درس خارج فقه چیست

درس خارج فقه چیست بالاترین سطح دروس حوزه, درس خارج فقه نامیده می شود در این درس طلاب می آموزند که مستقل از هرگونه متن خاصی, استدلال کنند و در واقع حکم کنند

درس خارج فقه چیست؟

درس خارج عالیترین سطح دروس حوزه است. این دوره به صورت سنتی، پس از طی دو دوره مقدمات و سطح آغاز می شود. در دوره مقدمات ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول نیمه استدلالی تدریس می شود و در دوره سطح فقه و اصول استدلالی اما به صورت متن محور ارائه می گردد.

درس خارج را می توان این گونه تعریف کرد: «ارائه استدلالی درس بدون تکیه بر متن خاص». در این درس، استاد نظرات مختلف درباره موضوع مورد بحث را مطرح می کند و ادله آن را بازگو و نقد می کند و در آخر نظر خود را ارائه می کند.

نظام آموزشی حوزه، نظامی فقه محور است. این نظام به گونه ای برنامه ریزی شده است که هدف آن تربیت مجتهد و فقیه باشد. دروس اصلی در دوره مقدمات و سطح، همه متون فقه و اصول است. دیگر دروس اعم از تفسیر و کلام و فلسفه و… همه به صورت جنبی ارائه می شود و بسیاری از طلاب به صورت غیرحضوری آن ها را فرا می گیرند.

فقه محوری باعث شده است که دیگر علوم در انزوا و گوشه قرار گیرند. اگر چه وقتی گفته می شود «درس خارج»، نخست درس فقه و اصول فقه به ذهن می آید، اما آیا می توان درس خارج را منحصر در این دو علم کرد که یکی مقدمه و دیگری ذی المقدمه است؟ به عبارت دیگر، آیا می توان برای دروس کلام، فلسفه، تفسیر و… نیز درس خارج برگزار کرد یا نه؟

آنچه درس خارج را تشکیل می دهد، ارائه مستند و استدلالی نظر استاد و بررسی نظرات دیگران و نقد ادله آنان است. هر علم حوزوی این زمینه را داشته باشد که درباره مسائل آن، نظرات و استدلال های مختلف گفته شود، می توان برای آن درس خارج برگزار کرد. مثلاً می توان به علم کلام اشاره کرد. فرقه های مختلف کلامی و حتی اختلافات کلامی یک فرقه و مذهب خاص می تواند بحثی برای یک درس خارج باشد. برای نمونه، تفاوت کلامی مکتب شیعی بغداد و مکتب شیعی قم در عصمت ائمه اطهار و دیگر نظرات در این باب، و بررسی استدلال های مختلف و نقد آنان موضوع چند جلسه درس خارج کلام باشد.

همین را می توان در علوم حوزوی دیگر مانند تفسیر و فلسفه نیز گفت. علاوه بر اینکه از جهت اثباتی اشکالی در برگزاری دروس خارج غیرفقه و اصول نیست، در مقام وقوع نیز این اتفاق افتاده است. به عنوان نمونه می توان به درس تفسیر آیت الله جوادی آملی اشاره کرد. در این درس نظرات مختلف تفسیری بیان و نقد می شود و در آخر استاد نظر خود را بیان می کند. همچنین دروس خارج فلسفه و کلام در حوزه علمیه برگزار می شود و نمی توان گفت که این اختصاص به فقه و اصول دارد.

نکته ای که باید توجه کرد این است که عنوانی مانند درس خارج مهدویت عنوانی شبیه درس خارج «صلاهٔ» است. به این معنا که هر دو، مسئله ای از مسائل علم خود را بررسی می کنند. مهدویت مسئله ای کلامی است و مبحث صلاهٔ مسئله ای فقهی است.

درس خارج فقه از منظری دیگر

بعد از پایان دروس سطح در حوزه های علمیه، درس خارج شروع می شود. منظور از درس خارج در حوزه های علمیه، درس هایی است که کتاب معین و مشخصی تدریس نمی شود، بلکه اساتید دروس خارج که معمولاً مراجع و مجتهدین هستند، یکی از متون فقهی و کتاب های علمای گذشته را به عنوان متن قرار می دهند و در هر مسئله از مسائل فقهی به صورت مستدل با توجه به ادله اربعه (قرآن، حدیث، عقل و اجماع) به بحث و برسی اقوال می پردازند و پس از بررسی همه جانبه اطراف مسئله در پایان نظر خود را در آن موضوع اعلام می کنند. این شیوه از تدریس اولاً: برای تبیین مسائل فقهی است. ثانیاً: برای پرورش روحانیون جهت آشنایی به نحوه ورود و خروج در مسائل و چگونگی تتبع در مسائل فقهی است. تدریس "فقه" معمولاً زمان نسبتاً زیادی را به خود اختصاص می دهد؛ چون با توجه به این که بیش از چهل عنوان موضوعات اصلی فقهی مطرح می شود، یک فقیه باید عمرش را در این راه بگذارد تا بتواند این موضوعات را تبیین و بررسی و تدریس کند.

منبع : تریبون، اسلام کوئست