چشمه هایی به گرمی آفتاب

مروری بر جاذبه های گردشگری طالقان

انگار یادمان رفته است همین حوالی شهرمان دیاری است خوش آب و هوا، بدون بوق و کرنای گوشخراش این کلانشهر. درختانی بلند بالا و چشم اندازی غیرقابل وصف که تخیل و روح را اندکی شاعر می‌کند. راهی به سوی وادی آرامش. درست فکر کردید. تابلوی خیال انگیز ما هنوز چیزی کم دارد، رودی خروشان، پس آرام نگاهت را به شاهرود بینداز تا...

اما باز انگار هنوز چیزی کم است شاید بیشتر از یک چیز. چرا که درختان با سبز ماندن و قامت برافراشتن معنی می‌شوند، پرنده‌ها به بهانه آسمان آبی و کوه‌ها بههزار و یک دلیل دیگر. اما انسان... مانده که خود را دوباره و دیگر باره، معنا که نه، بلکه پیدا کند. گاه این رفتن به دشت و کوه بهانه‌ای است برای با خود بودن... بگذریم. حالا‌همین پنجشنبه و جمعه اگر عزم سفر کردید، این بار طالقان را به شما پیشنهاد می‌کنیم. درست در ۱۲۰ کیلومتری شمال غرب تهران. البرز تو را میزبان خواهد بود.

نمی‌دانم مسیر را چگونه پیموده‌اید، با دوستانتان گپ می‌زدید یا متحیر شاهکار طبیعت بودید یا شاید در خود خلوتی دیگر ساز کرده‌اید. به هر حال، اما اوج زیبایی درست در آخرین‌‌‌ ‌‌‌ پیچ‌‌‌ گردنه ابراهیم‌آباد‌‌‌‌‌ پدیدار می‌شود؛ زیبایی‌ای که حاصل هماهنگی عناصر بی‌بدیل خلقت هستند. همه و همه در شکل‌گیری فرهنگ و باور مردمان نقشی ماندگار داشته‌اند. اینجا طالقان است با باورهایی سخت عمیق از دوران کهن. پی بردن به این باور و آیین کهن کار پیچیده‌ای است، اما برخی از آنها را می‌توان به مدد دانش باستان‌شناسی بازخواند. کشف پیکره‌های ساخته شده که حاوی مفاهیمی‌ همچون قداست زمین، باروری و زایندگی هستند خود نشانی از تمدن و آیینی کهن در این دیارند.

انگار با عبور از گردنه، دروازه‌ای جدید به سوی تمام زیبایی‌ها گشوده می‌شود.

● شاهرود، ترنم خوش لحظه‌ها

ایرانی‌ها سخت به باغ و جویبار علاقه‌مندند. آن هم در حالی که صدای موزون پرنده‌ها در فضای آن پیچیده باشد. مسلما شما هم از آن دسته هستید. درمیان دره، شاهرگ حیاتی طالقان به نام شاهرود هنوز پرخروش است. اصلا نمی‌توان طالقان را بدون شاهرود تصور کرد بجز کوه‌های عریان و برهوت! این سرچشمه حیات از کوهپایه‌های شرقی آغاز و با طولی نزدیک به ۱۰۵‌کیلومتر به سوی غرب رهسپار است. می‌رود تا همراه ۱۵ رودخانه کوچک و بزرگ دیگر به قافله سپید رود برسد و پس از امتزاج با آب‌های قزل اوزن راهی دریای خزر شود و به غایت خود نایل آید؛ رودی که هر لحظه نو می‌شود و هر آیینه منادی تبلور تازهای از حیات است.

لابد با این اوصاف حتما می‌خواهید دلی به آب بسپارید و روان خویش را برپیکره آن رها سازید؛ اما به شدت از این کار خودداری کنید. آب چنان خروشان و پر ابهام است که بجز اهالی محل کمتر کسی از ناشناخته‌های آن آگاه است. هر ساله هم تعدادی نابلد در این رود عصیانگر غرق می‌شوند. پس فعلا بهتر است به دیدن جمالش و شنیدن آوازش بسنده کنید تا بعد.

البته برای مهار این رود طغیانگر، سد مخزنی در طالقان با ظرفیت ۲۲۰ میلیون متر مکعب ساخته شد که با وجود فواید وافرش به دلایلی همچون نبود اطمینان از وجود آثار باستانی پیش از آبگیری سد، خسرانی غیرقابل جبران برجای نهاد.

حالا که روان خویش را در طبیعت با صفای طالقان و در پای رشته کوه‌های طالقان روان ساختید، تن خویش را درچشمه‌های آب گرم جاری کنید تا اندکی از کسالت شهرنشینی فارغ شوید. رشته کوه البرز دارای چشمه‌های فراوان آب، آب معدنی و آب گرم است. مطمئنا از فواید چشمه‌های آب گرم زیاد خوانده‌اید و شنیده‌اید. مشهورترین این چشمه‌ها عبارتند از: آب‌گرم روستای گراب، آب‌گرم گنداب در روستای دهدر، آب‌گرم چاکسر در روستای هرنج،آب‌گرم سه کوهه روبه‌روی لمبران، آب‌گرم روستای خچیره و چشمه پرآب و سرد الرویا واقع در ارتفاع ۳۸۵۰ متری نوار کوه روستای تکیه ناوه. حال به واسطه موقعیت اسکان خویش می‌توانید نزدیکترین را انتخاب کنید و راهی شوید.

البته اینها تنها نمونه‌ای از زیبایی‌های آبی طالقان است. به واسطه موقعیت کوهستانی طالقان و بارش نزولات آسمانی، آبشارهای متعدد فصلی و دائمی‌در انحناء و سینه کوه‌ها و دامنه ارتفاعات وجود دارد که خیره شدن در آن زیباترین ترانه‌های زندگی را در ذهن می‌سازد. آبشارهایی که بی‌تامل ترانه شکر را زمزمه می‌کنند. مشهورترین این آبشارها عبارتند از: آبشار کرکبود در شمال روستای کرکبود، آبشار شل بن در غرب روستای بزج، آبشار تره نو در جزینان دربند و آبشار آسکان در روستایی به همین نام، آبشار سفیدآب در جوار مزرعه و کوهی به همین نام که در غرب قله شاه‌البرز و آبشار سوهان در روستای سوهان واقع است.

البته آبشارها در هر فصلی رنگ و نوایی دارند، بویژه در فصل زمستان که جلوه‌گر دیگری از زیبایی طبیعت هستند، چون در این فصل به دلیل سردی هوا، آب قندیل‌های یخ تشکیل می‌دهد و این خود سیاحتی در دنیای زیبای خیال است.

● حکایت عزیز و نگار

عزیز و نگار آیا سنگ شده‌اند یا هر دو به شاهرود پیوسته‌اند که تا امروز جاودانه مانده‌اند؟! کسی بدرستی نمی‌داند و همین ابهام، لذت و شیرینی ماجرا را دو چندان می‌کند. شاید فارغ از این روایت‌ها سرنوشتی دیگر داشته‌اند.

امروزه ماجرای این عشق بیشتر از هر عشق دیگری زبانزد است؛ عشقی که پیران با سوز دل می‌گویند و کودکان بی‌پیرایه در ناخودآگاه خویش ثبت و ضبط می‌کنند. هنوز در حافظه پیران طالقان می‌توان گوشه‌هایی از منظومه عاشقانه عزیز و نگار را جستجو کرد، اما این عشق تنها به طالقان محدود نیست، بلکه تا نواحی دوری از گیلان، تالش و مازندران به صورت موسیقی شبانی رواج دارد. با وجود این هنوز کسی بدرستی نمی‌داند چه بر سر این دو دلداده آمده است، چرا که در بیشتر روایت‌ها سرنوشت‌های متفاوتی برایشان رقم خورده است. در حقیقت عزیز و نگار، ‌داستان ۲ دلداده اردکانی است که قدمت آن به چند قرن می‌رسد. به باور بسیاری، باید داستان عشق عزیز و نگار را آخرین حلقه گمشده دلدادگی عاشقانی دانست که بارها در تاریخ ادبیات فارسی شاهد برخی از آنها بوده‌ایم.

برنامه‌ریزی مناسب توسط مسوولان مربوط سرمایه‌گذاری لازم در حوزه‌های گردشگری ساخت و تجهیز امکانات رفاهی و تهیه نقشه جامع گردشگری منطقه می‌تواند از اقدامات اولیه برای ‌توسعه طالقان باشدعزیز و نگار نیز چون بقیه عاشقان، پس از طی مرحله عشق زمینی چنان که عارفان بر آن قائلند به عشق آسمانی دست می‌یابند و جالب آن که در آن عاشق و معشوق به خیر و خوشی به هم می‌رسند و داستان به پایان می‌رسد، ‌اما در باقی روایت‌ها شاهد غرق شدن آنها در شاهرود یا غیب‌شدنشان هستیم. در روایت دیگری هر دو سنگ می‌شوند. به هر حال آنها در میان این مردم هنوز جاودان زندگی می‌کنند.

● در اعماق غارها

هنوز هم غارها برای انسان‌های هر نسلی حاوی رازهایی هستند که انسان جستجوگر به زعم و توان خویش در ذهن معنی می‌کند. این دیار پر از این رازهاست و هر گردشگر با چشم‌های کنجکاو خویش پای به درون آن می‌نهد و با تامل از آن خارج می‌شود. انگار آدمی ‌بار دیگر به فکر انسان نخستین فرو می‌رود و به چگونگی زندگی و تعامل آنها با طبیعت می‌اندیشد. طالقان از این دست غارها فراوان دارد پس وقت تلف نکنید و بی‌درنگ داخل شوید. از مهم‌ترین غارهای منطقه می‌توان به غار بزج اشاره کرد. این غار در روستای بزج طالقان واقع شده و در گذشته، از آن به عنوان پناهگاه استفاده شده است. آثاری از کارهای دستی و محل دروازه و دید‌بانی و همچنین نشیمنگاه در آن مشاهده می‌شود. طول این غار ۲۵متر است.

غار دیگر در این منطقه غار کله‌سنگ است در کوهی به همین نام که در نزدیکی قریه سوهان و قریه آرتون واقع شده، اما برای ورود به آن باید اندکی محتاط بود، چرا که دهانه غار بسیار تنگ است. پس از پیشروی در غار، دهانه چاهی به عمق ۴ متر نمودار می‌شود که باید به کمک طناب از آن پایین رفت و در آنجا محوطه بزرگی دیده می‌شود که تعداد زیادی اسکلت انسان روی هم انباشته شده است. درون این غار، منابع آب‌های زیرزمینی دیده می‌شود و از سنگ‌چینی‌های دستی درون غار استنباط می‌شود که سابقا عده زیادی درون این غار می‌زیسته‌اند. هنوز غارهای زیادی باقی مانده‌اند که اگر شما همچنان علاقه‌مندید می‌توانید به داخل آنها سرک بکشید مثل غار دهدر، غار دنبلید، غار گراب، غار جزینان، غار ویران گلیرد در۳ طبقه، غار قلعه ارژنگ میناوند، غار لهران و...

ناگفته پیداست که غارها هم به نوبه خود حفاظت و مراقبت ویژه‌ای نیاز دارند، چرا که همواره چنین مکان‌هایی یکی از مهم‌ترین مراکز مطالعاتی باستان‌شناسان و مورخان بوده است. یکی از این غارها که کمتر مورد توجه قرار گرفته است غار مرغ‌بند در شمال روستای ناریان است. به باور بسیاری از کارشناسان این امکان وجود دارد که غارهای موجود در طالقان شاید مراکز زندگی و گذر انسان‌های عصر برون سنگی باشد.

جدای از غارها، مکان‌های دیگری وجود دارند که دیدنشان خالی از لطف نیست. شاید حتی کمی‌هم بیشتر از غارها مرموز باشند مثل دخمه‌ها! درست حدس زدید در اینجا ۲ دخمه وجود دارد که دیدنشان را به شما پیشنهاد می‌کنیم. نخست دخمه باستانی خلی‌زر که در مزرعه‌ای به همین نام در روستای ورکش قرار دارد و دارای اتاق‌ها و محل نشیمن است. دیگری دخمه باستانی بادامستان است که در جوار امامزاده یوسف، روبه‌روی روستای وشته قرار گرفته و حدود ۱۰ اتاق دارد. بهتر است هر آنچه در این لحظه به ذهنتان می‌رسد ثبت کنید شاید برای شما الهام‌بخش ایده‌های جدیدی باشد.

● در بیت بزرگان

هر کس که اندکی در احوال مشاهیر نظر افکنده باشد، بدون شک بزرگانی همچون دکتر حشمت، یار میرزا کوچک‌خان جنگلی، مرحوم آیت‌الله طالقانی و جلال آل‌احمد را بخوبی می‌شناسد، چرا که همگی آنها به سهم خود برگ‌های مهمی‌از تاریخ ایران ما هستند. سید محمود طالقانی در ۱۵ اسفند ۱۲۹۰ شمسی در روستای گلیرد طالقان به دنیا آمد. وی ابتدا در طالقان و سپس درقم به تحصیل علم پرداخت و برای ادامه تحصیل راهی شهرهای دیگر شد. منزل این مبارز سیاسی معاصر در همان روستا قرار دارد که می‌توانید از آن دیدن کنید. دکتر حشمت طالقانی هم که به عنوان مغز متفکر جنگلی‌ها شناخته شده و همگی از او بسیار شنیده‌اید و فیلم‌ها دیده‌اید؛ اما علاوه بر این سه راد مرد، بزرگان دیگری در این دیار خوش درخشیده‌اند که می‌توان از دکتر مهدی قدسی، شیخ عبدالمجید یا درویش خان اول، صنیع همایون مرجانی هنرمند نقاش و قلمدان ساز معروف دوره قاجاریه، درویش‌خان دوم، سیدمحی‌الدین علوی طالقانی حکیم و ادیب طالقانی، دکتر یحیی پویا، غلامحسین امیرخانی و...نام برد.

● طالقان نه یک دنیا

انگار هر چه بیشتر می‌مانی یا می‌خواهی بدانی زمان برای دیدن آنها کم خواهید آورد. در هر گوشه و کوی و کوهسار طالقان گنجینه‌ای نهفته است که ادراک آن بصیرتی می‌طلبد، البته برای یک گردشگر حرفه‌ای که می‌خواهد شناخت نسبی از منطقه به دست آورد حضور یک راهنمای خبره الزامی‌ است؛ هر چند در یک سفر کوتاه نمی‌توان از همه اماکن بخوبی دیدن کرد، اما از بناهای دیگری که در گذر زمان و از بلایای طبیعی به سلامت گذر کرده است می‌توان به برخی قلعه‌ها، امامزاده‌ها، مقابر، حمام‌ها و آسیاب‌های آبی همچون ارژنگ قلعه در میناوند، قلعه منصور و قلعه کیقباد در شمال هرنج، قلعه دختر در گنه ده، قلعه پراچان و قلعه فاتیس، امامزاده‌ هارون در جوستان، شاه محمد حنیفه در کرکبود، امامزاده زکریا در میراش، امامزاده ابراهیم در تکیه ناوه و نیز امامزاده‌های روستاهای سیدآباد، اورازان، کش، کشه رود، کلاه رود، اسفاران، خجیره، بقعه میر در وشته و مقابر پیران در میزان، مهران،گنه‌‌ده و آوانگ، بقایای آسیاب‌های آبی در برخی روستاها و نیز آثار نهر بزرگ انتقال آب از طالقان به قزوین در امتداد قله‌های رشته کوه‌های جنوبی طالقان اشاره کرد.

● شیرین و تلخ

اکنون در مورد جاذبه‌ها و ارزش گردشگری منطقه طالقان به طور نسبی به ظرفیت‌های بالقوه آن پی برده‌اید. طالقان دیاری است با پیشینه تاریخی غنی که در هر گوشه و کنار آن، آثار و محوطه‌های باستانی به همراه موسیقی و فولکلور غنی باقی مانده است. کافی است بدانید تا به حال حدود ۳۰ اثر در این منطقه، جزو آثار ملی به ثبت رسیده است. وجود این عناصر در کنار طبیعت کوهستانی، خوش آب و هوا و رودخانه‌ای بزرگ می‌تواند به عنوان یک ارزش و ثروت ملی محسوب شود؛ اما با وجود این به دلیل عدم سرمایه‌گذاری مناسب همچون یک اقامتگاه مناسب برای گردشگران،عدم‌مراقبت از محیط زیست و... پیامدهایی را در پی داشته که جبران آن نیازمند هزینه‌ای بیشتر و زمانی طولانی‌تر خواهد بود. امروزه مردمان محلی با وجود مهمان‌نوازیشان، از آلودگی محیط زندگی‌شان توسط شهرنشینان دل چندان خوشی ندارند.

برنامه‌ریزی مناسب توسط مسوولان مربوط، سرمایه‌گذاری لازم در حوزه‌های گردشگری، ساخت و تجهیز امکانات رفاهی و تهیه نقشه جامع گردشگری منطقه می‌تواند از اقدامات اولیه این مکان باشد. علاوه بر آن انجام مطالعات باستان‌شناسی، حفظ حریم زندگی اهل محل، قانونمند شدن ساخت و سازها از دیگر مواردی است که اهتمام به آنها ضروری به نظر می‌رسد. در برخی موارد با روی آوردن شهرنشینان و خرید زمین کشاورزی برای ساختن ویلا علاوه بر افزایش قیمت بی‌رویه زمین موجب افزایش مهاجرت اهالی منطقه به شهرها شده است؛ سرزمینی سبز برای جستن و یافتنی دوباره؛ سفری به سوی خویشتن... اینجا طالقان است.

سامان عابری