تجسس موضوعی در نظام های فهرست پیوسته

در فهرست های پیوسته , تجسس بر اساس کلیدواژه های موضوعی , درصد قابل توجهی از جستجوها را به خود اختصاص می دهد و در مطالعات مختلف در این ارتباط بویژه در آمریکا, این درصد به میزان بیش از ۵۰ ذکر شده است

در فهرست‌های‌ پیوسته‌، تجسس‌ بر اساس‌ کلیدواژه‌های‌ موضوعی‌، درصد قابل‌ توجهی‌ از جستجوها را به‌ خود اختصاص‌ می‌دهد و در مطالعات‌ مختلف‌ در این‌ ارتباط‌ بویژه‌ در آمریکا، این‌ درصد به‌ میزان‌ بیش‌ از ۵۰% ذکر شده‌ است‌. به‌ لحاظ‌ اهمیت‌ تجسس‌ موضوعی‌ در نظام‌ فهرست‌ پیوسته‌ برای‌ جستجوکنندگان‌، تلاش‌های‌ زیادی‌ توسط‌ پژوهشگران‌ و طراحان‌ نظام‌ فهرست‌ پیوسته‌ برای‌ افزایش‌ کارآیی‌ نظام‌، و سهولت‌ تجسس‌های‌ موضوعی‌ صورت‌ پذیرفته‌ و در حال‌ انجام‌ است‌. در این‌ مقاله‌ بعد از ارائة‌ توصیفی‌ کوتاه‌ از تجسس‌ موضوعی‌، به‌ دانش‌ لازم‌ برای‌ تجسس‌ موضوعی‌ پرداخته‌ شده‌ است‌. ادامة‌ این‌ مقاله‌ نیز به‌ مسائل‌ کاربران‌ در هنگام‌ تجسس‌ موضوعی‌، بهینه‌سازی‌ ساختار فهرست‌ پیوسته‌، و استاندارد بازیابی‌ اطلاعات‌ یعنی‌ استاندارد «زِد ۵۰/۳۹» اختصاص‌ دارد.

فهرست‌ عمومی‌ پیوسته‌ (اُپَک‌) (۱) یک‌ سامانة‌ رایانه‌ای‌ است‌ که‌ برای‌ تجسس‌ در پایگاه‌ اطلاعات‌ کتابشناختی‌ ــ که‌ حاوی‌ رکوردهای‌ مدارک‌ موجود در کتابخانه‌ از قبیل‌ کتاب‌، مجله‌، نوار ویدیویی‌ و ... است‌ ــ به‌ کار می‌رود.

«اُپَک‌» دارای‌ ویژگی‌های‌ زیر است‌:

۱) هدف‌ اصلی‌ از ایجاد آن‌، رفع‌ نیاز کاربرانی‌ است‌ که‌ بر خلاف‌ کتابداران‌ و کارشناسان‌ بازیابی‌ اطلاعات‌، هیچ‌گونه‌ آموزشی‌در زمینة‌ تجسس‌ از پایگاه‌ اطلاعاتی‌ پیوسته‌ ندیده‌اند.

۲) رکوردهای‌ پایگاه‌ اطلاعاتی‌ اُپک‌ معمولاً در قالب‌ «مارک‌» یا بر گرفته‌ از قالب‌ «مارک‌» می‌باشند.

۳) رکوردها دارای‌ توصیف‌ کتابشناختی‌ مختصر و تعدادی‌ توصیفگر موضوعی‌ کنترل‌ شده‌ هستند، که‌ اغلب‌ از سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ کتابخانة‌ کنگره‌ برگزیده‌ می‌شوند و معمولاً همراه‌ با آنها، شمارة‌ رده‌بندی‌ کتابخانة‌ کنگره‌ با دهدهی‌ دیویی‌ نیز وجود دارد.

۴) آثار توصیف‌ شده‌ در پایگاه‌ اطلاعاتی‌ اُپک‌ معمولاً به‌ یک‌ مبحث‌ خاص‌ محدود نیستند، بلکه‌ مباحث‌ گوناگونی‌ را پوشش‌ می‌دهند.

حداقل‌ اطلاعات‌ کتابشناختی‌ یک‌ فهرست‌ پیوسته‌ عبارت‌ است‌ از: مؤلف‌، عنوان‌، تعداد صفحات‌، ناشر، سال‌ نشر، توصیفگر موضوعی‌ و شمارة‌ رده‌بندی‌. توصیفگرهای‌ موضوعی‌ به‌ جای‌ این‌ که‌ نمایة‌ ژرفی‌ از اطلاعات‌ یک‌ اثر را منعکس‌ نمایند، محتوای‌ موضوعی‌ کل‌ اثر را بیان‌ می‌کنند. مثلاً اگر کتابی‌ حاوی‌ چندین‌ مقاله‌ باشد، برای‌ هر مقالة‌ آن‌ یک‌ توصیفگر انتخاب‌ می‌شود.

معمولاً در فهرست‌، نشریة‌ ادواری‌ به‌ عنوان‌ یک‌ کل‌ توصیف‌ می‌شود. مقالات‌ نشریات‌ ادواری‌ معمولاً در پایگاه‌ اطلاعات‌ سامانة‌ فهرست‌ پیوسته‌ آورده‌ نمی‌شوند. این‌ مورد بر خلاف‌ سامانه‌های‌ بازیابی‌ کتابشناختی‌ است‌ که‌ در آن‌، دسترسی‌ به‌ چکیدة‌ مقالات‌ نشریات‌ ادواری‌ و حتی‌ متن‌ کامل‌ آنها امکانپذیر است‌. پایگاه‌ اطلاعاتی‌ که‌ با چنین‌ نظام‌ بازیابی‌ قابل‌ دسترسی‌ است‌، نمایه‌های‌ جامعی‌ را از محتوای‌ مقالات‌ نشریة‌ ادواری‌ در بر دارد. با این‌ وجود، تشخیص‌ میان‌ فهرست‌های‌ پیوسته‌ و انواع‌ دیگر سامانه‌های‌ بازیابی‌ اطلاعات‌ دشوار است‌. در فهرست‌های‌ پیوسته‌ تلاش‌ بر این‌ است‌ که‌ امکان‌ دسترسی‌ به‌ آن‌ دسته‌ از پایگاه‌های‌ اطلاعاتی‌ را که‌ مقالات‌ مجلات‌ را نیز نمایه‌سازی‌ می‌کنند، بیش‌ از پیش‌ فراهم‌ شود.

افراد جامعة‌ استفاده‌کننده‌ از فهرست‌های‌ پیوسته‌ بسیار ناهمگون‌ هستند و از لحاظ‌ سطح‌ سواد، سن‌، علایق‌ موضوعی‌، سواد کتابخانه‌ای‌ و رایانه‌ای‌ و بسیاری‌ از جنبه‌های‌ دیگر تفاوت‌ فاحشی‌ با هم‌ دارند. بنابراین‌ فهرست‌ پیوسته‌ باید طوری‌ طراحی‌ شود که‌ نیازهای‌ مجموعة‌ گسترده‌ای‌ از استفاده‌ کنندگان‌ را برآورد سازد: از استفاده‌ کنندگانی‌ که‌ آگاهی‌ کمی‌ از محتویات‌ یک‌ فهرست‌ و نیز تجربة‌ ناچیزی‌ از پایانه‌های‌ رایانه‌ای‌ دارند، تا کتابداران‌ با تجربه‌ای‌ که‌ با داشتن‌ زمینة‌ تجسس‌ از فهرست‌ پیوسته‌، نیازمند تجسس‌ عمیق‌ و مؤثر در سامانه‌ هستند.

برخی‌ از فهرست‌های‌ پیوسته‌ برای‌ رفع‌ نیازهای‌ سادة‌ کاوشگران‌ تازه‌ کار، از منویی‌ با گزینه‌های‌ محدود و برای‌ تجسس‌ پیچیده‌، از زبان‌ فرمان‌ استفاده‌ می‌کنند.

به‌ اعتقاد «هیلدرت‌» (۲) ، اکثر فهرست‌های‌ پیوستة‌ امروزی‌ جزو فهرست‌های‌ پیوستة‌ نسل‌ دوم‌ هستند. ویژگی‌های‌ این‌ فهرست‌ها شامل‌ قابلیت‌ تجسس‌ کلیدواژه‌ای‌ (مثلاً تجسس‌ تک‌واژه‌ در فیلدهای‌ عنوان‌ و موضوع‌)، استفاده‌ از عملگرهای‌ بولی‌ برای‌ ترکیب‌ دو یا چند واژه‌ در حین‌ تجسس‌، استفاده‌ از نشانة‌ کوتاه‌ساز (۳) و نیز توانایی‌ محدودکردن‌ تجسس‌ کلیدواژه‌ای‌ به‌ فیلدهای‌ خاص‌ است‌.

● تجسس‌ موضوعی‌

تجسس‌ موضوع‌ رایج‌ در فهرست‌ پیوسته‌، ممکن‌ است‌ شامل‌ یکی‌ از دو نوع‌ زیر باشد:

تجسس‌ اثر خاص‌ یا معین‌(۴) ، در شرایطی‌ که‌ استفاده‌کننده‌ سعی‌ در پیدا کردن‌ اثری‌ دارد که‌ آن‌ را می‌شناسد (یعنی‌ استفاده‌کننده‌، رکورد خاصی‌ را جستجو می‌کند).

تجسس‌ موضوعی‌، در شرایطی‌ که‌ استفاده‌کننده‌ می‌خواهد هر اثری‌ را که‌ به‌ یک‌ موضوع‌ خاص‌ مربوط‌ می‌شود بازیابی‌ کند.

تمیز این‌ دو نوع‌ جستجو دشوار است‌. غالب‌ جستجوها هر دو نوع‌ تجسس‌ مذکور را شامل‌ می‌شوند؛ آنچه‌ با عنوان‌ تجسس‌ یک‌ اثر معین‌ آغاز شده‌، اغلب‌ به‌ تجسس‌ موضوعی‌ ختم‌ می‌شود، بویژه‌ اگر تجسس‌ اثر معین‌ به‌ شکست‌ بینجامد. هر یک‌ از دو نوع‌ تجسس‌ مسائل‌ خاص‌ خود را دارند. این‌ مقاله‌ به‌ بحث‌ و بررسی‌ مسائل‌ تجسس‌ موضوعی‌ (یعنی‌ مورد دوم‌) می‌پردازد.

تجسس‌ موضوعی‌ فعالیتی‌ مهم‌ در فهرست‌ پیوسته‌ است‌. «هنکوک‌» (۱۹۸۷) در مطالعة‌ خود دریافت‌ که‌ ۷۲% تجسس‌ها اساساً تجسس‌ موضوعی‌ هستند. «میتوز» و دیگران‌ (۵) در پیمایشی‌ ملی‌ از کتابخانة‌ آمریکا، متوجه‌ شدند که‌ تقریباً ۵۹% موارد استفاده‌ از فهرست‌ پیوسته‌، محدود به‌ تجسس‌های‌ موضوعی‌ بوده‌اند. «مارکی‌» (۶) نتایج‌ چهار مطالعه‌ بر روی‌ استفاده‌ از فهرست‌ پیوسته‌ را که‌ شامل‌ پنج‌ کتابخانة‌ دانشگاهی‌، یک‌ کتابخانة‌ دانشکده‌ای‌ و کتابخانة‌ عمومی‌ بود، مورد بررسی‌ قرار داد. در کتابخانه‌های‌ بررسی‌ شده‌، بین‌ ۳۴ تا ۶۵ درصد موارد استفاده‌ از فهرست‌ پیوسته‌ محدود به‌ نقاط‌ بازیابی‌ موضوعی‌ بودند. مطالعات‌ اخیر بر روی‌ تحلیل‌ و بررسی‌ نتایج‌ گزارش‌های‌ استفاده‌ از فهرست‌ پیوسته‌، محدودة‌ تجسس‌ موضوعی‌ را بین‌ ۴۰ تا ۵۶ درصد نشان‌ می‌دهد.

«میتوز» و دیگران‌ پی‌ بردند که‌ تجسس‌ موضوعی‌ بر درک‌

استفاده‌کنندگان‌ از فهرست‌ پیوسته‌ اثر دارد. آنها دریافتند که‌ دشواری‌ در تجسس‌ موضوعی‌، مهم‌ترین‌ عامل‌ در رضایت‌ استفاده‌کنندگان‌ محسوب‌ می‌شود.

● دانش‌ لازم‌ برای‌ تجسس‌ موضوعی‌

برای‌ تجسس‌ موضوعی‌ مؤثر، معلومات‌ زیر لازم‌ است‌:

۱) آگاهی‌ از فیلدهای‌ قابل‌ استفاده‌ برای‌ تجسس‌ موضوعی‌ و ویژگی‌ آنها؛

۲) آگاهی‌ از نظام‌ اصطلاحنامه‌ و توصیفگرهای‌ موضوعی‌ که‌ نمایه‌سازان‌ انتخاب‌ می‌کنند؛

۳) آگاهی‌ از قابلیت‌های‌ جستجوی‌ فهرست‌ پیوسته‌ و شیو ة‌ استفاده‌ از آنها؛

۴) آگاهی‌ از حیطة‌ موضوعی‌؛

۵) آگاهی‌ از راهبردهای‌ جستجو، زمان‌ و نحوة‌ به‌ کارگیری‌ آنها.

فیلدهای‌ اصلی‌ در رکورد کتابشناختی‌ که‌ حاوی‌ اطلاعات‌ موضوعی‌ هستند عبارت‌اند از:

▪ فیلدهای‌ موضوع‌

▪ فیلدهای‌ عنوان‌

▪ فیلدهای‌ شماره‌ رده‌بندی‌

هر فیلد موضوعی‌ دارای‌ یک‌ توصیفگر موضوعی‌ یا سرعنوان‌ موضوعی‌ منتخب‌ از سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ کتابخانة‌ کنگره‌ یا از برخی‌ اصطلاحنامه‌ها (مثل‌ سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ پزشکی‌ کتابخانة‌ ملی‌ پزشکی‌) است‌. توصیفگر موضوعی‌ مرکب‌ از توصیفگر اصلی‌ و تعدادی‌ معرف‌ دلخواه‌ به‌ نام‌ سرعنوان‌های‌ فرعی‌ یا تقسیمات‌ فرعی‌ است‌. برای‌ تجسس‌، استفاده‌کننده‌ باید به‌ سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ کتابخانة‌ کنگره‌ یا یک‌ اصطلاحنامه‌ که‌ احتمالاً به‌ شکل‌ پیوسته‌ یا چاپی‌ فراهم‌ باشد، مراجعه‌ کند تا بتواند توصیفگرها و معرف‌های‌ مناسبی‌ را برای‌ تجسس‌ از فیلد موضوع‌ پیدا نماید.

برای‌ تجسس‌ کارآمد از فیلد موضوعی‌، آگاهی‌ از ساختار اصطلاحنامه‌، شیوة‌ انتخاب‌ توصیفگر برای‌ بیان‌ محتوای‌ موضوعی‌ یک‌ اثر و شیوة‌ ساخت‌ ترکیب‌های‌ «توصیفگر ــ معرف‌ » اهمیت‌ دارند. دانش‌ ساختار اصطلاحنامه‌ عبارت‌ است‌ از آگاهی‌ از روابط‌ مختلف‌ استفاده‌ شده‌ در اصطلاحنامه‌ (اصطلاح‌ اعم‌، اصطلاح‌ وابسته‌، و غیره‌)، و نحوة‌ استفاده‌ از این‌ روابط‌ در گزینش‌ اصطلاحات‌ برای‌ جستجو در فیلد موضوع‌. استفاده‌کنندگان‌ در هنگام‌ گزینش‌ توصیفگر باید از دو اصل‌ زیر که‌ مورد استفادۀ نمایه‌سازان‌ قرار می‌گیرند، آگاه‌ باشند:

۱) برای‌ توصیف‌ مدرک‌، توصیفگرهایی‌ انتخاب‌ می‌شوند که‌ به‌ جای‌ نمایة‌ تمامی‌ مفاهیم‌ موجود در اثر، محتوای‌ کل‌ اثر را خلاصه‌ نمایند. این‌ بدان‌ معنا است‌ که‌ در هنگام‌ تجسس‌ در فیلد موضوع‌، استفاده‌کننده‌ به‌ جای‌ مفهومی‌ که‌ به‌ آن‌ علاقه‌مند است‌، باید از اصطلاحات‌ اعم‌ برای‌ تجسس‌ خود استفاده‌ کند.

۲) در هنگام‌ گزینش‌ توصیفگر برای‌ بیان‌ یک‌ مفهوم‌، از اخص‌ترین‌ توصیفگری‌ که‌ مفهوم‌ مورد نظر را برساند، استفاده‌ می‌گردد (اصل‌ شناسة‌ اخص‌)، و معمولاً تنها یک‌ توصیفگر برای‌ بیان‌ یک‌ مفهوم‌ انتخاب‌ می‌شود. اثری‌ که‌ توصیفگر "ماهی‌ها" را به‌ خود می‌گیرد، معمولاً توصیفگرهای‌ انواع‌ ویژة‌ ماهی‌ها (مانند کوسه‌ یا قزل‌آلا) به‌ آن‌ اختصاص‌ نمی‌یابد. لذا استفاده‌کننده‌ای‌ که‌ علاقه‌مند به‌ کتاب‌هایی‌ دربارة‌ ماهی‌ها است‌، باید نه‌ تنها از توصیفگر ماهی‌ها، بلکه‌ از اصطلاحات‌ اخص‌ نیز در تجسس‌ خود استفاده‌ کند.

روش‌ بدیل‌ برای‌ تجسس‌ موضوعی‌، تجسس‌ از طریق‌ کلیدواژه‌های‌ موضوعی‌ موجود در فیلدهای‌ موضوع‌ و عنوان‌ است‌. تجسس‌ کلیدواژه‌ها در عنوان‌، زمانی‌ مناسب‌ است‌ که‌ توصیفگر لازم‌ برای‌ بیان‌ دقیق‌ مفهوم‌ مورد نظر استفاده‌کننده‌ موجود نباشد. ضعف‌ این‌ نوع‌ تجسس‌ موقعی‌ آشکار می‌گردد که‌ یک‌ مفهوم‌ قابل‌ بیان‌، با چند کلمه‌ مترادف‌ باشد. در این‌ صورت‌ کاربر برای‌ تجسس‌ و بازیابی‌ تمام‌ رکودهای‌ مرتبط‌، باید همة‌ مترادف‌ها را تجسس‌ نماید. همچنین‌ اگر کلیدواژه‌ای‌ بیش‌ از یک‌ معنا داشته‌ باشد، هنگام‌ تجسس‌ کلیدواژه‌ای‌ احتمال‌ دارد که‌ رکوردهای‌ نامربوط‌ بسیاری‌ بازیابی‌ شوند.

فیلدی‌ که‌ اغلب‌ در تجسس‌ موضوعی‌ نادیده‌ گرفته‌ می‌شود، فیلد رده‌بندی‌ است‌. برای‌ تجسس‌ مؤثرتر در این‌ فیلد، لازم‌ است‌ که‌ استفاده‌کننده‌ از نظام‌ رده‌بندی‌ و شماره‌های‌ آن‌ آگاهی‌ داشته‌ باشد. وی‌ برای‌ یافتن‌ شماره‌های‌ رده‌بندی‌ صحیح‌ تجسس‌، باید به‌ طرح‌ رده‌بندی‌ مناسب‌ (یا ویژه‌) رجوع‌ کند. مزیت‌ عمدة‌

تجسس‌ با شمارة‌ رده‌بندی‌ این‌ است‌ که‌ به‌ استفاده‌ کننده‌ امکان‌ می‌دهد آثار مرتبط‌ به‌ هم‌ را به‌ سهولت‌ در کنار هم‌ پیدا کند. کاربران‌ کتابخانه‌ می‌توانند با دید زدن‌(۷) یا مرور قفسه‌ها جستجویی‌ مشابه‌ تجسس‌ از طریق‌ شماره‌ رده‌بندی‌ انجام‌ دهند.

ضعف‌ این‌ نوع‌ تجسس‌ در این‌ است‌ که‌ به‌ هر اثر، حتی‌ با پرداخت ن‌ به‌ چندین‌ موضوع‌، تنها یک‌ شمارة‌ رده‌بندی‌ اختصاص‌ می‌یابد.

با آگاهی‌ از حیطة‌ موضوعی‌ فعالیت‌ یک‌ نویسنده‌، از فیلدهای‌ مؤلف‌ نیز می‌توان‌ برای‌ تجسس‌ موضوعی‌ استفاده‌ کرد.

تمام‌ فهرست‌های‌ پیوسته‌ دارای‌ عنوان‌، مولف‌، موضوع‌، شمارة‌ رده‌بندی‌ هستند، ولی‌ قابلیت‌های‌ تجسس‌ و زبان‌ جستجوی‌ آنها برای‌ کاوش‌ فیلدها با هم‌ متفاوت‌اند. اکثر سامانه‌ها قابلیت‌ تجسس‌ بولی‌ را دارند. نظام‌های‌ فهرست‌ پیوسته‌ تمایل‌ به‌ یکنواختی‌ بیش‌تر با هم‌ دارند؛ چنان‌ که‌ اکثر نظام‌ها، استاندارد «نیزو» (سازمان‌ استانداردهای‌ ملی‌ اطلاعات‌) (۸) را که‌ مربوط‌ به‌ زبان‌ فرمان‌ مشترک‌ می‌باشد، پذیرفته‌اند.

آگاهی‌های‌ فوق‌الذکر با نظام‌ فهرست‌ پیوسته‌ و پایگاه‌ اطلاعات‌ کتابشناختی‌ آن‌ نظام‌ که‌ مورد جستجو واقع‌ می‌شود، مرتبط‌ هستند. استفاده‌کننده‌ به‌ منظور شناخت‌ اصطلاحات‌ اعم‌، اصطلاحات‌ اخص‌، و اصطلاحات‌ مرتبط‌ برای‌ تجسس‌ و یافتن‌ توصیفگرهای‌ مناسب‌ از اصطلاحنامه‌، علاوه‌ بر آگاهی‌های‌ مذکور نیاز به‌ آگاهی‌ از حوزة‌ موضوعی‌ مورد نظر نیز دارد. و سرانجام‌ برای‌ به‌ کارگیر مؤثر تمام‌ آگاهی‌های‌ بالا در یک‌ تجسس‌ موضوعی‌، نیاز به‌ استفاده‌ از یک‌ راهبرد تجسس‌ دارد. راهبردهای‌ تجسس‌ را می‌توان‌ به‌ راهبردهای‌ اولیه‌ و راهبردهای‌ ثانویه‌ (تنظیم‌ مجدد شده‌) تقسیم‌ کرد. راهبردهای‌ اولیة‌ تجسس‌ راهبردهایی‌ هستند که‌ در هنگام‌ تنظیم‌ درخواست‌ تجسس‌ اولیه‌ برای‌ ارائة‌ به‌ فهرست‌ پیوسته‌، از آنها استفاده‌ می‌شود. راهبردهای‌ ثانویه‌ راهبردهایی‌ برای‌ تنظیم‌ مجدد تقاضاهای‌ تجسس‌ به‌ منظور بهبود جستجو هستند و بعد از بررسی‌ نتایج‌ کاوش‌ اولیه‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرند. راهبردهای‌ ثانویه‌ را می‌توان‌ به‌ راهبردهای‌ گسترش‌دهنده‌ (یعنی‌ راهبردهایی‌ برای‌ افزایش‌ تعداد رکوردهای‌ مرتبط‌ بازیابی‌ شده‌) و راهبردهای‌ محدودکننده‌ (راهبردهایی‌ برای‌ کاهش‌ رکودهای‌ بازیابی‌ شد ة‌

ناخواسته‌) تقسیم‌ کرد. در اغلب‌ متون‌ درسی‌ مربوط‌ به‌ تجسس‌ پیوسته‌ از پایگاه‌های‌ اطلاعاتی‌ کتابشناختی‌، راهبردهای‌ تجسس‌ مورد بحث‌ قرار گرفته‌اند، اما باید اشاره‌ کرد که‌ تجسس‌ موضوعی‌ بیش‌تر هنر است‌ تا یک‌ علم‌ محض‌.

● مسائل‌ کاربران‌ در هنگام‌ تجسس‌ موضوعی‌

مطالعات‌ متعدد نشان‌ می‌دهند که‌ کاربران‌ در هنگام‌ تجسس‌ موضوعی‌ از فهرست‌های‌ پیوستة‌ نسل‌ دوم‌، با مشکلات‌ مواجه‌ هستند. مشکلات‌ کاربران‌ شامل‌ موارد زیر است‌:

۱) در تطبیق‌ اصطلاح‌ خود با اصطلاح‌ به‌ کار رفته‌ در فهرست‌ پیوسته‌ مشکل‌ دارند.

۲) در تشخیص‌ اصطلاحات‌ اعم‌ و اخص‌ موضوع‌ مورد علاق ة‌ خود مشکل‌ دارند.

۳) درک‌ درستی‌ از سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ چاپی‌ کتابخانة‌ کنگره‌ (مثلاً علائم‌ اختصاری‌ و تقسیمات‌ فرعی‌) ندارند.

۴) در موقع‌ بازیابی‌ رکوردهای‌ اندک‌ یا فقدان‌ بازیابی‌، شیوة‌ افزایش‌ نتایج‌ تجسس‌ را نمی‌دانند.

۵) در هنگام‌ بازیابی‌ رکوردهای‌ بیش‌تر، با نحوة‌ کاهش‌ نتایج‌ تجسس‌ آشنا نیستند.

۶) نمی‌دانند چگونه‌ از عملگرهای‌ بولی‌ و نشانه‌های‌ کوتاه‌ساز استفاده‌ کنند و چگونه‌ جستجوهای‌ کلیدواژه‌ای‌ را به‌ فیلدهای‌ خاصی‌ محدود نمایند. کاربران‌ عموماً از قابلیت‌های‌ پیچیدة‌ نظام‌ فهرست‌ پیوسته‌ اطلاعی‌ ندارند.

برای‌ رسیدن‌ به‌ نتایج‌ مطلوب‌ در جستجوهای‌ موضوعی‌، غالباً به‌ کارگیری‌ بیش‌ از یک‌ راهبرد جستجو لازم‌ می‌شود. کاربر واقعی‌ فهرست‌ پیوسته‌ از حدود راهبردهایی‌ که‌ می‌تواند به‌ خدمت‌ بگیرد، یا محدودیت‌های‌ هر راهبرد آگاه‌ نیست‌. عمدة‌ کاربران‌، آگاهی‌های‌ مذکور در بخش‌ آگاهی‌ مورد نیاز برای‌ تجسس‌ موضوعی‌ را که‌ برای‌ انجام‌ مؤثر کاوش‌های‌ موضوعی‌ لازم‌ است‌، ندارند.

«دال‌ ریمپل‌» (۹) تفاوت‌های‌ رفتاری‌ بین‌ دو گروه‌ بیست‌ نفری‌ از دانش‌آموزان‌ را، که‌ یکی‌ تجسس‌ها را از فهرستبرگه‌ و گروه‌ دیگر همان‌ تجسس‌ها را از فهرست‌ پیوسته‌ انجام‌ می‌دادند، مورد مطالعه‌ قرار داد. وی‌ متوجه‌ شد که‌ گروه‌ استفاده‌ کننده‌ از فهرست‌

پیوسته‌ نسبت‌ به‌ گروه‌ دیگر، هم‌ زمان‌ بیش‌تری‌ را صرف‌ تجسس‌ خود می‌کنند، و هم‌ این‌ که‌ تقاضای‌ خود را بیش‌تر مورد تجدیدنظر قرار می‌دهند. در عوض‌ میزان‌ ربط‌ منابع‌ بازیابی‌ شدة‌ گروه‌ استفاده‌کننده‌ از فهرستبرگه‌ بیش‌تر، و میزان‌ رضایت‌ این‌ گروه‌ از نتایج‌ کارشان‌ بالا بود.

● بهینه‌سازی‌ طرح‌ فهرست‌ پیوسته‌

دربارة‌ نحوة‌ طراحی‌ فهرست‌ پیوسته‌ برای‌ کمک‌ به‌ استفاده‌کنندگان‌ در انجام‌ مؤثرتر جستجوهای‌ موضوعی‌، نویسندگان‌ آثار متعددی‌ ارائة‌ داده‌اند. اصلاحات‌ پیشنهادی‌ را می‌توان‌ به‌ مقوله‌های‌ زیر تقسیم‌ نمود:

۱) طراحی‌ واسط‌های‌ مفیدتر؛

۲) به‌ کارگیری‌ یک‌ رشته‌ از راهبردهای‌ جستجوی‌ خودکار؛

۳) استفاده‌ از رویة‌ زبان‌ طبیعی‌ و تجسس‌ مبتنی‌ بر دانش‌ (۱۰) برای‌ تنظیم‌ فرمول‌ جستجو؛

۴) استفاده‌ از نظام‌های‌ اصطلاحنامة‌ پیشرفته‌ و اَبَرمتن‌؛ (۱۱)

۵) تجهیز رکوردهای‌ فهرست‌ با اطلاعات‌ موضوعی‌ بیش‌تر؛

۶) افزودن‌ امکان‌ تجسس‌ با شماره‌های‌ رده‌بندی‌ به‌ فهرست‌ پیوسته‌؛

۷) ایجاد سیستم‌ خبرة‌ پایانه‌ای‌ (۱۲) برای‌ نظام‌ فهرست‌.

راه‌حل‌های‌ مذکور به‌ اختصار مورد بررسی‌ قرار می‌گیرند.

● طراحی‌ واسط‌های‌ مفیدتر

در مواقع‌ بروز اشکال‌ برای‌ استفاده‌کنندگان‌، فهرست‌ پیوسته‌ باید نحوة‌ رفع‌ آنها را با ارائة‌ پیغام‌های‌ کمکی‌ نمایش‌ دهد. سیستم‌ فهرست‌ پیوسته‌، در موقع‌ بازیابی‌ منابع‌ اندک‌ یا فقدان‌ بازیابی‌ آنها، باید راه‌حل‌هایی‌ از قبیل‌ مختصرسازی‌ کلمه‌ یا عبارت‌ جستجو، جانشین‌ کردن‌ مترادف‌ها یا اصطلاحات‌ اعم‌ به‌ جای‌ کلمات‌ مقدماتی‌، یا تلاش‌ دوباره‌ برای‌ تجسس‌ با یک‌ روش‌ تجسس‌ دیگر را پیشنهاد نماید. در هنگام‌ بازیابی‌ رکوردهای‌ زیادتر، سامانه‌ باید از استفاده‌ کننده‌ بخواهد که‌ کلمات‌ جستجوی‌ اضافی‌ را وارد کند، یا برای‌ اخص‌ کردن‌ جستجو، از روش‌های‌ محدود کننده‌ استفاده‌ نماید. سامانه‌ باید استفاده‌کننده‌ را به‌ کوشش‌ دوباره‌ برای‌ تجسس‌ دیگری‌ تشویق‌ کند و گزینه‌هایی‌ را

نشان‌ دهد که‌ ممکن‌ است‌ کاربر از وجود آنها بی‌اطلاع‌ باشد. پیغام‌ها باید به‌ کاربر بگویند چه‌ کاری‌ را انجام‌ دهد، آن‌ را چگونه‌ انجام‌ دهد، و نیز دلیل‌ احتمالی‌ بهبود نتایج‌ را نشان‌ دهد.

با وجود این‌ در فهرست‌های‌ پیوسته‌، مشوق‌ها و پیغام‌های‌ کمکی‌، کمک‌ محدودی‌ به‌ کاربر می‌کنند. برخی‌ از راهبردهای‌ تجسس‌ برای‌ انجام‌ موفقیت‌آمیز جستجوها به‌ شناخت‌ رکورد کتابشناختی‌، سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ کتابخانة‌ کنگره‌، و نیز آگاهی‌ از قوانین‌ فهرست‌نویسی‌ و نحوة‌ تجسس‌ پیوسته‌ نیاز دارند. می‌توان‌ گفت‌ که‌ این‌ مورد ممکن‌ است‌ بزرگ‌ترین‌ مشکل‌ در صفحات‌ کمکی‌ و مشوق‌ها در فهرست‌ پیوسته‌ باشد. ارائة‌ اطلاعات‌ بسیار به‌ استفاده‌ کننده‌ دربارة‌ این‌ که‌ چه‌ کاری‌ انجام‌ گیرد، چه‌ کسی‌ آن‌ را انجام‌ دهد، و نیز دلیل‌ انجام‌ آن‌، باعث‌ سر در گم‌ شدن‌ او می‌شود و او را از استفاده‌ از فهرست‌ دلسرد می‌کند.

برخی‌ نویسندگان‌ استفادة‌ هر چه‌ بیش‌تر از واسط‌ گرافیکی‌ را پیشنهاد نموده‌اند. «بهشتی‌» از به‌ کارگیری‌ واسط‌های‌ گرافیکی‌ شی‌ء گرا «آمایش‌ مستقیم‌» (۱۳) طرفداری‌ نموده‌ است‌ که‌ در آن‌، تصاویر کتاب‌ها (یا نشانه‌هایی‌ به‌ شکل‌ کتاب‌) برای‌ ارائة‌ رکوردهای‌ کتابشناختی‌ بر صفحة‌ نمایش‌ فهرست‌ پیوسته‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرند.

عناوین‌ کتاب‌ها را می‌توان‌ بر عطف‌ تصاویر کتاب‌ قرار داد، و این‌ نشانه‌ها و تصاویر کتاب‌ها را می‌توان‌ بر اساس‌ شمارة‌ رده‌بندی‌، روی‌ شکلی‌ (مجازی‌) از قفسة‌ کتاب‌ مرتب‌ کرد. فایدة‌ این‌ کار این‌ است‌ که‌ کاربران‌ می‌توانند عناوین‌ کتاب‌هایی‌ را که‌ شماره‌های‌ رده‌بندی‌ نزدیک‌ به‌ هم‌ یا مشابه‌ دارند، درست‌ به‌ همان‌ صورتی‌ که‌ در قفسه‌های‌ کتابخانه‌ قابل‌ انجام‌ است‌ مرور نمایند. معلوم‌ نیست‌ که‌ مرور (تورق‌) قفسه‌های‌ مجازی‌ کتاب‌ چه‌ مزیتی‌ نسبت‌ به‌ مرور قفسه‌های‌ واقعی‌ کتابخانه‌ دارد. ضعف‌ غیر قابل‌ رفع‌ قفسه‌های‌ مجازی‌ کتاب‌ این‌ است‌ که‌ کاربر نمی‌تواند کتابی‌ را از میان‌ آنها باز کند و نگاهی‌ به‌ محتویات‌ آن‌ بیندازد.

۱. Online Public Access Catalog

۲. Hildreth, ۱۹۸۷

۳. Truncation

۴. Specific-item Searching

۵. Mathews et al

۶. Markey, K.

۷. browsing

۸.NationalInformationStandardOrganization (NISO)

۹. Dul Rymple

۱۰. Knowledge-based

۱۱. Hypertext

۱۲. Expert System Front End

۱۳. Direct-Manipulation

۱۴. Paice

۱۵. ALEX-DOC

۱۶. Natural Language Retrieval Front-End

۱۷. ERLI

۱۸. Hjerppe

۱۹. LIBLAB

۲۰. HYPERCATalog

۲۱. Navigation

۲۲. Expert System

۲۳. Knowledge Base

۲۴. Expert Intermediary System

۲۵.LibraryandInformation  Technology Association (LITA)

۲۶. Search and Retrieve Standard

۲۷. Crawford

۲۸. Open Systems Interconnection (OSI)

۲۹. Client-Server Architecture

دو نوع‌ برنامة‌ رایانه‌ای‌ در اینترنت‌ هستند: خدمت‌گیرنده‌ها و خدمت‌دهنده‌ها.کارخدمت‌گیرنده‌ برقراری‌ ارتباط‌ با خدمت‌دهنده‌ای‌ است‌ که‌ امکان‌ می‌دهد که‌ از خدمات‌ اینترنت‌ مثل‌ پست‌ الکترونیکی‌ استفاده‌کنید.

۳۰. Format

منابع‌

۱. Akeroyd. J. "Information Seeking in Online Catalogs." J. Doc. ۴۶ (۱). ۳۳-۵۲ (۱۹۹۰).

۲ . The ANSI/NISO Z۳۹.۵۰ Protocol: Information Retrival in the Infrastructure in URL Address: http://WWW.cni.org/pub/NISO

۳. Ensor, p. User Practices in Keyword and Boolean Searching on an Online Public Access Catalog. " Inform. Tech. Libr, ۱۱(۳)۲۱۰-۲۱۹ (۱۹۹۲).

۴. Hancock. M. "Subject Searching Behaviour at the library Catalogue and at the Shelves: Implications for Online Interactive Catalogues." J.Doc., ۴۳(۴), ۳۰۳-۳۲۱ (Dec.۱۹۸۷).

۵. Larson, R.R."Between Scylla and charybdis: Subject Searching in the Online Catalog. "Advances Librar., ۱۵, ۱۷۵-۲۳۶ (۱۹۹۱).

۶. Poo, Danny C.C. and Khoo, Christopher. "Subject Dearching in online Catalog Systems". Encyclopedia of Library and Information Science. Vol. ۶۰, New York: Marcel Dekker, Inc, ۱۹۹۷, p. ۳۲۴-۳۴۰.

۷. Ward, M."Expanding Access to Information with Z۳۹.۵۰." Amer.libr ., July/Aug,. ۶۳۹-۶۴۱(۱۹۹۴).

۸ـ پرتو، بابک‌. استاندارد Z۳۹.۵۰ ، پروتکل‌ سیستم‌های‌ مرتبط‌ و ایستگاه‌ کاری‌ محقق‌». اطلاع‌رسانی‌، دوره‌ ۱۲، شماره‌ ۲ (زمستان‌

۱۳۷۵)، ص‌. ۲۵ـ۴۰.

۹ـ شاه‌شجاعی‌، علی‌. «هوش‌ مصنوعی‌ و سیستم‌های‌ خبره‌ و کاربرد آن‌ها در کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌.» اطلاع‌رسانی‌، دوره‌ ۱۴،

شماره‌ ۳ و ۴ (۱۳۷۸)، ص‌. ۲۲ـ۲۷

---