ساز قانون , اصالت ایرانی دارد

سبك قانون سازی علیرضا ستوده كه از كودكی دركنار پدر و استادش این شیوه را آموخته به گونه ای است كه تا كنون كسی نتوانسته بطور مستقل روی این ساز كار كند و در ساخت این ساز هم تخصص داشته باشد او توانسته تا به امروز شیوه ها, ابداعات, تكنیك ها و ظرایفت های كاری پدر خود را ادامه دهد و رازدار فن پدر باشد

● گپی کوتاه با علیرضا ستوده

علیرضا ستوده مهندس صنایع چوب و سازنده ساز قانون، فرزند زنده یاد احمد ستوده و استاد ملیحه سعیدی است. سبك قانون‌سازی وی كه از كودكی دركنار پدر و استادش این شیوه را آموخته به گونه‌ای است كه تا كنون كسی نتوانسته بطور مستقل روی این ساز كار كند و در ساخت این ساز هم تخصص داشته باشد. او توانسته تا به امروز شیوه‌ها، ابداعات، تكنیك‌ها و ظرایفت‌های كاری پدر خود را ادامه دهد و رازدار فن پدر باشد. ما نیز به این بهانه با او به گفت‌‌وگو پرداخته‌ایم كه ماحصل آن را می‌خوانید:

ـ از سابقه خود و علاقه‌تان به موسیقی بگویید، با توجه به این‌كه در خانواده‌ای هنرمند تربیت یافته‌اید؟

از زمانی كه مدرسه می‌رفتم در كارگاه چوب پدرم بودم، تا این‌كه پدر به پیشنهاد مادر، ساختن ساز را شروع كرد و من هم به دلیل علاقه‌ام در این زمینه ، در همین رشته ادامه تحصیل دادیم و لیسانس صنایع چوب و كاغذ گرفتم و بین سال‌های۶۰ و ۶۲ كار ساخت ساز را در كنار پدرم شروع كردم. البته نه به طور مداوم بلكه تفننی این كار را دنبال كردم ولی بعد از ازدواجم فعالیتم كم‌رنگ تر شد. پدر در این زمینه تعدادی پروژه نا تمام داشت كه بعد از فوتشان باید این كار انجام می‌شد. من هم به پیشنهاد مادر و برای به اتمام رساندن آن‌ها فعالیتم را آغاز كردم و تكنیك‌هایی را روی قانون ایرانی پیاده كردم.

سازهای پدر كه به تأیید همه رسیده چند مدل داشتند، یك نمونه سازهای مشقی بودند كه بیشتر هنرجویان از آن‌ها استفاده می‌كردند. نمونه دیگر سازهای حرفه‌ای پدر بودند كه برای اركستر به كار برده می‌شدند كه این سازها دارای معرق كاری و منبت كاری هستند.

من هم تكنیك‌هایی كه مانده‌بود را بعد از وقفه دوساله انجام دادم.

البته ساز‌های پدر كه به تایید همه رسیده چند مدل داشتند، یك نمونه سازهای مشقی بودند كه بیشتر هنرجویان از انها استفاده می‌كردند، نمونه دیگر سازهای حرفه ای پدر بودند كه برای اركستر به كار برده می‌شدند. كه این ساز‌ها دارای معرق كاری ومنبت كاری هستند .من هم تكنیك‌هایی كه مانده بود را بعد از وقفهذدوساله انجام دادم، البته تحقیقات من در این زمینه بودوپروژه دانشكده هم نیز كتابی در مورد ساخت ساز است همچنین سایتی نیز در مورد قانون ودیگر ساز‌های سنتی دارم، كه در حال حاضر مشغول كاركردن در این زمینه هستم.

بعد ازدوسال وقفه تصمیم به سفارش گرفتن كردم كه البته در این راه مشكلاتی بوده وهست، مثل طرح گردونه روی ساز قانون كه شاید پدر در این میلیونها تومان هزینه صرف كرده كه اگر جواب می‌گرفت خیلی خوب بود. این مشكلات دامنگیر من نیز شد ولی با حال برای این ساز یكسری طرح داریم .

ـ باتوجه به اینكه ما در شما یكی از نوازندگان مطرح ساز قانون است وهمچنین پدر شما نیز سازنده این ساز بوده، چگونه توانستید با این كار اخت بگیرید؟

این ساز بحث عمیقی در ریشه ما ایرانیان دارد. چون ما ریشه اصیلوعمیقی دارد واززمانی كه من به دنیا آمدم زمزمه ساز مادر در گوشم بوده ودر واقع در كودكی لالایی خیلی خوبی برایم بوده است. ولی عملاً علاقه‌ای نسبت به نواختن ندارم، چون فرصتی هم برای این كار ندارم به دلیل اینكه دائماً درگیر ساخت ساز هستم ودیگر انرژی برای نوازندگان نمی ماند ما صدای قانون را دائما ًمی‌شنویم وخواه ناخواه با آن اخت گرفته‌ایم و زمانی كه پدر تصمیم به ساخت آن گرفت من هم باطناً به آن كشش پیدا كردم ومشغول این كار شدم وچنان با این حرفه خو گرفتم كه زمانی هم كار نمی‌كنم باز ذهنم در گیر این كار است كه چه طرح‌هایی را پیاده كنم.

سازهای ایرانی و قانون‌هایی كه ساحته می‌شوند، ایرانی نیستند بلكه از سازهای مصری، عربی، تركی و ارمنستانی الگوبرداری شده‌اند، اما ساز قانون ایرانی كه پدر ساحته از پایه، اصول و اجزایی كه در آن به كار رفته و رنگ‌های صوتی آن ، مطابق با اصول و دستگاه‌های اصیل ایرانی است و كاستی‌هایی كه داشت پس از مدتی نمود پیدا می‌كرد ولی تا به حال نشده كه سازی را ساحته باشیم كه شكسته و یا خراب شده‌باشد در صورتی كه دیگر ساز ها بعد از مدتی از شكل و قیافه می‌افتند و در كل صوتی آن‌ها با سازهای مافوق می‌كند. سازهای تركی از نظر ابعاد كوچك‌تر هستند و دارای ۲۶ صوت و صدای تیزی دارند. صوت سازهای عربی كه ۲۸ صوت است و به گونه‌ای در ذهن تداعی شده كه وقتی صدای آن را می‌شنویم، می‌گوییم ساز عربی است. ولی قانون ایرانی دارای ۲۷،۲۸ صوت است كه در دوران‌های مختلف همانند ساز عمود به تاراج رفته‌است. ما سالیان سال نسبت به سازهایمان بی توجه بوده‌ایم ولی تلاش پدر و مادر و استاد قنبری همه دست به دست هم دادند و ما نیز سعی كردیم و نتوانستیم این ساز را برگردانیم و بایستی كاستی‌های آن را رطرف كنیم.

ـ آیا شما مكانی دارید كه در آن‌‌جا فقط سازهای مخصوص شما را به فروش برسانند؟

خیر، چون پدر همیشه معتقد بودند كه باید ساز را مستقیم به دست مصرف كننده برسانیم چون به واسطه دلالی‌ها عملاً مصرف كننده با قیمت گزاف آن را می‌گیرد و در صورتی كه اصل زحمت را سازنده كشیده و باتمام مشكلات ، قدرت و انرژی و فكرش را روی كار گذاشته‌است و من در حال حاضر با عقیده پدرم موافقم.

خیلی سازها هستند كه صدای خوبی دارند، وقتی به عقب برمی‌گردیم می‌بینیم كه عشق و علاقه سازنده‌اش بوده كه به ساز منتقل شده ، شاید از نظر ظاهر زیبا نباشد ولی واقعاً خوش صدا است چون سازنده روح و انرژی‌ خود را به آن دمیده و آن ساز جان گرفته و من هم به شخصه به ساز به عنوان یك موجود زنده نگاه می‌كنم كه روح دارد.

ـ به غیر از قانون چه سازهای دیگری می‌سازید و برای ساخت هرساز چه زمانی را صرف می‌كنید؟

سنتور، سه‌تار، تنبور كه هكه آن‌ها به شكل هدیه بوده و هیچ وقت در بازار عرضه نشده‌اند به دلیل اینكه من به جنبه سری كاری و وسیله چوبی ساحته‌شده نگاه نكرده‌ام چون در غیر این صورت حالت معمولی پیدا می‌كند و بی‌شباهت به ساخت یك كمد و مبل نیست. شاید در طی یك‌سال سه‌ تا چهار ساز بسازم و همه آن‌ها هم به صورت سفارشی هستند و چون به كارم مطمئنم وقت و انرژی و تكنیك‌هایی را هم كه روی این كار می‌گذارم، كافی است و خودم هم راضی هستم چون معتقدم برای ساخت هر سازی باید روی آن دقت و مدت زمان كافی را پیاده كرد.

ـ اگر سازندگان ساز خود نوازنده نیز باشند، چه تأثیری در كارشان دارد؟

خیلی تأثیر دارد چون به گفته استاد قنبری یك سازنده‌ی ساز خوب باید نوازنده خوبی هم باشد، ما همیشه استادی مثل مادر داشته‌ایم و عیب‌های سازهایی را هم كه ساحته‌ایم به گفته ایشان بر طرف كرده‌ایم و به واسطه مدت زمان طولانی از ابتدای تولد من تا به حال صدای ساز اصیل ایرانی در گوشم بوده و من از نظر گوشی، تمام نت‌ها و دستگاه‌ها را می‌شناسم و ملكه ذهنم شده‌است و از لحاظ كودك كردن ساز هم مشكلی ندارم ولی با این حال نوازندگی نمی‌كنم.

ـ ما در كشورمان كلاس‌های ساخت ساز نداریم، حال اگر این آموزش شكل بگیرد، آیا به طور صحیح و اصولی پیش می‌رود و یا خیر؟

متأسفانه ما در یك مقطعی قرار گرفته‌ایم كه در ارتباط با موسیقی با مشكلات فرهنگی زیادی درگیر هستیم. من خودم به شخصه این كار را تجربه كرده‌ام و پنج تا شاگرد برای یادگیری و كمك آورده‌بودم ولی متأسفانه هركدام شاید سه ماه بیشتر ادامه ندادند. ترك این كار دلایلی از جمله سخت‌گیری های من بوده و دلیل دیگر اینكه این سوال در ذهن آن‌ها ایجاد می‌شد كه پس از یادگیری چه تضمین مالیث برای این قضیه وجود دارد كه خود یك مسئله فرهنگی است.

ـ در رابطه با مشكلات و موانع و سختی‌های این رشته و رفع آن چه راهكارهایی را پیشنهاد می‌كنید؟

در این زمینه ماچندین مشكل را داریم از جهت اینكه ما هنوز ساخت‌ساز را به شیوه سنتی انجام می‌دهیم و باید سعی كنیم نتها در مورد ساخت ساز بلكه در همه موارد، تكنولوژی را دخیل كنیم. دوم استفاده به جا از ابزارهای خوب و ساختن شابلون‌ها و قالب‌ها به طوری كه وقتی سازی را می‌سازیم شبیه‌ساز قبلی باشد در صورتی كه این كار را ماشینی نكنیم كه من هم از آن دوری می كنم.

سحر طاعتی