افسانه سفر به ماه

وقتی روس ها با موفقیت ماهواره اسپوتینک ۱ را در مدار زمین قرار دادند و عصر فضا را آغاز کردند, رقیب اصلی آنها در دوره جنگ سرد, یعنی ایالات متحده آمریکا احساس کرد در عرصه بسیار مهمی از رقیب خود عقب افتاده است

وقتی روس‌ها با موفقیت ماهواره اسپوتینک ۱ را در مدار زمین قرار دادند و عصر فضا را آغاز کردند، رقیب اصلی آنها در دوره جنگ سرد، یعنی ایالات متحده آمریکا احساس کرد در عرصه بسیار مهمی از رقیب خود عقب افتاده است. به همین دلیل بسرعت وارد رقابتی جدی با شوروی سابق شد و البته در بسیاری از دوره‌های این رقابت شکست خورد. شوروی، سیلی از افتخارات و رکوردهای اولین کارهای بزرگ را از آن خود کرد. نخستین ماهواره، نخستین موجود زنده، اولین انسان عازم فضا، نخستین زن کیهان‌نورد و نخستین الحاق دو سفینه در مدار زمین، نخستین راهپیمایی فضایی و بسیاری دیگر؛ اما همیشه آمریکایی‌ها یک گام عقب‌تر ایستاده بودند.

شاید به همین دلیل بود که آمریکا سعی در تدوین برنامه‌ای داشت که یکی از مهم‌ترین افتخارات این دوران را از آن خود کند. کندی رئیس‌جمهور وقت آمریکا در بازدید از مقر اصلی سازمان هوا فضای آمریکا (ناسا)‌ اعلام کرد آمریکا تا پیش از پایان دهه جاری میلادی (دهه ۷۰)‌ انسان را روی ماه فرود خواهد آورد و او را سالم به زمین برخواهد گرداند.

بسیاری این موضوع را ناشی از بلندپروازی‌های رئیس‌جمهور خبرساز آمریکا می‌دانستند، اما او با تاکید بر این که ما چنین کاری را به این دلیل خواهیم کرد که کار دشوار و سختی است، عزم جدی خود را نشان داد.

ناسا به عهد خود وفا کرد و تا پیش از پایان دهه ۷۰ نخستین انسان را به سلامت به ماه فرستاد و این کار را در ۷ ماموریت آپولو ۱۱ تا آپولو ۱۷ تکرار کرد که از میان آنها آپولو ۱۳ به دلیل نقص در ماموریت موفق به فرود در ماه نشد.

عظمت این کار و پیچیدگی فنی آن به حدی بود که بسیاری آن را با ناباوری می‌نگریستند، اما این ناباوری زمانی به اوج رسید که در دهه ۹۰ میلادی شبکه فاکس ایالات متحده، مستندی را با عنوان آیا ما واقعا به ماه رفته‌ایم، پخش کرد و در آن با ارائه برخی شواهد، استدلال شده بود که کل طرح ماه یک پروژه سینمایی بوده است و هرگز اتفاق نیفتاده است. از آن زمان به بعد یکی از سوالات همیشگی که مردم از ستاره‌شناسان و کارشناسان فضایی می‌پرسند این است که آیا انسان واقعا به ماه سفر کرده است؟

پاسخ قطعی به این پرسش مثبت است. انسان واقعا به ماه سفر کرده است، ولی شواهد مخالفان چه می‌شود؟ بد نیست نگاهی به اصلی‌ترین استدلال‌های مخالفان سفر انسان به ماه بیندازیم.

یکی از اصلی‌ترین و کلی‌ترین پرسش‌هایی که مطرح شده این است که اگر ما در دهه ۷۰ میلادی تا آن حد پیشرفت کرده بودیم که ۶ بار با موفقیت به ماه سفر کنیم، در آنجا به گشت و گذار بپردازیم، ماشین‌سواری کنیم و بعد هم صحیح و سالم به زمین برگردیم پس چرا طی ۴۰ سال این موفقیت را تکرار نکردیم و اکنون که صحبت از سفر دوباره به ماه است، وعده ۲۰ سال بعد را می‌دهیم؟

پاسخ چنین پرسشی به هزینه این سفر و ارزش علمی آن بازمی‌گردد.

ساخت و اعزام فضانوردان به ماه طی ماموریت‌های آپولو که در زمان خود چندین میلیارد دلار هزینه داشت و فشار مستقیمی به مالیات‌دهندگان آمریکایی وارد کرد، یکی از گران‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین ماموریت‌های تاریخ علمی بشر بوده است. موشک ساتون که آپولو را به ماه برد، هنگام پرتاب حدود ۱۰۰ متر ارتفاع داشت و میلیون‌ها قطعه ریز و درشت کنار هم، بدنه این سفینه غول‌پیکر را تشکیل داده بودند. هزاران نفر در این طرح به طور مستقیم درگیر بوده و فعالیت می‌کردند؛ اما پرداخت این هزینه برای آن دوره دارای توجیه علمی ، سیاسی، حتی اقتصادی مناسبی بود.

از نظر علمی، سفر انسان به ماه، رویدادی بود که تا آن زمان رخ نداده بود. فتح ماه، فتح اولین قلمرو در خارج از زمین برای انسان بود و دانشمندان را قادر می‌ساخت به اطلاعات دست اولی از ساختارهای ماه دست یابند و کمی از معماهای پیدایش و شکل‌گیری این قمر را پاسخ دهند. ده‌ها کیلوگرم سنگ ماه که فضانوردان به زمین آوردند، نمونه‌های ارزشمندی از نظر علمی بود که قابل قیمت‌گذاری نبودند، از سوی دیگر این سفر چشم‌انداز آینده فعالیت‌های فضایی را ترسیم می‌کرد.

اگر این سفر انجام می‌شد، انسان می‌توانست رویاهای خود را گسترش دهد و به فکر سیارات دیگر همچون مریخ باشد یا ساخت ایستگاه‌های فضایی و شهرک‌های فضایی را دنبال کند؛ اما از همه اینها مهم‌تر، این سفر باعث می‌شد آمریکا عقب‌ماندگی تحقیرآمیز خود در برابر شوروی در عرصه فضایی را برای همیشه از ذهن خود پاک کند و از نظر اقتصادی نیز اگر ناسا در این پروژه موفق می‌شد، می‌توانست به آینده‌ای نگاه کند که صنایع مختلف با اطمینان به اعتبار ناسا قراردادهای ارسال ماهواره خود را به این سازمان محول کنند. همه اینها مردم را راضی می‌کرد که در برابر صرف انبوهی از مالیاتشان در دوره اقتصادی دشوار برای این طرح راضی باشند و آن را جزئی از غرور ملی خود بدانند. پس از فتح ماه اوضاع بسیار متفاوت شد.

در عمل عصر رقابت‌های فضایی پایان یافت، ماه فتح شده بود، توانایی ناسا و صنایع فضایی اثبات شده و عقب‌‌افتادگی از روس‌ها جبران شده بود. ماه دیگر چیز بیشتری برای ارائه به مسافران زمین خود در آن دوره نداشت و از سوی دیگر در گوشه و کنار منظومه شمسی هزاران سوال وجود داشت که پاسخ دادن به آنها نیازمند ارسال سفینه‌های کم‌هزینه‌تر رباتیکی بود که داده‌های ارزشمندی را برای دانشمندان جمع می‌کردند. از سوی دیگر، مرحله بعدی سفر به ماه می‌بایست شامل اقامت طولانی مدت بر ماه می‌بود و این در شرایطی بود که دانشمندان از تاثیرات اقامت طولانی در فضا بر انسان بی‌خبر بودند. به همین دلیل بودجه عظیم ناسا که صرف ماموریت‌های آپولو می‌شد در بین ده‌ها طرح دیگر تقسیم شد و کاروانی از کاوشگرهای ارزان‌قیمت بار دیگر عازم سیارات دور و نزدیک منظومه شمسی شدند. به ملاقات دنباله‌‌دارها رفتند و در سطح سیارات مریخ و زهره فرود آمدند. در عین حال با تکمیل پروژه شاتل‌های فضایی امکان آزمایش زندگی در شرایط بی‌وزنی به مدت طولانی در فراسوی جو زمین مهیا شد و ایستگاه فضایی شکل گرفت. از سوی دیگر علم در این مدت پیشرفت کرد تا روش‌‌های کم‌‌خطرتر را برای سفر به فضا و اقامت در آن پیشنهاد دهد. آپولوها اگرچه موفق‌ بودند، خطرناک هم بودند. آپولو ۱ بر سکوی پرتاب آتش گرفت و ۳ فضانورد آن قربانی شدند و چیزی نمانده بود که آپولو ۱۳ در بین راه زمین و ماه از بین برود.

اما اینک هدف جدید سفر به ماه استفاده از این قمر است. استفاده برای ساخت رصدخانه‌‌های قدرتمند، ساخت شهرک‌ها و پایگاه‌های پرتاب سفاین به مقاصد دورتر و شاید شهرک‌‌هایی برای اقامت طولانی‌تر در فضا که همه اینها در آن دوره امکان‌پذیر نبود.

نخستین گام یک انسان رویکره ماه اگرچه قدمی کوچک برای یک انسان ولی جهشی غول‌آسا برای بشریت بوددر کنار همه اینها این واقعیت که ادعای دروغ بودن سفر به ماه در آن دوران هیچ گاه از سوی شوروی‌ها که رقیب اصلی آمریکا بودند مطرح نشد، می‌تواند نشان دهنده صحت این سفر باشد.

اما نکات جزئی‌تری نیز درباره این سفر وجود دارد مثلا این که چرا در هیچ‌یک از تصاویری که از ماه گرفته شده است، ستاره‌ها دیده نمی‌شوند؟ دلیل ساده است. شما هم دوربین عکاسی خود را بردارید و در یک شب پرستاره سعی کنید از دوست خود که نور ثابتی روی او تابیده، عکس بگیرید. بدیهی است که در تصویر شما فقط چهره دوستتان مشخص خواهد شد. چون زمانی که شما قصد عکاسی از محیطی داشته باشید که تضاد نوری بالایی دارد مثلا سطح‌ ماه و آسمان تیره نورسنجی بر مبنای جرم روشن‌تر که هدف‌ شماست، صورت می‌گیرد.

عکس همکار فضانورد شما در نوردهی مثلا یک دویست‌وپنجاهم ثانیه ثبت می‌شود، اما برای عکاسی از ستاره‌های کم‌سو باید چند ثانیه تا چند دقیقه نوردهی کنید که این امکان در ماه وجود نداشت.

برخی دیگر می‌گویند چرا در تصاویر، پرچم آمریکا در مقابل فضانوردان حالت قائم و در حال اهتزاز دارد؟ باز هم جواب ساده است. چون فضانوردان پرچم را فقط به میله وصل نکرده بودند بلکه میله فلزی کوچکی در لبه بالای پرچم نصب شده بود که اولا باعث می‌شد پرچم به طور گشوده قرار بگیرد، ثانیا با اندک تکانی به پایه حالت اعوجاج ظریفی در آن ایجاد می‌شد. یکی دیگر از موارد درباره زاویه سایه‌ها در تصویری است که جهت خورشید با جهت سایه فضانورد هماهنگ نیست، باز هم علت ساده است، این عکس یک تصویر پانارما (۳۶۰ درجه)‌ است که یک محیط دایره‌ای را در یک فضای مستقیم نشان می‌دهد و در این حالت به دلیل باز شدن زوایا، دیگر زاویه‌ها در جای حقیقی خود قرار ندارند.

برخی دیگر می‌پرسند اگر این سفر واقعی است پس چرا عکس‌ها با این کیفیت خوب تهیه شده است؟ باز هم جواب ساده است. همه عکس‌های ماموریت سالم و خوب نبود. بلکه آنهایی که خوب بود منتشر شد.

سوالات دیگری درباره غبار محل فرود، عبور از کمربند وان آلن و امثال آن نیز مطرح است که همگی پاسخ‌های علمی و فنی دارد.

نکته‌ای دیگر را نیز باید به این مجموعه اضافه کرد و آن این است که در دهه ۱۹۷۰ صنعت جلوه‌های ویژه سینمایی در غیاب رایانه‌ها و سیستم‌های دیجیتال امروز بسیار عقب مانده به شمار می‌رفت. در حقیقت فناوری شبیه‌سازی این رویداد در استودیوی سینمایی در آن دوره وجود نداشته است.

چند ماه پیش مدارگرد اکتشافی ماه از سوی ناسا برای کاوش از راه دور سطح ماه و تهیه نقشه از آن عازم ماه شد. این نقشه‌برداری مجهز به یک دوربین فوق حساس بود که توان تفکیک بالایی دارد. یکی از تصاویر این مدارگرد که در سالگرد سفر به ماه منتشر شد تصویری بود که از محل فرود یکی از ماموریت‌های آپولو گرفته شده بود. در این تصویر بخشی از مه‌نورد و تجهیزاتی که فضانوردان روی ماه نصب کرده بودند دیده می‌شد و شاهد‌ نیاز از استدلال بر سفر به ماه بود.

اما به هر روی سفر به ماه در طول تاریخ آینده با افسانه‌ها و داستان‌های بیشتری نیز آمیخته خواهد شد چرا که این ماموریتی فراتر از زمان خود بود، ماموریتی که یک شبه انسان را به مرزهای جدیدی رهنمون ساخت، افق‌های جدیدی را پیش روی انسان گشود و اسرار بزرگی را آشکار کرد.

به قول آرمسترانگ، نخستین انسانی که قدم بر ماه گذاشت، این سفر و نخستین گام یک انسان روی کره‌ ماه، اگرچه قدمی کوچک برای یک انسان ولی جهشی غول‌آسا برای بشریت بود.

پوریا ناظمی