دقت را از یاد نبرید

به گفتگوهای اطرافیان خود دقت بیشتری کنید دوستان , همکاران , اقوام , اعضای خانواده یا همه کسان دیگری که برای لحظاتی در کنار آنها قرار می گیرد می توانند مورد توجه شما قرار گیرند تا از میان گفتگوهای آنها این خطای شناختی را پیدا کنید در ابتدا قدری ناامید می شوید

خطاهای شناختی آن دسته از شناخت های ما هستند که در رفتار مثبت ما اختلال ایجاد می کنند. همان طور که آموختید با تفکر باینری به سختی می توان پذیرفت که در حوادث روزمره بیش از دو احتمال وجود دارد و در جهان هستی بیش از دو رنگ سیاه و سفید موجود است .

● تعمیم افراطی :

به گفتگوهای اطرافیان خود دقت بیشتری کنید. دوستان ، همکاران ، اقوام ، اعضای خانواده یا همه کسان دیگری که برای لحظاتی در کنار آنها قرار می گیرد می توانند مورد توجه شما قرار گیرند تا از میان گفتگوهای آنها این خطای شناختی را پیدا کنید. در ابتدا قدری ناامید می شوید; چرا که آلودگی ذهنی بسیاری از آنها را به این خطاهای شناختی به راحتی و به وفور پیدا می کنید، ولی هنگامی که درباره این پدیده عمیق تر می اندیشید اولا علت بسیاری از شکست ها و تصمیم های نادرست دیگران را به رای العین می بینید و در ثانی درباره خودتان بیش از گذشته حساس می شوید که این حساسیت بسیار مفید و سازنده خواهد بود.

اما تعمیم افراطی چیست ؟ وقتی یک حادثه یا پدیده منفی را تمام عیار، تمام نشدنی و کاملا فراگیر فرض می کنیم ، یک تعمیم افراطی شکل گرفته است . عبارات زیر مثال های رایجی برای تعمیم مبالغه آمیز هستندکه در معاشرت های روزمره به وفور وجود دارند:

▪ همه به فکر خودشان هستند.

▪ همه دزد شده اند.

▪ همه مسئولین فلان طور هستند.

▪ همیشه بلاها بر سر من نازل می شود.

▪ هرچه سنگ است ، مال پای لنگ است .

▪ به درد هیچ کاری نمی خورم .

حتما افرادی را دیده اید که وقتی یک مو یا ریگ کوچکی در غذای خود می بینند، همه غذا را کنارمی گذارند و به طور کلی از خوردن دست می کشند. این موارد مثال های رایجی از تعمیم های افراطی هستند که با دقت در اطرافیان خود، ده ها مورد دیگر را نیز خواهید یافت . اشکال این طرز اندیشیدن ،اخلالی است که در رفتار ما ایجاد می شود. آیا شما درانتخابات اخیر مجلس شورای اسلامی شرکت کردید؟ جملاتی را که از زبان بعضی از افراد در آن ایام می شنیدید به خاطر بیاورید

▪ چه فایده ای دارد، همه شان مثل هم هستند.

▪ هیچ فایده ای ندارد، هیچ کس به فکر خدمت واقعی به مردم نیست .

نتیجه این نجواها که از جنس تعمیم افراطی هستند، چه بود؟ بله ، اختلال در یک رفتار اجتماعی ; یعنی شرکت در انتخابات . آنها می توانستند در انتخابات شرکت کنند و تنها به یک نفر رای بدهند، ولی تعمیم افراطی همه را مشمول یک حکم واحد کرده و در رفتار آنها اخلال ایجاد کرده بود، اشتباه نکنید آنچه می گویم بحث سیاسی نیست . ضمن اینکه به خود شما ربط دارد که به دلخواه خود قضاوت کنید. برای خودمن اهمیت دارد که در هر فرصتی ثابت کنم ایرانی ام . همان طور که ملاحظه کردید، علامت اصلی تعمیم افراطی در کلام افراد، به کار بردن کلماتی نظیر هر، همه ، همیشه ، هیچ ، هیچ وقت و... است .

بیشترین اخلالی که تعمیم افراطی در رفتار ماایجاد می کند، در حوزه معاشرت های خانوادگی و زندگی زناشویی است . همسرانی که به علت اختلاف و ناسازگاری به مشاورین خانواده وروان شناسان مراجعه می کنند، در یک گفتگوی ساده اولیه نشان می دهند که ذهنشان آکنده ازاین خطای شناختی است . جملات زیر ازرایج ترین تعمیم های مبالغه آمیز در همسرانی است که دچار اختلاف و ناسازگاری شده اند.

▪ آ«هیچ وقت آ» به نظرات من اهمیت نداده است .

▪ آ«همیشه آ» مرا تحقیر می کند.

گرچه این قبیل تعمیم های افراطی برای یک شخص ناظر و بی طرف بسیار مضحک به نظرمی رسد، ولی برای همسری که به استناد یک یاچند حادثه دست به تعمیم مبالغه آمیز می زند،کاملا جدی ، موجه و طبیعی جلوه می کند. البته تعمیم افراطی می تواند آگاهی پرحرارت وپرطمطراق هم باشد. آنچه در درجه نخست به تعمیم افراطی منجر می شود، قضاوت های بی اساس منفی است ; مثلا شوهری که گه گاه دیرتراز حد معمول به منزل می آید، در نظر همسرش همیشه تاخیر دارد. برعکس زنی هم که گه گاه شام را در زمان تعیین شده حاضر نمی کند، از دیدشوهرش هیچ وقت غذا را سر وقت حاضرنمی کند.

این خطاهای شناختی گاهی با افکاری نظیر: توهیچ وقت مرا دوست نداشته ای ، هرگز به احساسات من توجه نمی کنی و همیشه با من بدرفتاری می کنی جلوه می کنند.

اثر تعمیم افراطی و مطلق گویی درازدواج های ناموفق می تواند بسیار قوی باشد;مثلا شوهری که به جلب رضایت همسرش علاقمند است و در اکثر مواقع خواسته های او رابرآورده می نماید، با یک بار فراموش کردن سفارش همسرش متهم می شود که : آ«تو هرگز کاری برای من انجام نمی دهی آ». این مرد که خود رابی دلیل مورد اتهام می بیند، با خود می اندیشد که :هر کاری که برای او انجام دهم کافی نیست ، هرگزنمی توانم رضایت او را به دست آورم .

تکرار و توالی این خطای شناختی واندیشه های ذکر شده ، به اندازه ای زندگی را به مخاطره می اندازد که گاهی حل اختلاف بین همسران دشوارتر از معمول می شود و گاهی منجربه جدایی آنها می گردد. در حالی که از دید یک ناظر بیرونی و بی طرف ، جدایی آنها مضحک و به خاطر دلایل بی اساس و کوچک به نظر می رسد،که همین طور هم هست .

حال سوال اینجاست که آیا می توان برای حل این مسئله کار کرد؟ مسلما تبدیل خطاهای شناختی به شناخت های رفتار آفرین (تبدیل T.I.C به T.O.C) امکان پذیر است و ما هم به همین انگیزه آن ها را مطرح کرده ایم . ساختاری که در نظردارم بر آن اساس به شما کمک کنم تا به رفع خطاهای شناختی خود و به تعبیر درست تر تبدیل آنها به شناخت های مثبت و کارگرا موفق شوید، به شرح زیر است :

الف) به طور کلی آگاهی ، اولین و شایدمهم ترین اقدام برای حل یک مسئله است وبدنیست این مطلب را به عنوان یک اصل بشناسید;یعنی همین که از شناخت های مخل رفتار(خطاهای شناختی ) آگاهی پیدا می کنید،خواسته یا ناخواسته تغییرات قابل توجه و مثبتی در شما رخ می دهد.

ب) پس از طرح هر یک از خطاهای شناختی سعی خواهد شد که راه حل ساده ای برای آن به عنوان راه حل اختصاصی مطرح شود.

ج) در پایان این مجموعه مباحث ; یعنی طرح مهمترین خطاهای شناختی که ده مورد خواهدبود، به ارائه راه حل های کلی خواهیم پرداخت وکاربردی ترین تمرین های مربوط به آنها را ذکرخواهیم کرد.

فعلا تا ارائه خدمات مباحث ، درباره آنچه تاکنون خوانده اید، خوب فکرکنید و به اندیشه های خود و اطرافیانتان با دقت بیشتری توجه نمایید و نگران نباشید، که این درد بی درمان نیست .