دوستی اخلاق‌مدار در گرو تعهد انصاف و مدارا

از مهمترین ناهنجاریهایی که به‌واسطه تهاجم فرهنگی غرب و ‌تضعیف روحیه دینی در ‌مردم خصوصا نسل جوان کنونی جامعه ما نفوذ کرده و رفته رفته می‌رود تا تبدیل به ‌رفتاری راسخ و‌ هنجارگونه …

از مهمترین ناهنجاریهایی که به‌واسطه تهاجم فرهنگی غرب و ‌تضعیف روحیه دینی در ‌مردم خصوصا نسل جوان کنونی جامعه ما نفوذ کرده و رفته رفته می‌رود تا تبدیل به ‌رفتاری راسخ و‌ هنجارگونه گردد، مسئله دوستی و‌ دوستیابی و‌عدم رعایت معیارها و ‌ملاکات اخلاقی و‌شرعی در انتخاب دوست می‌باشد. پر واضح است که این دوستی‌های نامشروع چه مفاسد کلان و چه بی‌بندباری‌هایی را برای فرد و جامعه به همراه دارد. در راستای آسیب‌شناسی و ‌ارائه راهکارهای دینی در ‌این زمینه، اقدام به ‌بررسی این موضوع در‌قالب مقالاتی با ‌موضوعاتی همچون عوامل و ‌زمینه‌های دوستیابی، ویژگی‌های دوست مناسب و ‌نامناسب، آثار و ‌تبعات انتخاب همنشین مناسب و‌ نامناسب، علل گرایش طیفی از جوانان به‌ دوستی‌های نامشروع و... نموده‌ایم.

در خصوص عوامل و‌زمینه‌های ایجاد دوستی، تاکنون سه عامل اولیه ایجاد کننده رابطه دوستی سالم و اخلاق مدار را برشمرده‌ایم. عوامل چهارم و‌پنجم و ششم عبارتند از: محبت درونی به ‌دیگران و اعلام این محبت؛ داشتن تعهد، انصاف و‌مروت؛ داشتن صداقت، مدارا و‌ نرم‌خویی.

۱) محبت درونی به دیگران و اعلام این محبت: دوستی رابطه‌ای دوطرفه است که یک سر این رشته به‌دست خود انسان و سر دیگر به‌دست دیگران است. قدم اول در‌جهت فتح قلوب دیگران، همانا خیرخواهی نسبت به دیگران، دوست داشتن خلق خدا و ‌عشق‌ورزی نسبت به آنها و‌ نثار بی‌دریغ محبت خود به‌ دیگران است. در اثر مشاهده صمیمیت، صداقت و خیرخواهی ما توسط دیگران، ایشان خواسته یا ناخواسته جذب ما گشته، پیوند دوستی خود را با ما استوار می‌سازند. در این مرحله نکته کلیدی آن است که آدمی می‌بایست محبت و‌ عشق درونی خود به ‌دیگران (که البته عشقی شرعی و اخلاق مدار است) را اظهار کرده و ‌دیگران را از آن با‌خبر سازد. محبت و‌ دوستی ما زمانی نتیجه‌ای مطلوب خواهد داشت که برای دیگران آشکار شده و ایشان از این واقعیت با‌خبر شوند. حضرت رسول (ص) می‌فرمایند: “هرگاه یکی از شما برادر و ‌همراه خود را دوست داشت و‌ علاقه‌مند بود، باید او ‌را از محبت و‌ علاقه خود آگاه ساز، چرا که این کار موجب بهبودی روابط می‌شود”(۱) از امام صادق(ع) روایت شده: “هرگاه مردی را دوست داشتی او را ازآن آگاه گردان زیرا اعلام محبت، دوستی میان شما را پابرجاتر می‌کند”(۲.)

۲) داشتن تعهد، انصاف و مروت: دوستی پیوندی است که برای مدت‌ها و‌ سالهای طولانی بسته می‌شود و انتظار این است که برای یک عمر دوام یابد و‌ به ‌چند روز، محدود نشود، برای تداوم چنین پیوندی، صفتی به ‌نام وفاداری و ‌متعهد بودن ضروری است. امام علی(ع) فرموده‌اند: “بر دوستی کسی که به‌تعهد خود وفا نمی‌کند، اعتماد نکن”(۳.) بنابراین وفاداری، یکی از عوامل ایجاد دوستی‌های جدید و‌ حفظ دوستی‌های قدیمی است و این ویژگی برای کسانی که از تصمیم درست و اراده‌ای قاطع و ثبات قدم برخوردار هستند، کاری آسان است و‌ما نیز باید به ‌هر قیمتی که شده آن را به‌دست آورده و در دوستی‌های خود رعایت نماییم. در این خصوص امیرمومنان علی(ع) می‌فرمایند: “وفاداری، مایه پیوند و ‌دوستی است”(۴.)

انصاف داشتن در‌هر کاری از جمله در امر دوستی و دوستیابی کلید کامیابی و‌ ضامن موفقیت است و‌انسان با انصاف از زیاده‌روی در‌هر کار و یا کوتاهی در آن، می‌پرهیزد و ‌کارهایش را بر اساس معیار عقلایی انجام می‌دهد. این ویژگی، موجب می‌شود که نسبت به‌ هیچ کس و هیچ حقی کم نگذاشته و حقوق همگان را به‌خوبی ادا نماید. رعایت انصاف باعث می‌شود که اعتماد و ‌دوستی دیگران به‌ طرف فرد جلب شده و‌ دوستی‌های موجود تداوم یابد. امیرالمومنین(ع) در این باره می‌فرمایند: “با انصاف پیوندها ادامه پیدا می‌کند”(۵) نیز می‌فرمایند: “انصاف داشتن، دلها را به‌یکدیگر پیوند می‌دهد”(۶.)

۳) داشتن صداقت، مدارا و نرم‌خویی: راستگویی و صداقت با ‌دیگران مخصوصا با ‌دوستان و نزدیکان ضرورت انکارناپذیری است که کسی در آن شک ندارد و همه به‌خوبی می‌دانیم که در ‌پرتو صداقت در رفتار و گفتار، زندگی لذت بخش و‌شیرین می‌شود و‌کسی که از این ویژگی برخوردار باشد، می‌تواند به ‌راحتی محبت و‌اعتماد دیگران را به ‌خود جلب کند. در روایتی از امیرالمومنین(ع) آمده است: “شخص راستگو، با ‌راستگویی خود، سه چیز به ‌دست می‌آورد: اعتماد خوب، دوستی و‌ احترام دیگران را نسبت به‌خود”(۷.) هر چند صداقت و ‌راستگویی، در ‌دنیای امروز که براساس دروغ و فریب می‌چرخد ممکن است در‌مواردی خطرساز و‌مشکل‌آفرین به‌نظر برسد، لکن حقیقت آن است که صداقت و راستی ‌می‌تواند عامل رهایی بخشی انسان در همه جا و در‌برابر همه خطرها باشد، چنانچه از حضرت علی (ع) نقل شده: “راستگو در‌معرض نجات و بزرگواری و دروغگو در شرف سقوط و‌پستی قرار دارد”(۸.)

یکی دیگر از راه‌های دوستیابی و ‌تداوم دوستی رفق و مدارا و نرمخویی با ‌دیگران است. کسی که از این ویژگی در زندگی برخوردار باشد می‌تواند بر بسیاری از مشکلات و‌نا بسامانیهای زندگی فائق آید و‌کسی در‌ میدان مشکلات زندگی موفق‌تر است که مدارا و نرمخویی او نسبت به‌ دیگران بیشتر باشد. رسول اکرم(ص) می‌فرمایند: “هر گاه خداوند برای خانواده‌ای خیر بخواهد، دروازه‌ای از مدارا و رفق بر رویشان می‌گشاید”(۹.)

پی‌نوشتها در دفتر روزنامه موجود است.

مهدی امینیان