها و هواهای نفسانی را به هدایت برمی‌گرداند(تابع وحی می‌كند) آنگاه كه مردمان هدایت را تابع هواهای خویشتن قرار دهند و نظریه‌ها و افكار مختلف را تابع قرآن می‌سازد هنگامی كه تفسیر به رأی كنند و نظریه‌های خود را برتری دهند و به قرآن تحمیل نمایند.

▪ توضیح و تفسیر:

مفسرین نهج‌البلاغه این خطبه را یكی از پیشگویی‌های امام علی علیه‌‌السلام نسبت به حوادث عظیم آینده و قیام حضرت مهدی علیه‌‌السلام می‌دانند.۲

به طور كلی می‌توان این فراز از خطبه را به دو بخش تقسیم كرد:

الف) شرایط و وضعیت جامعه جهانی قبل از ظهور آن رهبر الهی كه همان منزوی گشتن حقایق قرآنی و فراگیر شدن فساد و فتنه‌ها در همه زمینه‌های زندگی فردی و اجتماعی، فرهنگی، سیاسی واقتصادی و بدعت‌ها و تحریف‌ها در اندیشه و عمل و ادیان باشد.

البته همان گونه كه علی علیه‌‌السلام می‌فرماید: تمام مفاسد از اولین جنایتی كه توسط قابیل رخ داد تا انواع ظلم‌ها و بی‌بندوباری‌ها و بزرگ‌ترین جنگ‌های جاهلانه بشری ریشه در پیروی از كشش‌های حیوانی و ترك تبعیت از عقل و وحی دارد۳ و این هواپرستی و تحریف‌ها و بدعت‌گذاری‌ در آخرالزمان آنقدر گسترش می‌یابد كه امام صادق علیه‌‌السلام می‌فرماید:

هنگام قیام حضرت مهدی عجل‌‌الله تعالی فرجه‌الشریف مردم جاهل سخت‌تر از جاهلان عصر پیامبر صلی‌‌الله علیه‌وآله كه سنگ و چوب می‌پرستیدند در برابر آن حضرت می‌ایستند و با تأویل و تحریف در كتاب خدا بر ضد او احتجاج می‌كنند.۴ و نیز در رابطه با نابسامانی‌های جامعه، قبل از قیام حضرت مهدی عجل‌‌الله تعالی فرجه‌الشریف نزال بن‌سیره نقل می‌كند: روزی حضرت علی علیه‌‌السلام ما را مخاطب قرار داده، بعد از حمد و ثنای الهی سه مرتبه، فرمود: بپرسید از من قبل از آنكه مرا نیابید، سپس صعصعه بن صوحان برخاست و گفت: ای امیرالمومنین علیه‌‌السلام دجال چه زمانی خروج می‌كند؟ حضرت فرمود: بخاطر بسپار علائم آن زمان را: هنگامی كه نماز را بمیرانند(حركات ظاهری هست ولی روح و حیات نماز واقعی را ندارد) و امانت را ضایع كنند، كذب و دروغگویی را حلال و مجاز شمرند، رباخوار شوند، رشوه گرفتن رائج گردد، ساختمان‌های زیبا و برافراشته بسازند، دین را به دنیا بفروشند، نادانان ناصالح را بكار گمارند، زنان مشاور امور شوند، صله رحم و پیوندهای خویشاوندی قطع گردد، دنبال هواهای نفسانی، آرا و سلیقه‌های شخصی و گروهی روند، خون افراد بی‌ارزش شود، قتل و خودكشی و كشتار انسان‌ها در جنگ و ۰۰۰، حلم و بردباری ضعف و ناتوانی به حساب آید، ظلم و ستم مایه فخر و مباهات شود، گناهكاران امیر و كارگزار شوند و وزیران ظالم و عرفاء خائن و قاریان فاسق گردند. شهادت و گواهی دادن باطل ظاهر شود، قبح گناه برداشته و خلاف‌ها، تهمت و گناه و تجاوز علنی گردد.

قرآن‌ها و مسجدها بظاهر زیور و آراسته و مناره‌ها زیاد و بلند شود، اشرار و بدان مورد اكرام قرار گیرند، صف‌ها زیاد و ازدحام شود، هواها، آراء و قرائت‌ها مختلف، عهدها شكسته و موعود نزدیك گردد زنان در تجارت و امور اقتصادی با همسرانشان مشاركت می‌كنند بخاطر حرص و طمع دنیا، صداها و تبلیغات فاسقان بالا رود و همه جا شنیده شود (سایت‌ها و سی‌دی‌های ضداخلاقی در همه جا) و از افراد سبك‌سر و فرومایه سرپرست گروه و حزب شوند.

خلافكار حفظ ‌شود بخاطر ترس از شرش و دروغگو تصدیق شود و خائن امین شمرده شود. آوازها، ترانه‌ها و سرودها و آهنگ‌های قبیح و آلات موسیقی و بازی فراوان گردد، آخر امت، اولش را لعن كنند زنان زین‌ها سوار و راننده شوند. زنان متشبه به مردان و مردان به زنان خود را شبیه نمایند، شاهد بدون مشاهده چیزی شهادت می‌دهد.

و در نهایت اصبغ بن نباته می‌پرسد: ای امیرالمومنین، دجال كیست؟ و حضرت خصوصیات او را بیان نموده و می‌فرماید: سرانجام در روز جمعه آن كه حضرت مسیح عیسی‌بن مریم علیه‌‌السلام پشت سرش نماز می‌گذارد، امام دوازدهم از عترت پیامبر صلی‌‌الله علیه‌وآله نهمین فرزند حسین‌بن علی علیه‌‌السلام خورشید فروزان بوده كه مقابل ركن و مقام ظاهر می‌شود، زمینی را پاك گرداند و میزان را وضع و عدالت را استقرار بخشد پس هیچ‌كس ظلمی نكند و ستمی انجام نگیرد.۵

آری آنگاه كه در نبود نور و گرمای خورشید، بشریت در محاصره و تاریكی‌ها و تهدیدها قرار گیرد امید و انتظار به مصلح خدایی پیدا نموده و با تمام وجود، ضرورت او را احساس می‌كند.

ب) برنامه‌های بلند عملی و اهداف آرمانی آن حضرت در همه ابعاد جامعه كه هدایت همگان به سوی حق و عدل و قوانین قرآن و رهایی انسان‌ها از بند اسارت هواهای حیوانی، فساد و فسق و فریبكاری‌ها و یعطف الهوی علی الهدی... به گونه‌ای كه جهان خزان دیده و زمستان‌زده بی‌برگ و خالی از عدل و آزادی با ظهور آن بهار راستین حق، سراسر بهاران شود، زیبا و لذت‌زا همان طور كه در زیارت او می‌خوانیم: السلام علی ربیع الانام و نضره الایام۶؛ سلام بر آن بهار مردمان و صفا و شادبخش روزگاران، آن منجی جهان بشریت، انسان‌های دور گشته از حقایق و گرفتار در گرداب مذاهب باطل و تئوری‌های فاسد یا قرائت‌های مختلف فرقه‌ای و جناحی را به صراط مستقیم رهنمون می‌كند و همانند خورشید عالمتاب، با نور علم و منطق و اقتدار خدایی‌اش و به مصداق آیه لیظهره علی الدین كله...۷، خداوند او را بر همه ادیان و افكار پیروز نماید و شریعت محمدی صلی‌‌الله علیه‌وآله را همه جا احیاء و حاكم گرداند.۸

مقداد بن اسود از پیامبر صلی‌‌الله علیه‌وآله نقل می‌كند كه فرمود: در سراسر روی زمین خانه‌ای حتی از سنگ و گل یا خیمه‌ای از كرك و مورباقی نماند جز آنكه اسلام را وارد آن می‌كند.۹

منتظرم تا كه فصل دی بسر آید

باغ شود سبز و باغبان به درآید

بلبل عاشق به پای گلبن توحید

اشك فشان باش تا دم سحر آید

بگذرد این روزگار تلخ‌تر از زهر

بار دگر روزگار چون شكر آید

آری آن انسان كامل كه تربیت و تعلیم یافته خالق هستی است ماهیت مردمان و هواهای نفسانی و تمایلات حیوانی را می‌شناسد و مختصات هدایت و ارزش‌های الهی را می‌داند. او امت‌ها را آگاهی و اراده می‌دهد تا حیات و سعادت خود را در هدایت و اطاعت دستورات خدا بیایند و استعدادها و غرائز را در مسیر رشد و رسیدن به هدف عالی، تقرب به خدا و خدای‌گونه‌ شدن قرار دهند. آن مرد الهی سیمای نورانی انسانیت را ظاهر و چهره حقیقی قرآن را روشن خواهد نمود در نتیجه نظریات ناصالح و انحرافی برخاسته از كشش‌های حیوانی و مغزهای آلوده به سرعت توان رویارویی خود را در برابر قرآن و كلام خدا از دست می‌دهد و فروغ فطرت‌های پاك پدیدار و همه حق‌طلب و عدالت‌خواه شده مطیع رهبر عدالت‌گستر می‌شوند هم او كه ولی‌الله و كلام‌الله ناطق و پیام‌هایی خدایی دارد دل‌ها را متوجه و مرتبط با قرآن می‌كند تا همگان همگام با هستی مسیر عدل و عبودیت و اطاعت خدا را طی كنند چرا كه «كل له قانتون۱۰» همه بالا و پستی از آن او و همه مطیع و سر به فرمان اویند، الم تر ان الله یسبح له ما فی السموات و الارض۱۱، آیا ندیدی هرچه و هركس در آسمان‌ها و زمین است تسبیح‌گوی خداست.

در پایان، می‌توان پند و پیام تربیتی و اخلاقی بلندی را نیز نتیجه گرفت كه در واقع منشور سعادت مسلمان در دوران غیبت محسوب می‌شود و آن پیروی از هدایت وحی و عترت و عقل و ترك تبعیت از تمایلات حیوانی و هواهای نفسانی است چرا كه هرزگی و هواپرستی عامل بدبختی، اختلاف و انحطاط فرد و جامعه بوده و امام زمان عجل‌‌الله تعالی فرجه‌الشریف با آنها مبارزه می‌كند تا جهان را به فلاح و صلاح رساند.

در نهج‌البلاغه حضرت علی علیه‌‌السلام بارها پیروی هوای نفس را نكوهش كرده و از عوامل اساسی سقوط انسانیت می‌داند. از جمله در بیانی می‌فرماید:

ایها الناس ان اخوف ما اخاف علیكم اثنان، اتباع الهوی و طول الامل فاما اتباع الهوی فیصد عن الحق و اما طول الامل فینسی الآخره۱۲.

ای انسان‌ها، بیش از هر چیز بر شما از دو چیز می‌ترسم، هواپرستی و آرزوهای دراز، چرا كه پیروی از خواهش‌های دل و نفس، انسان را از حق، حق‌جویی، حق‌گویی و حقایق باز می‌دارد و آرزوهای طولانی، آخرت (مرگ، قبر، قیامت، روز حساب و زندگی جاوید) را از یاد و خاطر می‌برد و در نتیجه زمینه ارتكاب هر فساد و گناهی در آدمی بوجود می‌آید.

حتی تقوم الحرب بكم عن ساق بادیا نواجذها مملوه اخلافها خلوا رضاعها عاقبتها.۱۳

▪ واژه‌ها:

ـ نواجذ،جمع ناجذ یعنی دندان بلوغ، انتهای دندان‌ها، اخلاف (جمع خلف)، پستان، رفت و آمد و... علقم، حنظل و هرچیز تلخ، حلو، شیرین، رضاع، شیردان و شیرخوردن.

▪ ترجمه:

در ‌آینده جنگ با تمام شدت افروخته گردد و چنگ و دندان‌هایش را تا آخر نشان خواهد داد و به اوج می‌رسد آنهم با پستان‌های پر شیر كه ابتدا دوشیدن و نوشیدن آن شیرین می‌نماید لیكن پایانی تلخ و زهرآگین دارد.

▪ شرح و تفسیر:

در این بخش حضرت به فتنه‌ها و جنگ سختی كه در آستانه ظهور آن مصلح بشریت رخ می‌دهد، اشاره می‌كند و با كنایه و استعاره‌های زیبا، شدت آن نبرد و تداوم و گستردگی‌اش را می‌رساند و حالت آن جنگ را تشبیه می‌كند به حال آنكه می‌ایستد با قدرت و ثبات، و نیز به شیر خشمگین كه دندان‌هایش ظاهر می‌شود و شتری كه با شیردار شدن و آماده كردنش برای فرزندش به كمال می‌رسد در واقع هر سه تشبیه بیانگر عظمت و قوت آن جنگ با شرائط و سلاح‌های مختلف می‌باشد. و می‌فرماید: شروع این جنگ شیرین می‌نماید شاید به خاطر غلبه و غنائم خوشحالند ولی در پایان جز ذلت و هلاكت و سرانجام جهنم نمی‌یابند.

آنچه از روایات استفاده می‌شود وقوع جنگ‌ها و كشتار انسان‌ها بوسیله نبردها و بیماری‌های ناشی از آن همانند طاعون با سلاح‌های میكروبی، قحطی و۰۰۰است.

حسین ایرانی

رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان قم

پی‌نوشت‌ها:

۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۳۸.

۲- منهاج البراعه، ج ۸ ، ص ۳۴۸ و شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج۹، ص ۴۰.

۳- نهج‌البلاغه، خطبه۵۰ ، انما بدء وقوع الفتن اهواء تتبع و احكام تبتدع، همواره سرآغاز فتنه‌ها پیروی از هواهای آلوده نفسانی و قوانین انحرافی و اختراعی است.

۴- بحارالانوار، ج۵۲، ص ۳۶۲.

۵- بحارالانوار، ج۵۲ ، ص ۱۹۲.

۶- زیارتنامه حضرت صاحب الزمان(عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف)، بحارالانوار۱۰۲/۱۰۱ و مصباح الزائد، ص۴۴۱.

۷- سوره فتح، آیه ۲۸.

۸- تفسیر نورالثقلین، ج۵ ، ص ۷۹، تفسیر كنزالدقایق، ج۱۲ ، ص ۳۱۰.

۹- مجمع‌البیان، ج۵ ، ص۲۵.

۱۰- سوره روم، آیه ۲۶.

۱۱- سوره نور، آیه ۴۱.

۱۲- نهج‌البلاغه، خطبه ۴۲.

۱۳- نهج‌البلاغه، خطبه ۱۳۸.

۱۴- عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ص ۵۰-۷۴.

۱۵- كنزالعمال، ج۱۶، ص ۵۸۴.

۱۶- غیبت نعمانی، ص ۲۱۷.

۱۷- همان، ص۲۷۷، بحارالانوار، ج۵۲، ص ۲۱۱ و یوم الخلاص، ص۳۹۳.

۱۸- ر. ك. به آرماگدون تدارك جنگ بزرگ.

۱۹- نهج‌البلاغه، خطبه ۱۳۸.

۲۰- شرح النهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج۹، ص ۴۲.

۲۱- سوره واقعه، آیات ۷۵-۷۷.

۲۲- بحارالانوار، ج ۵۲ ، ص۳۶۲.

۲۳- نهج‌البلاغه، خطبه ۱۳۸.

۲۴- منهاج البراعه، ج۸ ، ص ۳۵۸، شرح نهج‌البلاغه(ابن ابی الحدید)، ج۹، ص ۴۰.

۲۵- اصول كافی، ج۱، ص۲۲۱، فصلنامه انتظار، ج۱۱، ص ۱۲.

۲۶- سوره نحل، آیه ۹۱.

۲۷- سوره بقره، آیه ۱۲۴.

۲۸- تفسیر نورالثقلین، ج۱، ص۱۲۲، قاموس قرآن، تفسیرالمیزان، ج۲، ص ۲۷۶.

۲۹- بحارالانوار، ج۱۰۲، ص۹۳، مفاتیح الجنان.

۳۰- نهج‌البلاغه، خطبه ۱۰۰

پی‌نوشت‌ها:

۳۱- نهج‌البلاغه، حكمت۲۰۹(محمد دشتی)۲۰۰(فیض‌الاسلام)

۳۲- سوره قصص، آیه ۵

۳۳- نورالثقلین، ج۴، ص ۱۱۰

۳۴- بحارالانوار، ج ۵۱ ، ص۵۴ ، نورالثقلین، ج۴، ص ۱۱۰، غیبت شیخ طوسی(ره)، ص ۱۱۳

۳۵- تفسیر نورالثقلین، ج ۴، ص ۱۱

۳۶- كنزالدقائق، ج ۱۰، ص۳۲ و تفسیر مجمع‌البیان، ج ۴، ص۲۳۹

۳۷- تفسیر عیاشی، ج۲، ص ۲۸۲، اصول كافی، ج۱، ص ۱۹۷

۳۸- منهاج البراغه، ج ۲۱، ص ۲۸۰، شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید، ج۱۹، ص۴۰

۳۹- این گونه سخن‌ها نه تنها پیشگویی و گویای دانش عمیق علی علیه‌‌السلام و یا قدرت ادبی آن امیر بیان بوده كه بیانگر مظلومیت و غربت جانكاه او نیز هست كه با كنایه و پوشیده حرف‌ها و دردهایش را اظهار می‌كند، بعلاوه بر جان اهل بیت علیهم‌السلام و پیروانشان عطر امید می‌پاشد و یأس و سردی را از دل‌ها می‌زداید.

۴۰- نهج‌البلاغه، خطبه ۱۸۱، فیض‌الاسلام

۴۱- نوف، پسر فضاله از بنی‌بكال كه قبیله و تیره‌ای بودند در حمیر(محلی در نزدیكی صنعای یمن) و از اصحاب خاص علی علیه‌‌السلام است.

۴۲- جعده، خواهرزاده امام علی علیه‌‌السلام، پسر ام هانی دختر ابوطالب كه از طرف آن حضرت استاندار خراسان بوده است.

۴۳- در بین عرب‌ها این ضرب‌المثل و كنایه از درماندگی و ناتوانی از قیام وحركت است و علی علیه‌‌السلام با تشبیه اسلام به شتر آسیب‌دیده و خفته كه حیات و حضور ظاهری دارد ولی بی‌تحرك است و بی‌فایده مانده است، نهایت ضعف و ناتوان شدنش را در آخرالزمان می‌رساند.

۴۴- قال النبی صلی‌‌الله علیه‌وآله: انی تارك فیكم الثقلین، كتاب الله و عترتی اهل بیتی فانهما لن یفترقاً حتی یردا علی الحوض. حدیث متواتر و مشهور در كتب شیعه و سنی.

۴۵- قال النبی صلی‌‌الله علیه‌وآله: الاسلام بدء غریبات و سیعود غریباً.

۴۶- شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱۰، ص ۹۶

۴۷- شرح نهج‌البلاغه، محقق خویی، ج ۱۰، ص ۳۵۱

۴۸- الامام المهدی، عند اهل السنه.

۴۹- ر. ك. فصلنامه انتظار، شماره۶ ، ص ۲۲۲

۵۰- بقره، ۲۶۹

۵۱- نساء، ۷۷

۵۲- نهج‌البلاغه، حكمت ۸۰

۵۳- سند حنبل، ج۵ ، ص ۱۸۱، كنزالعمال، ج ۱، ص ۴۴ و مجامع روایی شیعه.

۵۴- بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۱۳۶، منتخب الاثر، ص۴۱

۵۵- منتخب الاثر، ص ۲۶۲

۵۶- منهاج البراع، ج ۱۰، ص۳۵۵

---