مدیریت فناوری, پیش شرط رقابت پذیری

مدیریت فناوری دانشی است كه به تدوین و اجرای سیاستهایی جهت مواجهه با تغییرات تكنولوژیكی و استفاده موثر از آن و تاثیر فناوری بر جامعــه, سازمانها, افراد و طبیعت می پردازد و هدف از آن, هدایت و تشویق نوآوری, افزایش رشد اقتصادی و كمك به استفاده مسئولانه از فناوری درجهت منافع بشریت است

در شرایط امروز جهانی و باتوجه به تجارب و شواهد به دست آمده و واقعیتهای موجود، نقش محوری و كلیدی فناوری در رشد و توسعه بنگاهها و درنتیجه كشورها امری روشن و تردیدناپذیر است. در این میان، كشورها، سازمانها و بنگاهها برای كاهش زیانهای ناشی از فرایند جهانی شدن اقتصاد و ادامه بقای خود ناگزیر از پذیرش شرایط جدید و محیط رقابتی با بهره گیری از ابزارها و سازوكارهای مختلف هستند.

بدیهی است كه تنها با اتكا به ابزارهای سنتی و بدون بهره گیری از فناوریهای جدید و رقابتی و بدون استفاده از الگوهای نوین مدیریتی، این نوع فناوریها نیز نمی توانند توفیق لازم را در این بازارها به دست آورند. از همین رو است كه امروزه مدیریت فناوری به عنوان یكی از موضوعهای اصلی و مهم موسسات صنعتی، تجاری و خدماتی تبدیل شده است.

مدیریت فناوری یكی از زمینه هایی است كه علی رغم اهمیت آن در كشور ما تاكنون كمتر به آن پرداخته شده است. به همین منظور سازمان مدیریت صنعتی در راستای رسالت خود برای كمك به سازمانهای دولتی و خصوصی در زمینه های مختلف مدیریتی به موضوع مدیریت فناوری پرداخته است و در این راه علاوه بر ارائه خدمات مشاوره ای - تحقیقاتی و آموزشی در این زمینه تصمیم بر تالیف و نشر یك سلسله مقالات مرتبط گرفته است. مقاله زیر به عنوان اولین مقاله از این دست، بر آن است تا نقش و ضرورت توجه به مدیریت فناوری را در ابعاد مختلف در شرایط فعلی خاطرنشان سازد.

طی سالیان متمادی، فناوری تاثیر بسیار شگرفی بر توسعه روابط انسانی و پیشرفت تمدن بشری گذاشته است. امروزه دیگر فناوری به تمامی ابعاد زندگی بشری وارد شده و تحولات چشمگیری كه همه روزه در آن صورت می پذیرد، زندگی انسانها را بیش از پیش تحت تاثیر خود قرار داده است. از این رو، موفقیت دولتها، صنایع مختلف، شركتهای خصوصی و دولتی و تك تك افراد یك جامعه، به چگونگی بهره برداری و استفاده از فناوری وابسته شده است.

از آنجا كه فناوری، همواره در خلق ثروت برای كشورها نقش بسزایی ایفا كرده و سطح استاندارد و كیفیت زندگی مردم را به شدت تحت تاثیر خود قرار داده است، لذا سیاستمداران در سطوح عالی كشورها به مدیریت آن به عنوان یك عامل استراتژیك توجه دارند. در سطح صنعت نیز، متولیان و برنامه ریزان صنایع مختلف از این دیدگاه به مدیریت فناوری توجه می كنند كه ارتقا سطح فناوری می تواند موجب افزایش كارایی و اثربخشی صنعت مربوطه گردد. لیكن درسطح بنگاههای اقتصادی، فناوری زیربنای كسب و كار و عامل اصلی تولید كالا و خدمات به شمار می آید. از این رو مدیران عالی بنگاههای اقتصادی تمامی تلاش خود را به هدایت صحیح این عامل اساسی مبذول داشته اند.

جدا از اینكه فناوری در چه سطحی به كار گرفته می شود و یا بایستی بشود، دو مقوله رقابت پذیری و تحولات سریع تكنولوژیكی، در شكل دهی و تكامل مدیریت آن نقش مهمی ایفا كرده اند. از این رو، دراین مقاله به بحث پیرامون تحولات سریع تكنولوژیكی در پیدایش مدیریت فناوری و نقش و جایگاه رقابت پذیری پرداخته می شود.

● تحولات سریع فناوری

حجم و سرعت تغییرات تكنولوژیكی در سالهای اخیر آنقدرگسترده و وسیع بوده است كه تعقیب آن توسط افراد وسازمانها، بسیار دشوار شده است. بخصوص در حوزه هایی نظیر فناوری اطلاعات، تحولات سالهای اخیر قابل مقایسه با مجموع پیشرفتهای صورت گرفته در چند هزار سال گذشته نیست.

وقایع رخ داده در قرن نوزدهم و بیستم، با برقراری ارتباط تنگاتنگ بین علم و فناوری به خوبی نشان داد كه علم، در بسیاری از مواقع، زیربنای توسعه فناوری را فراهم آورده و توسعه فناوری نیز به نوبه خود بازارهای جدیدی را خلق كرده است. درواقع گسترش و توسعه علوم مختلف، زمینه های فشار برای توسعه فنــاوری (TECHNOLOGY PUSH) را فراهم می آورد.

به گونه ای كه ایده های اولیه در برخی از حوزه ها به وجود آمده و ازطریق نوآوری تكنولوژیكی، این ایده ها به محصولات و خدمات جدید تبدیل می شوند و در فرایند تجاری سازی در جهت پاسخگویی عملی به یك نیاز وارد بازار می شوند. اما ازسوی دیگر، تحولات و تغییرات تكنولوژیكی در بسیاری از موارد توسط كشش بازار (MARKET-PULL) تحریك و تقویت می شوند. به این ترتیب كه توسعه فناوری در شركتها معمولاً به منظور پاسخ به نیازهای مشتریان و بازار بالقوه ای كه برای یك كالا وجود دارد شكل می گیرد. در مدل كشش بازار&، با طرح شدن یك نیاز از سوی بازار، شركت به شناسایی و درك نیاز بازار و مشتریان پرداخته و با استفاده از مدلهای مناسب حل مسئله، توسعه فناوری را از طریق انجام تحقیقات پایه، كاربردی و یا توسعه ای انجام می دهد.

از این رو، دو عامل كشش بازار و فشار علم و فناوری به همراه یكدیگر به تغییر و تحولات تكنولوژیكی كمك كرده و درعین حال هركدام از این دو عامل به توسعه و ارتقا یكدیگر نیز یاری می رسانند و لذا یك حلقه مثبت را در تغییر و تحولات فناوری تشكیل می دهند.

از آنجا كه این دو عامل تاثیر انكارناپذیری در فرایند نوآوری تكنولوژیكی و خلق مزیت رقابتی در سطوح مختلف دارند. در سطوح خرد در بنگاههای اقتصادی هزینه های بسیاری را صرف انجام فعالیتهای تحقیق و توسعه ای می كند تا ضمن دستیابی به فناوریهای موردنیاز آنها را در محصولات و فرایندهای خود به كار گرفته و از این طریق محصولات و كالاهای قابل رقابت در بازارهای مختلف ارائه كنند.

سیاستگذاران كلان ملی نیز هزینه های زیادی در راه تحقیق و توسعه، انجام پژوهشهای بنیادی، افزایش اختراعات و پرورش نیروی انسانی توانمند صرف می كنند تا تمامی این عوامل باعث افزایش تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر شود. واضح است كه دستیابی به فناوری، پرورش نیروی انسانی ماهر وانجام نوآوری و... با هزینه های بسیار بالایی صورت می پذیرد و درصورت عدم اعمال مدیریت صحیح بر این منابع ارزشمند، كلیه فعالیتهای صورت گرفته در این راه به هدر خواهد رفت. بنابراین، نقش مدیریت در توسعه، بهبود و حفاظت از این منبع ارزشمند بسیار پررنگ و برجسته است.

باتوجه به ملاحظات فوق بود كه مدیریت فناوری از اوایل دهه ۸۰ میلادی در سطح دانشگاهی و در قالبی میان - رشته ای مطرح شد. درواقع، فلسفه به وجودآمدن این رشته دانشگاهی مدیریتی به سالهای دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی زمانی برمی گردد كه بسیاری از صنایع آمریكا به تدریج موقعیت رقابتی خود را از دست می دادند. و جای خود را عمدتاً به محصولات ژاپنی (و حتی برخی از محصولات كشورهای آسیایی و اروپایی) می سپردند.

با كاهش توان رقابتی صنایع آمریكا، مدیران و دست اندركاران سازمانهایی چون شورای ملی تحقیقات (NATIONAL RESEARCH COUNCIL=NRC) ،آكادمی علمی مهندسی و آكادمی ملی علوم (NATIONAL SCIENCE FUNDATION=NSF) تلاشهایی درجهت توجه به مدیریت فناوری برای كسب مجدد رهبری اقتصادی آمریكا انجام دادند. گزارش شورای ملی تحقیقات در سال ۱۹۸۷، بر لزوم رفع شكاف دانش و عمل در فعالیتهای مهندسی و علوم پایه از یك سو و كسب وكار مدیریتی از سوی دیگر تاكید می ورزید.(۱) همچنین تحقیقات بیشتر نشان داد كه ارتباط میان خلق فناوری و استفاده تجاری از آن در بسیاری از سازمانهای دولتی و خصوصی ضعیف و ناكافی بـــوده و بنابراین، برنامه های آموزشی دانشكده های مهندسی و مدیریت و... بایستی موردبازنگری قرار گیرد. از این رو، روشهای جدیدی در برنامه ها و محتوای دروس این دانشكـــده ها در دستور كار قرار گرفت كه شكل گیری برنامه های خاص و تخصصی در زمینه مدیریت فناوری، یكی از نتایج این فعالیتها است.

● مفهوم مدیریت فناوری

تعاریف مختلف و متنوعی از مدیریت فناوری ارائه شده است كه در اینجا به برخی از آنها اشاره می شود. بنابر تعریف شورای ملی تحقیقات، مدیریت فناوری رشته های مهندسی، علوم و رشته های مدیریتی را برای برنامه ریزی، توسعه و بكارگیری ظرفیتهای تكنولوژیكی درجهت تدوین و پیاده سازی اهداف استراتژیك و عملیاتی یك سازمان با هم مرتبط می نماید. (۲)

از سوی دیگر، برخی از محققان به تعریف كاركردهای مدیریت فناوری پرداخته اند و مدیریت فناوری را فرایندی كه همه فعالیتهای شناسایی، انتخاب، اكتساب، بهره برداری و حفاظت از فناوریهای یك بنگاه را دربــــــرمی گیرد. (۳) و برخی نیز به تعریف سطوح مدیریت فناوری در سطح جهانی، استراتژیك و عملیاتی پرداخته اند. (۴)

اما به طور كلی، منظور از مدیریت فناوری (فارغ از اینكه در چه سطحی به كارگرفته یا تعریف می شود)، مدیریت سیستمهایی است كه به ایجاد، كسب و استفاده از فناوری كمك می كنند. ازجمله وظایف اصلی مدیریت فناوری، می توان به موارد زیر اشاره كرد. (۵)

▪ مدیریت تحقیق و توسعه؛

▪ مدیریت نوآوری؛

ب▪ رنامه ریزی فناوری؛

▪ مدیریت استراتژیك فناوری.

منابع و ماخذ

۱ - مدیریت تكنولوژی، رمز موفقیت در رقابت و خلق ثروت، طارق، خلیل، ترجمه سیدكامران باقری و ماهور ملت پرست، انتشارات پیام، متن، ۱۳۸۱ ص ۴۸

۲ - NATIONAL RESEARCH COUNCIL. (۱۹۸۴), MANAGEMENT OF TECHNOLOGY THE HIDDEN COMPETITIVE ADVANTAGE. NATIONAL ACADEMY PRESS, WASHINGTON. DC. REPORT N۹. CEST-CKOSS-۶.P: ۱۵

۳ - JOHN N. SKILBEK & CRAIG M. CRUICK SHANK, (۱۹۹۷), “INNOVATION IN TECHNOLOGY MANAGEMENT, THE KEY TO GLOBAL LEADERSHIP” PICMET/, P:۲۰۶

۴ - ROUSSEL P, K. SAAD & T.ERICKSON, ۱۹۹۱, THIRD GENERATION R&D HARVARD BUSINESS SCHOOL PRESS ROTHWELL R. (۱۹۷۷), THE CHARACTERISTICS OF SUCCESSFUL INNOVATORS AND TECHNICALLY PROGRESSIVE FIRMS, R&D, MANAGEMENT, VOL, P:۱۹۱-۲۰۶

MILLET, SM, (۱۹۹۰), THE STRATEGIC MANAGEMENT OF TECHNOLOGICAL R&D: AN IDEAL PROCESS FOR THE ۱۹۹۰, INT. TECHNOLOGY MANAGEMENT, VOL ۱۰, P:۶۴-۶۶

۵ - DREJER A, (۱۹۹۰), FRAMEWORK FOR THE TECHNOLOGY MANAGEMENT OF TECHNOLOGY.

---